DOI Artikel:
Mikocka-Rachubowa, Katarzyna: Włoscy rzeźbiarze na dworze króla Stanisława Augusta
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14537#0074
68
К \l \R/VNA MIKOCKA-RAC'HUBOWA
artysta przygotował marmur na statuę Kazimierza Wielkiego , w początkach lipca król pytał, czy Le Brun
i Monaldi odkuwają już w marmurze figury Kazimierza Wielkiego i Zygmunta I93, na co otrzymał odpo-
wiedź, że przepiłowali blok marmuru, aby rozpocząć pracę94, a 12 sierpnia Bacciarelli informował króla, że
Monaldi obrabia marmur na posąg Kazimierza Wielkiego95.
Nad drzwiami Rotundy umieszczono marmurowe biusty trzech cesarzy rzymskich, z których Monaldi
wykonał w 1795 r. popiersie Tytusa (il. 12) (biust Trajana był dziełem Le Bruna, a autor popiersia Marka
Aureliusza nie jest znany). Bacciarelli informował króla, że artysta skończy tę rzeźbę w połowie marca96.
Monarcha polecił umieścić biust Tytusa w Rotundzie razem z określającą go inskrypcją, pomijając (planowany
być może wcześniej) napis odnoszący się do Wespazjana („Le mot Titus doit être placé seul sur le piedouche,
sans y ajouter celui de Vespasien")97. Ponieważ wykonane przez Monaldiego popiersie, określane w kore-
spondencji króla z .Bacciarellim i w inskrypcji na bazie rzeźby jako biust Tytusa, jest w rzeczywistości
wizerunkiem Wespazjana, którego prototypem było przedstawienie z kolekcji Albani w Muzeum Kapitoliń-
skim w Rzymie98, wzmianka w liście króla świadczy o świadomym i celowym dokonaniu owej mistyfikacji,
której powody nie są znane. Przy okazji projektów rozmieszczania w dawnej sali Audiencjonalnej Zamku
Królewskiego biustów imperatorów rzymskich król w początkach stycznia 1796 r. pisał do Bacciarellego:
„Dans la liste du remplacement des quatre bustes Je trouve Commode: otez le de là, car c'etoit un Tyran
abominable. Mettez a sa place [...]"", można więc przypuścić, że zamianą wizerunków cesarzy w łazien-
kowskiej Rotundzie kierowały podobne względy. Król proponował też, by Monaldi wraz ze Staggim ukoń-
czyli statuę Stefana Batorego, odkuwaną przez Le Bruna, który wyjechał do Petersburga100, ale figurę tę
ostatecznie dokończyli Staggi z Pinckiem. Król życzył sobie, aby biust Tytusa ukończono nie później niż
posąg Batorego i dopytywał się w listach o obie rzeźby, więc Bacciarelli ponaglał Monaldiego101. W począt-
kach marca pisał do króla, że artysta kontynuuje pracę, a 24 marca informował, że ukończy ją za kilka
dni102. 8 kwietnia 1795 r. statua Stefana Batorego i biust Tytusa zostały ustawione w wyznaczonych miej-
scach103, i w tym też miesiącu Bacciarelli mógł powiadomić króla, że w łazienkowskiej Rotundzie „les
statues et les bustes en général sont placés et les noms sont aussi gravés sur les plinthes"104.
92 AGAD, Korespondencja Stanisława Augusta, nr 5A, k. 5v-6 (Rapport des Bâtisses le 17. Avril 1793. Łazienki).
93 BN, rkps 3291/1, k. 74v.; na dokument ten zwraca uwagę Tatarkiewicz, Rządy..., s. 57.
94 AGAD, Korespondencja Stanisława Augusta, nr 5A, k. 29, list Bacciarellego do króla z 26 lipca 1793 r.
95 AGAD, Korespondencja Stanisława Augusta, nr 5A, k. 39.
96 AGAD, Korespondencja Stanisława Augusta, nr 5A, k. 37v., list Bacciarellego do króla z 9 lutego 1795 r.
97 BN, rkps 3291/1, k. 111-11 lv., list króla do Bacciarellego z Grodna 14 lutego 1795 r. Na list ten powołuje się Tat ar k ie -
w i с z, Rządy..., s. 58, datując go mylnie na 1794 r. (powtarza to Mańkowski, Rzeźby zbioru..., s. 67, przypuszczając, że biust
Tytusa mógł być kopią głowy cesarza znajdującej się w królewskim zbiorze), wzmiankuje go też: Tatarkiewicz, Pięć stu-
diów..., s. 112; idem, Łazienki..., s. 128.
