Rocznik Historii Sztuki (27.2002)

156

I l RI SA SLJLHRZYSKA

15. Winieta, drzeworyt, 51 x 50 mm, J. P a s t o r i u s,
Bellum Scythico-Cosacicum, Gdansk 1652

W wydawnictwach fôrsterowskich nie widać przestrzegania jednej zasady, nie znamy zresztą czynników,
które w tej sprawie odgrywały rolę decydującą, jak zapewne, prócz inicjatywy wydawcy, jego możliwości
finansowe, życzenia autorów itp. W niektórych grupach książek można jednak zauważyć wyraźne starania

0 bogatszą szatę graficzną, wyrażającą się przede wszystkim w dodawaniu ozdobnych kart tytułowych,
w rzadszych wypadkach także ilustracji wewnątrz tekstu. W ryciny wyposażono 13 wydawnictw z zakresu
historiografii polskiej oraz większość opracowań z innych dziedzin nauki: dziesięć książek dotyczących
polityki, dyplomacji, prawa, wojskowości, medycyny, chronologii i filozofii, ponadto 11 druków religijnych

1 trzy z sześciu współczesnych utworów literackich. Wśród tych książek 29 pozycji to utwory pisarzy kra-
jowych (22 autorów), w tym m.in. cztery z sześciu prac A. M. Fredry. Pozostałe osiem publikacji należy do
literatury obcej, przy czym dwóch jej przedstawicieli przebywało czasowo w Polsce. Najwięcej dzieł, ozdo-
bionych rycinami, ukazało się w latach 1646 (pięć pozycji), 1652 (osiem pozycji) i 1655 (sześć pozycji),
w pozostałych spotykamy przeważnie po jednej tego rodzaju książce, rzadziej po dwie lub trzy (1643, 1644,
1648, 1650, 1654 - po jednej, 1645, 1647, 1660 - po dwie, 1659 - trzy).

Kompozycji tytułowych można się obecnie doliczyć 35, z których pięć powtórzono w reedycjach,
zmieniając przy tym pewne fragmenty w rycinach, a jedną odtwarzając w wiernej kopii. Razem więc w 40
wydaniach wprowadzeniem do książki było przedstawienie plastyczne. Różnego rodzaju inne ilustracje
występują tylko w dziesięciu drukach (trzy z nich nie mają kart tytułowych). Dwie najobficiej ilustrowane
publikacje należą do literatury emblematycznej, której niebywała kariera w Europie trwała przez cały XVI
i XVII w., a w Polsce szczytowy okres rozwoju osiągnęła właśnie w 2. połowie XVII w. Reprezentuje ją 50
emblematów maryjnych w Firmamentum symbolicum Sebastiana od Matki Boskiej (Lublin 1652) i 20
emblematów politycznych w Peristromate regum A. M. Fredry (Gdańsk 1660). Ilustracje, znajdujące się
w pozostałych wydawnictwach, nie są już tak liczne. W zbiorze rozważań i modlitw Augustyna [Archanio-
ła] Dobrowolskiego z 1652 r. występuje pięć rycin, w modlitewnikach Piotra Kozłowskiego - seria dwuna-
stu przedstawień w wydaniu z 1660 r. i po dwa miedzioryty w obu edycjach z 1662 r. W dwie ilustracje
wyposażono rozprawę Stanisława Kobierzyckiego z 1659 r. o oblężeniu Jasnej Góry, a do Calendas Regiae
Joachima Pastoriusa dodano plan oblężenia Torunia106. Dwa ostatnie zespoły - sześć miedziorytów w Militaria

I Wyczerpujące omówienie tej ryciny oraz jej związków z dziełem Pastoriusa zob. T. S u 1 e r z y s к a, Johann Bensheimer.
Plan oblężenia Torunia pod wodzą Jana Kazimierza w 1658 г., [w:] Aurea Porta..., t. 2, Katalog, nr VIII. 33, s. 312-313. Q.
- przyp. J.T.|.