Rocznik Historii Sztuki (29.2004)

56

KATARZYNA MIKOCKA-RACHUBOWA

te figury w końcu października 1780 г., polerowano je w początkach roku następnego49; ich modele znajdo-
wały się w pracowni artysty na zamku50. Pomysł całej tej kompozycji zbieżny jest z układem powtarzającym
się kilkakrotnie w dekoracji zamkowych wnętrz, a zaprezentowanym na rysunku François Bouchera z 1765 r.
w królewskich zbiorach, gdzie herb Stanisława Augusta widniejący na tle herbu Rzeczypospolitej ujęty jest
przez dwie stojące w kontrapoście postacie kobiece51.

W początkach 1782 r. Monaldi, we współpracy z Pinckiem, Staggim i dwoma pomocnikami Graaffa,
wykonywał według projektu Jana Bogumiła Plerscha serię medalionów zdobiących wnętrze Biblioteki zam-
kowej. Zespół ten składa się z dwudziestu ośmiu owalnych medalionów tworzących fryz w górnej strefie
ścian, wykonanych w różowym stiuku na żółtym tle, z reliefowymi emblematami różnych dziedzin wiedzy
i umiejętności ludzkich, które symbolizować miały „uniwersalny i encyklopedyczny charakter królewskiego
księgozbioru"52. Znalazły się tu przedstawienia różnych gałęzi sztuk pięknych (Architektury, Muzyki, Rzeź-
by, Malarstwa, Poezji), techniki (Rolnictwa, Optyki, Hydrauliki, Chemii, Mechaniki), nauki (Astronomii,
Matematyki, Historii, Astrologii, Nautyki, Historii Naturalnej, Medycyny, Metafizyki, Mineralogii, Mitolo-
gii, Filozofii, Prawa, Polityki), rzemiosła (Ludwisarstwa, Typografii, Kalkografii) i wojskowości (Strategii,
Architektury Militarnej), a na medalionie symbolizującym Drukarstwo widnieje napis: „Gloire à Dieu, Honneur
au Roi, Salut aux Armes" (Bogu chwała, królowi cześć, armii powitanie) i rok MDCCLXXXII53. Z zacho-
wanych rachunków wynika, że w lutym 1782 r. Monaldi i Staggi zaczęli dwa medaliony w pierwszej partii
i trzy w następnej, w marcu Monaldi, Pinck, Staggi i dwaj towarzysze Graaffa wykonali ich sześć, zaczy-
nając kolejne (gotowych było wówczas siedemnaście przedstawień i cztery rozpoczęte), a wszystkie meda-
liony ukończono w kwietniu tego roku54.

Już w końcu lat 70. XVIII w. powstała koncepcja stworzenia zespołu rzeźbiarskich portretów wybit-
nych Polaków, które według ówczesnych zamierzeń miały zdobić Zamek Ujazdowski. Do niektórych z nich
wykonano wówczas modele. Popiersie Zamoyskiego, nad którym Monaldi pracował w grudniu 1777 r.55,
przeznaczone było najpewniej właśnie do dekoracji Zamku Ujazdowskiego56. Po zmianie w początkach lat
80. pomysłu eksponowania tych portretów miały się one znaleźć w nowo projektowanym Przedpokoju
Senatorskim (sali Rycerskiej) Zamku Królewskiego. Król latem 1781 r. planował umieszczenie tam, obok
portretów olejnych, czterech dużych i dwudziestu czterech małych biustów sławnych osobistości, odlanych