98 G. Godziejewska, Zbiory starożytnicze Stanisława Augusta Poniatowskiego jako przejaw miłośnictwa antyku w Polsce
w drugiej połowie XVIII w., [w:] Studia Antiąua. Z dziejów miłośnictwa antyku w Polsce, pod red. A. Sadurskiej, Warszawa
1991, s. 140-141, poz. 60 (autorka przypuszcza, że Monaldi przy wykonywaniu tego biustu posługiwał się odlewem lub ryciną).
O popiersiu Tytusa też: Kaczmarzyk, Rzeźba polska..., s. 43, poz. 97; Kwiatkowski, Stanisław August..., s. 203; Kwiat-
kowska, op. cit., s. 270.
99 BN, rkps 3291/1, k. 109, list króla do Bacciarellego z 3 stycznia 1796 r. W grudniu 1795 r. z dawnej sali Audiencjonalnej
usunięto stojące tam popiersia Jana III Sobieskiego, Katarzyny II, Henryka IV i królowej Elżbiety, ustawiając na ich miejscu biusty
imperatorów rzymskich: Cezara, Galby, Commodusa i Tytusa, a w styczniu 1796 r. zamieniono popiersia trzech ostatnich na
Hadriana, Augusta i Marka Aureliusza (por.: Mańkowski, Rzeźby zbioru..., s. 33, przyp. 1).
100 AGAD, Korespondencja Stanisława Augusta, nr 5A, k. 127—12v. (list króla do Bacciarellego z Grodna 14 lutego 1795 г.),
k. 129-129v. (list króla do Bacciarellego z 16 lutego 1795 г.). To samo (z drobnymi różnicami): BN, rkps 3291/1, k. 111-11 lv., 116.
101 BN, rkps 3291/1, k. 120, list króla do Bacciarellego z Grodna 25 lutego 1795 г.; AGAD, Korespondencja Stanisława
Augusta, nr 5A, k. 137, list Bacciarellego do króla z 24 lutego 1795 г.; BN, rkps 3291/1, k. 122 (list króla do Bacciarellego z Grodna
/. 2 marca 1795 г.), k. 126 (list króla do Bacciarellego z 15 marca 1795 г.), k. 133 (list króla do Bacciarellego z 12 kwietnia 1795 г.).
Król do jednego z listów dołączył notatkę z opisem łazienkowskiej Rotundy (AGAD, Korespondencja Stanisława Augusta, nr 4,
k. 46, list króla do Albertrandiego z Grodna 17 lutego 1795 г., też k. 68, list króla do Albertrandiego z 7 kwietnia 1795 г.).
102 AGAD, Korespondencja Stanisława Augusta, nr 5A, k. 144, list Bacciarellego do króla z 4 marca 1795 r. (to samo: BN,
rkps 3291/1, k. 118, 125, z drobnymi różnicami); AGAD, Korespondencja Stanisława Augusta, nr 5A, k. 146, list Bacciarellego do
króla z 24 marca 1795 r. (to samo, z drobnymi różnicami: BN, rkps 3291/1, k. 128).
103 AGAD, Korespondencja Stanisława Augusta, nr 5A, k. 152v., list Bacciarellego do króla z 8 kwietnia 1795 r. Popiersie
Tytusa wykonane przez Monaldiego, wysokości 23 cali (ok. 58,5 cm), wycenione na 50 dukatów, zostało wymienione w 1795 r.
w katalogu królewskiego zbioru rzeźb (AGAD, Arch. J. Poniatowskiego, nr 220, s. 19).
104 AGAD, Korespondencja Stanisława Augusta, nr 5 A, k. 158, list Bacciarellego do króla z 21 kwietnia 1795 r. (to samo: BN.
rkps 3291/1, k. 136).
