DOI Artikel:
Wisłocki, Marcin: Upamiętnienie i gloryfikacja w ewangelickiej sztuce Pomorza w XVI - XVII wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14536#0248
242
MARCIN WISLOCKl
л
39. Anklam, kościół Mariacki. Epitafium Achima 40. Barth, epitafium księżnej Klary brunszwicko-liinebur-
Riebego (zm. 1582), warsztat Philipa Brandina, 1585. skiej (zm. 1578), 1579. Fot. Marcin Wisłocki
Stan sprzed 1939. Fot. ze zbiorów Muzeum Narodowego
w Szczecinie
Zwiastowania i Pokłonu Pasterzy, znajdujące się w zwieńczeniach epitafiów Anny Marii, z domu hrabiny
von Hohenstein (zm. 1595 - il. 38), i Sabiny Jadwigi, z domu hrabiny von Eberstein (zm. 1631) nie tylko
unaoczniały prawdę o Wcieleniu, ale także przez połączenie z personifikacjami cnót wyrażały apologię
macierzyństwa rodzicielek rodu (gentior genitrix). Program dopełniały inskrypcje, akcentujące płynącą z wiary
pewność zmartwychwstania i zbawienia, niepozbawione jednak apoteozującej zmarłych wymowy105. W epi-
tafium Sabiny Jadwigi znalazł się ustęp z Psalmu 116: „DER TOD SEINER HEILIGEN IST WERD GE-
HALTEN FVR DEM HERR(N)" - „Droga jest przed oczyma Pańskiemi śmierć świętych jego" (Ps 116,
15). Być może w osobistym duchu interpretować można cytat z cokołu epitafium Erdmanna von Putbus:
„Die Gerechten werden weggerast fur dem Ungeluck, und Richtich fiir sich Gewandelt haben Kommen Zum
Friede und Rugen In Irenn Kammeren: Iesaie 57". (Iz 57, 1-2: „Sprawiedliwy ginie, a nikt tego do serca
nieprzypuszcza; i mężowie pobożni schodzą, a nikt tego nie uważa, że przed przyjściem złego sprawiedliwy
zebrany bywa. Że wchodzi do pokoju, a odpoczywa na łożu s wojem, ktokolwiek chodzi w uprzejmości") -
jako aluzja do rugijskich posiadłości Erdmanna (ruhen - odpoczywać, Rugen - Rugia). Zajęcie niemal całej
przestrzeni prezbiterium przez pomniki, górujące nad retabulum ołtarzowym, tworzącym z nimi kompozy-
cyjną całość, uczyniło z wnętrza kościelnego swoiste mauzoleum rodowe, stanowiące zarazem szczególny
wyraz uobecnienia Putbusów w kościele, pozostającym pod ich patronatem. Charakterystyczne jest też
nawiązanie do wzorców pomników książęcych, jak epitafium-Klary brunszwicko-liineburskiej (zm. 1578)
w kościele Mariackim w Barth (1579 - il. 40)106; przewyższają one jednak bogactwem swój pierwowzór.
105 Są to: w epitafium Ludwiga von Putbus: Iz. 42,3; Ps. 3,6; Hiob 19,25-27; w epitafium Anny Marii von Putbus, z domu
von Hohenstein: Ps. 49,16; Ps. 4,9; Filip. 1,21; 1 Tym. 1,15; w epitafium Erdmanna von Putbus: Syr. 17,27; Iz. 26,19; Iz. 57,1-2;
w epitafium Sabiny Hedwigi von Putbus, z domu von Eberstein: Hiob 17,1; Ps. 116,15; Rzym. 14,8.
106 H a s e 1 b e r g, op. cit., Heft 2, s. 14 i п.; M. G 1 i ń s к a, Działalność kamieniarzy pochodzenia niderlandzkiego na prze-
łomie XVI i XVII wieku, |w:] Sztuka około roku 1600. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Lublin, listopad 1972,
Warszawa 1974, s. 315-337, tutaj: s. 318; В ai er, op. cit., s. 450.