49 AGAD, Zbiór Popielów, nr 231, k. 213 (Rapport général des Bâtisses en 1780), 265v., 267v. (Rapport général des Bâtisses
p. le mois de janvier 1781), 269v. (Rapport ge[ne]ral des Bâtisses p. le mois de Mars 1781). W katalogu królewskiego zbioru rzeźb
z 1795 r. (AGAD, Arch. J. Poniatowskiego, nr 220, s. 23) kompozycję tę wyceniono na 800 dukatów, nie podając jej autora;
wymieniona została też m.in. w: nr 203, s. 12; nr 509, s. 1. O niej Tatarkiewicz, Rządy..., s. 58, 72-73; J. Kieszkowski,
Rysunki „pierwszego rzeźbiarza" Stanisława Augusta, Andrzeja Le Brun w zbiorze graficznym Biblioteki Jagiellońskiej, [w:]
idem, Artyści obcy w służbie polskiej, Lwów 1922, s. 103, przyp. 1; A. Król, Zamek Królewski w Warszawie, Warszawa 1926,
s. 35; ThB, t. 25, s. 55; K. Broki, Przewodnik po Zamku Królewskim w Warszawie, Warszawa 1936, s. 53; R. Danysz-Fle-
- s z a r o w a, J. Kołodziejczyk, Warszawa. Przewodnik krajoznawczy, Warszawa 1938, s. 69; Mańkowski, Rzeźby zbioru...,
s. 54; A. Król, Zamek Królewski w Warszawie. Od końca XIII w. do roku 1944, Warszawa 1971, s. 134, 232; D. Kaczmarzyk,
Rzeźba polska od XVI w. do pocz. XX w. Katalog zbiorów, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1973, s. 42, poz. 92, 93;
M. Kwiatkowski, Stanisławowska Wielka Sala Zamku Królewskiego, „Rocznik Warszawski", 15, 1979, s. 227-228, 232-235;
idem, Stanisław August..., s. 139-142.

50 AGAD, Arch. J. Poniatowskiego, nr 204, s. 39 (modęle miały wysokość jednego łokcia, czyli ok. 57,5 cm).

51 Kwiatkowski, Stanisławowska Wielka Sala..., s. 228; R o 11 e r m u n d, op. cit., s. 207, przyp. 38 (autor przypuszcza, że
rysunek Bouchera pozostawał w związku z wykonanymi przez Victora Louisa projektami wnętrz Zamku z lat 1765-1766).
A. Badach, Uwagi o stylu Le Bruna i Monaldiego, „Kronika Zamkowa", nr 1 (39), 2000, s. 115 uważa, że inspiracją dla Monal-
diego mogła być także rzymska rzeźba barokowa. Por. też: Kieszkowski, Rysunki..., s. 103, przyp. 1 (zauważa analogie tej
kompozycji z ryciną Canaletta). Supraportę Wielkiej Sali Assamblowej na Zamku Królewskim naśladowano w dekoracji sali Ba-
lowej pałacu Prymasowskiego w Warszawie z lat 1781-1783 - S. Lorentz, Pałac Prymasowski, Warszawa 1982, s. 61, 123;
idem, Efraim Szreger architekt polski XVIII w., Warszawa 1986, s. 256.

52 R o 11 e r m u n d, op. cit., s. 197.

53 Król, Zamek..., 1926, s. 41; idem, Zamek..., 1971, s. 145, 149; też: M. Kwiatkowski, Biblioteka Stanisławowska na
Zamku Królewskim, „Kronika Warszawy", 4, 1973, nr 2, s. 67; idem, Stanisław August..., s. 155; Rotter mu nd, op. cit.,
s. 194-197.

54 AGAD, Zbiór Popielów, nr 231, k. 299v., 301 v., 303v.

5 Monaldi w grudniu 1777 r. przygotował gips na wykonywane z rozkazu króla popiersie Zamoyskiego, odbierając wyna-
grodzenie dla wynajętego pomocnika (AGAD, Archiwum Kameralne, nr III/383, plik 2, k. 87; na dokument ten zwraca uwagę
R o 11 e r m u n d, op. cit., s. 125).

S6 Nie wydaje się, aby wykonywane wówczas przez Monaldiego popiersie Zamoyskiego można było identyfikować z rzeźbą
umieszczoną później w sali Rycerskiej Zamku, uznawaną za dzieło Le Bruna.