К \l \R/VNA MIKOCKA-RAC'HUBOWA
artysta przygotował marmur na statuę Kazimierza Wielkiego , w początkach lipca król pytał, czy Le Brun
i Monaldi odkuwają już w marmurze figury Kazimierza Wielkiego i Zygmunta I93, na co otrzymał odpo-
wiedź, że przepiłowali blok marmuru, aby rozpocząć pracę94, a 12 sierpnia Bacciarelli informował króla, że
Monaldi obrabia marmur na posąg Kazimierza Wielkiego95.
Nad drzwiami Rotundy umieszczono marmurowe biusty trzech cesarzy rzymskich, z których Monaldi
wykonał w 1795 r. popiersie Tytusa (il. 12) (biust Trajana był dziełem Le Bruna, a autor popiersia Marka
Aureliusza nie jest znany). Bacciarelli informował króla, że artysta skończy tę rzeźbę w połowie marca96.
Monarcha polecił umieścić biust Tytusa w Rotundzie razem z określającą go inskrypcją, pomijając (planowany
być może wcześniej) napis odnoszący się do Wespazjana („Le mot Titus doit être placé seul sur le piedouche,
sans y ajouter celui de Vespasien")97. Ponieważ wykonane przez Monaldiego popiersie, określane w kore-
spondencji króla z .Bacciarellim i w inskrypcji na bazie rzeźby jako biust Tytusa, jest w rzeczywistości
wizerunkiem Wespazjana, którego prototypem było przedstawienie z kolekcji Albani w Muzeum Kapitoliń-
skim w Rzymie98, wzmianka w liście króla świadczy o świadomym i celowym dokonaniu owej mistyfikacji,
której powody nie są znane. Przy okazji projektów rozmieszczania w dawnej sali Audiencjonalnej Zamku
Królewskiego biustów imperatorów rzymskich król w początkach stycznia 1796 r. pisał do Bacciarellego:
„Dans la liste du remplacement des quatre bustes Je trouve Commode: otez le de là, car c'etoit un Tyran
abominable. Mettez a sa place [...]"", można więc przypuścić, że zamianą wizerunków cesarzy w łazien-
kowskiej Rotundzie kierowały podobne względy. Król proponował też, by Monaldi wraz ze Staggim ukoń-
czyli statuę Stefana Batorego, odkuwaną przez Le Bruna, który wyjechał do Petersburga100, ale figurę tę
ostatecznie dokończyli Staggi z Pinckiem. Król życzył sobie, aby biust Tytusa ukończono nie później niż
posąg Batorego i dopytywał się w listach o obie rzeźby, więc Bacciarelli ponaglał Monaldiego101. W począt-
kach marca pisał do króla, że artysta kontynuuje pracę, a 24 marca informował, że ukończy ją za kilka
dni102. 8 kwietnia 1795 r. statua Stefana Batorego i biust Tytusa zostały ustawione w wyznaczonych miej-
scach103, i w tym też miesiącu Bacciarelli mógł powiadomić króla, że w łazienkowskiej Rotundzie „les
statues et les bustes en général sont placés et les noms sont aussi gravés sur les plinthes"104.
92 AGAD, Korespondencja Stanisława Augusta, nr 5A, k. 5v-6 (Rapport des Bâtisses le 17. Avril 1793. Łazienki).
93 BN, rkps 3291/1, k. 74v.; na dokument ten zwraca uwagę Tatarkiewicz, Rządy..., s. 57.
94 AGAD, Korespondencja Stanisława Augusta, nr 5A, k. 29, list Bacciarellego do króla z 26 lipca 1793 r.
95 AGAD, Korespondencja Stanisława Augusta, nr 5A, k. 39.
96 AGAD, Korespondencja Stanisława Augusta, nr 5A, k. 37v., list Bacciarellego do króla z 9 lutego 1795 r.
97 BN, rkps 3291/1, k. 111-11 lv., list króla do Bacciarellego z Grodna 14 lutego 1795 r. Na list ten powołuje się Tat ar k ie -
w i с z, Rządy..., s. 58, datując go mylnie na 1794 r. (powtarza to Mańkowski, Rzeźby zbioru..., s. 67, przypuszczając, że biust
Tytusa mógł być kopią głowy cesarza znajdującej się w królewskim zbiorze), wzmiankuje go też: Tatarkiewicz, Pięć stu-
diów..., s. 112; idem, Łazienki..., s. 128.