MARCIN WISLOCKl
л
39. Anklam, kościół Mariacki. Epitafium Achima 40. Barth, epitafium księżnej Klary brunszwicko-liinebur-
Riebego (zm. 1582), warsztat Philipa Brandina, 1585. skiej (zm. 1578), 1579. Fot. Marcin Wisłocki
Stan sprzed 1939. Fot. ze zbiorów Muzeum Narodowego
w Szczecinie
Zwiastowania i Pokłonu Pasterzy, znajdujące się w zwieńczeniach epitafiów Anny Marii, z domu hrabiny
von Hohenstein (zm. 1595 - il. 38), i Sabiny Jadwigi, z domu hrabiny von Eberstein (zm. 1631) nie tylko
unaoczniały prawdę o Wcieleniu, ale także przez połączenie z personifikacjami cnót wyrażały apologię
macierzyństwa rodzicielek rodu (gentior genitrix). Program dopełniały inskrypcje, akcentujące płynącą z wiary
pewność zmartwychwstania i zbawienia, niepozbawione jednak apoteozującej zmarłych wymowy105. W epi-
tafium Sabiny Jadwigi znalazł się ustęp z Psalmu 116: „DER TOD SEINER HEILIGEN IST WERD GE-
HALTEN FVR DEM HERR(N)" - „Droga jest przed oczyma Pańskiemi śmierć świętych jego" (Ps 116,
15). Być może w osobistym duchu interpretować można cytat z cokołu epitafium Erdmanna von Putbus:
„Die Gerechten werden weggerast fur dem Ungeluck, und Richtich fiir sich Gewandelt haben Kommen Zum
Friede und Rugen In Irenn Kammeren: Iesaie 57". (Iz 57, 1-2: „Sprawiedliwy ginie, a nikt tego do serca
nieprzypuszcza; i mężowie pobożni schodzą, a nikt tego nie uważa, że przed przyjściem złego sprawiedliwy
zebrany bywa. Że wchodzi do pokoju, a odpoczywa na łożu s wojem, ktokolwiek chodzi w uprzejmości") -
jako aluzja do rugijskich posiadłości Erdmanna (ruhen - odpoczywać, Rugen - Rugia). Zajęcie niemal całej
przestrzeni prezbiterium przez pomniki, górujące nad retabulum ołtarzowym, tworzącym z nimi kompozy-
cyjną całość, uczyniło z wnętrza kościelnego swoiste mauzoleum rodowe, stanowiące zarazem szczególny
wyraz uobecnienia Putbusów w kościele, pozostającym pod ich patronatem. Charakterystyczne jest też
nawiązanie do wzorców pomników książęcych, jak epitafium-Klary brunszwicko-liineburskiej (zm. 1578)
w kościele Mariackim w Barth (1579 - il. 40)106; przewyższają one jednak bogactwem swój pierwowzór.
105 Są to: w epitafium Ludwiga von Putbus: Iz. 42,3; Ps. 3,6; Hiob 19,25-27; w epitafium Anny Marii von Putbus, z domu
von Hohenstein: Ps. 49,16; Ps. 4,9; Filip. 1,21; 1 Tym. 1,15; w epitafium Erdmanna von Putbus: Syr. 17,27; Iz. 26,19; Iz. 57,1-2;
w epitafium Sabiny Hedwigi von Putbus, z domu von Eberstein: Hiob 17,1; Ps. 116,15; Rzym. 14,8.
106 H a s e 1 b e r g, op. cit., Heft 2, s. 14 i п.; M. G 1 i ń s к a, Działalność kamieniarzy pochodzenia niderlandzkiego na prze-
łomie XVI i XVII wieku, |w:] Sztuka około roku 1600. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Lublin, listopad 1972,
Warszawa 1974, s. 315-337, tutaj: s. 318; В ai er, op. cit., s. 450.