DOI Artikel:
Wisłocki, Marcin: Upamiętnienie i gloryfikacja w ewangelickiej sztuce Pomorza w XVI - XVII wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.14536#0226
220
MARCIN WISŁOCKI
7. Grabowo, portret Barnima XI ze zwieńczenia ołtarza,
po 1551 (niezachowany). Stan sprzed 1939 r. Fot. ze zbiorów
Muzeum Narodowego w Szczecinie
Typową praktyką, nadającą kommemoratywny charakter fundacji w ewangelickim kościele na Pomo-
rzu, było włączanie wizerunków upamiętnionych osób w program ikonograficzny. Poza konwencjonalnym
przedstawieniem w rzeźbie nagrobnej i zbiorowym portretem w epitafiach wyobrażenie portretowe pojawiło
się w ewangelickiej sztuce pomorskiej w latach pięćdziesiątych XVI w. wyłącznie w fundacjach książęcych,
w których pełniło rolę nie tylko osobistego wyznania odnowionej wiary, ale także jej „apostolskiego" pro-
pagowania oraz politycznej manifestacji34. Potwierdzają to wizerunki księcia Barnima XI (il. 7), znajdujące
się niegdyś obok Lutra i Melanchtona w zwieńczeniu ołtarza z kaplicy zamkowej w Grabowie (po 1551),
a także przedstawienia elektora saskiego Jana Fryderyka i Lutra, które zdobiły tamtejszą ambonę35. Umiesz-
czenie tych wyobrażeń w zwieńczeniu i baldachimie, a więc w miejscach odnoszących się do symboliki
nieba, wyrażać miało prawdę o książętach jako umacniających - według słów Porządku Kościelnego z 1569 r.
- „dat rechtschapene licht der warheit" - „prawe światło prawdy"36. Podobnie jak w Saksonii - ojczyźnie
protestantyzmu - spełniały one wyraźny cel propagandowy. Widomy tego przejaw stanowi tzw. Opona
Croya (il. 8) z 1554 г., ukazująca na wzór świeckiego portretu dworskiego dwa skoligacone domy książęce,
pomorski i saski, słuchające kazania Lutra. Powołanie na wywodzący się z Saksonii wzorzec ikonograficzny
stanowi tu zapewne nie tylko zapożyczenie artystyczne, ale łączy się z pewnością również z manifestacją
orientacji politycznej, potwierdzającej także przynależność konfesyjną; w wysoce niepewnym dla obozu
34 Na temat wizerunków książęcych w sztuce pomorskiej: J. Kochanowska, Wizerunki książąt pomorskich w ołtarzach
2 polowy XVI i początku XVII wieku z terenu Pomorza Zachodniego, [w:] Portret. Funkcja-forma-symbol. Materiały Sesji Stowa-
rzyszenia Historyków Sztuki, Toruń, grudzień 1986, Warszawa 1990, s. 365-375.
5 Ołtarz i ambona przechowywane są w kościele w Sownie, część środkowa retabulum - w seminarium duchownym w Pa-
radyżu-Gościkowie. J. Kochanowska, Wystrój podszczecińskiej rezydencji Barnima XI. Chwała rodu Gryfitów zobrazowana
w sztuce, [w:] Sztuka i historia. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Kraków 1988, Warszawa 1992, s. 225-238.
36 E. S eh ling, Die evangelischen Kirchenordnungen des 16. Jahrhunderts, Bd. 4, Das Herzogtum Preufien-Polen - Die
ehemals polnischen Landestheile des Konigreichs Preufien - Das Herzogtum Pommern, Leipzig 1911, s. 376.
MARCIN WISŁOCKI
7. Grabowo, portret Barnima XI ze zwieńczenia ołtarza,
po 1551 (niezachowany). Stan sprzed 1939 r. Fot. ze zbiorów
Muzeum Narodowego w Szczecinie
Typową praktyką, nadającą kommemoratywny charakter fundacji w ewangelickim kościele na Pomo-
rzu, było włączanie wizerunków upamiętnionych osób w program ikonograficzny. Poza konwencjonalnym
przedstawieniem w rzeźbie nagrobnej i zbiorowym portretem w epitafiach wyobrażenie portretowe pojawiło
się w ewangelickiej sztuce pomorskiej w latach pięćdziesiątych XVI w. wyłącznie w fundacjach książęcych,
w których pełniło rolę nie tylko osobistego wyznania odnowionej wiary, ale także jej „apostolskiego" pro-
pagowania oraz politycznej manifestacji34. Potwierdzają to wizerunki księcia Barnima XI (il. 7), znajdujące
się niegdyś obok Lutra i Melanchtona w zwieńczeniu ołtarza z kaplicy zamkowej w Grabowie (po 1551),
a także przedstawienia elektora saskiego Jana Fryderyka i Lutra, które zdobiły tamtejszą ambonę35. Umiesz-
czenie tych wyobrażeń w zwieńczeniu i baldachimie, a więc w miejscach odnoszących się do symboliki
nieba, wyrażać miało prawdę o książętach jako umacniających - według słów Porządku Kościelnego z 1569 r.
- „dat rechtschapene licht der warheit" - „prawe światło prawdy"36. Podobnie jak w Saksonii - ojczyźnie
protestantyzmu - spełniały one wyraźny cel propagandowy. Widomy tego przejaw stanowi tzw. Opona
Croya (il. 8) z 1554 г., ukazująca na wzór świeckiego portretu dworskiego dwa skoligacone domy książęce,
pomorski i saski, słuchające kazania Lutra. Powołanie na wywodzący się z Saksonii wzorzec ikonograficzny
stanowi tu zapewne nie tylko zapożyczenie artystyczne, ale łączy się z pewnością również z manifestacją
orientacji politycznej, potwierdzającej także przynależność konfesyjną; w wysoce niepewnym dla obozu
34 Na temat wizerunków książęcych w sztuce pomorskiej: J. Kochanowska, Wizerunki książąt pomorskich w ołtarzach
2 polowy XVI i początku XVII wieku z terenu Pomorza Zachodniego, [w:] Portret. Funkcja-forma-symbol. Materiały Sesji Stowa-
rzyszenia Historyków Sztuki, Toruń, grudzień 1986, Warszawa 1990, s. 365-375.
5 Ołtarz i ambona przechowywane są w kościele w Sownie, część środkowa retabulum - w seminarium duchownym w Pa-
radyżu-Gościkowie. J. Kochanowska, Wystrój podszczecińskiej rezydencji Barnima XI. Chwała rodu Gryfitów zobrazowana
w sztuce, [w:] Sztuka i historia. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Kraków 1988, Warszawa 1992, s. 225-238.
36 E. S eh ling, Die evangelischen Kirchenordnungen des 16. Jahrhunderts, Bd. 4, Das Herzogtum Preufien-Polen - Die
ehemals polnischen Landestheile des Konigreichs Preufien - Das Herzogtum Pommern, Leipzig 1911, s. 376.