98 G. Godziejewska, Zbiory starożytnicze Stanisława Augusta Poniatowskiego jako przejaw miłośnictwa antyku w Polsce
w drugiej połowie XVIII w., [w:] Studia Antiąua. Z dziejów miłośnictwa antyku w Polsce, pod red. A. Sadurskiej, Warszawa
1991, s. 140-141, poz. 60 (autorka przypuszcza, że Monaldi przy wykonywaniu tego biustu posługiwał się odlewem lub ryciną).
O popiersiu Tytusa też: Kaczmarzyk, Rzeźba polska..., s. 43, poz. 97; Kwiatkowski, Stanisław August..., s. 203; Kwiat-
kowska, op. cit., s. 270.
99 BN, rkps 3291/1, k. 109, list króla do Bacciarellego z 3 stycznia 1796 r. W grudniu 1795 r. z dawnej sali Audiencjonalnej
usunięto stojące tam popiersia Jana III Sobieskiego, Katarzyny II, Henryka IV i królowej Elżbiety, ustawiając na ich miejscu biusty
imperatorów rzymskich: Cezara, Galby, Commodusa i Tytusa, a w styczniu 1796 r. zamieniono popiersia trzech ostatnich na
Hadriana, Augusta i Marka Aureliusza (por.: Mańkowski, Rzeźby zbioru..., s. 33, przyp. 1).
100 AGAD, Korespondencja Stanisława Augusta, nr 5A, k. 127—12v. (list króla do Bacciarellego z Grodna 14 lutego 1795 г.),
k. 129-129v. (list króla do Bacciarellego z 16 lutego 1795 г.). To samo (z drobnymi różnicami): BN, rkps 3291/1, k. 111-11 lv., 116.
101 BN, rkps 3291/1, k. 120, list króla do Bacciarellego z Grodna 25 lutego 1795 г.; AGAD, Korespondencja Stanisława
Augusta, nr 5A, k. 137, list Bacciarellego do króla z 24 lutego 1795 г.; BN, rkps 3291/1, k. 122 (list króla do Bacciarellego z Grodna
/. 2 marca 1795 г.), k. 126 (list króla do Bacciarellego z 15 marca 1795 г.), k. 133 (list króla do Bacciarellego z 12 kwietnia 1795 г.).
Król do jednego z listów dołączył notatkę z opisem łazienkowskiej Rotundy (AGAD, Korespondencja Stanisława Augusta, nr 4,
k. 46, list króla do Albertrandiego z Grodna 17 lutego 1795 г., też k. 68, list króla do Albertrandiego z 7 kwietnia 1795 г.).
102 AGAD, Korespondencja Stanisława Augusta, nr 5A, k. 144, list Bacciarellego do króla z 4 marca 1795 r. (to samo: BN,
rkps 3291/1, k. 118, 125, z drobnymi różnicami); AGAD, Korespondencja Stanisława Augusta, nr 5A, k. 146, list Bacciarellego do
króla z 24 marca 1795 r. (to samo, z drobnymi różnicami: BN, rkps 3291/1, k. 128).
103 AGAD, Korespondencja Stanisława Augusta, nr 5A, k. 152v., list Bacciarellego do króla z 8 kwietnia 1795 r. Popiersie
Tytusa wykonane przez Monaldiego, wysokości 23 cali (ok. 58,5 cm), wycenione na 50 dukatów, zostało wymienione w 1795 r.
w katalogu królewskiego zbioru rzeźb (AGAD, Arch. J. Poniatowskiego, nr 220, s. 19).
104 AGAD, Korespondencja Stanisława Augusta, nr 5 A, k. 158, list Bacciarellego do króla z 21 kwietnia 1795 r. (to samo: BN.
rkps 3291/1, k. 136).