DOI Artikel:
Mikocka-Rachubowa, Katarzyna: Włoscy rzeźbiarze na dworze króla Stanisława Augusta
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14537#0076
70
KATARZYNA MIKOCKA-RACHUBOWA
siostry o blok marmuru z królewskiego magazynu do wykorzystania w mauzoleum. Król pytał Bacciarelle-
go o wymiary wskazanego bloku i jego ewentualną cenę, gdyby doszło do sprzedaży109. Kwestia ta prze-
wijała się kilkakrotnie w ich korespondencji"0. W październiku Radziwiłłowa zapłaciła za marmur
100 dukatów, a w początkach listopada Bacciarelli informował króla, że Monaldi modeluje dla niej figurę
do mauzoleum1". Posąg ten (o wymiarach 78 x 169 x 50), wykuty białym marmurze carrara, sygnowany
na płycie z lewej strony: MONALDI. ROM/INV. ET SCUL./ ANNO 179[5], przedstawia leżącą kobietę
opartą o urnę, w układzie odwzorowującym figurę Śpiącej Ariadny w zbiorach watykańskich (il. 13). Przez
ponad dziesięć lat posąg pozostawał niewykorzystany, jako część projektowanego, a z niewiadomych po-
wodów niezrealizowanego mauzoleum (podobnie jak wykonany wcześniej przez Monaldiego nagrobek
Młodziejowskiego). Dopiero po śmierci Marii Radziwiłłowej (13 grudnia 1806) jej brat Feliks Gawdzicki,
proboszcz kościoła parafialnego św. Zygmunta w Szydłowcu, wzniósł tam w 1807 r. pomnik w czarnego
„marmuru" dębnickiego w formie klasycy stycznego portyku z napisem w tympanonie: ŻONA NAYLEP-
SZEMU MĘŻOWI/I BRAT NAYLEPSZEY SIOSTRZE, w którym umieszczono wykonaną przez Monal-
diego figurę"2.
Król Stanisław August po abdykacji 25 listopada 1795 r. chciał wyjechać na stałe do Rzymu. Otrzymał
od carycy Katarzyny II obietnicę zgody na ten wyjazd, ale możliwość jej spełnienia przekreśliło m.in.
wkroczenie do Włoch wojsk francuskich i dopiero po śmierci imperatorowej (17 listopada 1796 r.) zaryso-
wała się nadzieja na realizację królewskich zamierzeń. Stanisław August planował swój tam pobyt, studiując
opisy rzymskich pałaców (np. Palazzo Salviati, Palazzo Ruspoli, Palazzo Corsini) w poszukiwaniu odpo-
wiedniej siedziby i pogłębiając znajomość włoskiej sztuki, o czym świadczy ożywiona korespondencja
dotycząca tych kwestii, prowadzona przezeń z Bacciarellim i włoskimi agentami artystycznymi"3. Przed
wyjazdem król pragnął wystawić nagrobek swemu ojcu, Stanisławowi Poniatowskiemu, kasztelanowi kra-
kowskiemu. W grudniu 1796 r. korespondował w tej sprawie z Bacciarellim, zlecając mu wykonanie dwóch
szkiców tego pomnika (określanego jako „mauzoleum") - jednego prostego, w formie czworobocznego
bloku marmuru ozdobionego delikatnym ornamentem, przeznaczonego do wprawienia w mur, i drugiego
bardziej rozbudowanego, w którym zostałyby wykorzystane figury przeznaczone do nagrobka Andrzeja
Młodziejowskiego, wykonane na zlecenie kanonika Reptowskiego (chodziło o niezmontowane do tej pory
fragmenty pomnika dłuta Monaldiego, których kapituła widocznie chciała się wówczas pozbyć). Prosił też
Bacciarellego o kosztorys obu tych projektów"4. Bacciarelli w liście z 14 grudnia 1796 r. opisywał szkic
skromnego mauzoleum, którego koszt wyniósłby około 160 dukatów, gdzie znalazłyby się „le groupe d'en-
fants [et] médaillon avec les assesoirs [accessoires] de marbre blanc". Na jego wykonawców proponował
Monaldiego i Pincka, a jeżeli temu ostatniemu nie pozwoliłby na to stan zdrowia, Monaldiemu pomógłby
BN, rkps 3291/1, k. 219, list króla do Bacciarellego z Grodna z 15 września 1795 r.
110 AG AD, Arch. J. Poniatowskiego, nr 100, s. 40, dyspozycje króla z 15 i 27 września oraz 16 października 1795 г.; AGAD,
Korespondencja Stanisława Augusta, nr 5A, k. 252 (list króla do Bacciarellego z 15 września 1795 г.), к. 261 (list króla do
Bacciarellego z 27 września 1795 г.), к. 263 (list Bacciarellego do króla z 23 września 1795 г.), к. 271 (list króla do Bacciarellego
z 16 października 1795 г.), к. 272 (list Bacciarellego do króla z października 1795 г.); BN, rkps 3291/1, k. 220 (list Bacciarellego
do króla z 8 października 1795 г.), к. 225 (list króla do Bacciarellego z Grodna 27 września 1795 г.), к. 235 (list króla do
Bacciarellego z 16 października 1795 г.), к. 237 (list Bacciarellego do króla z 24 października 1795 г.). Też: AGAD, Arch. J. Po-
niatowskiego, nr 100, s. 372.
111 BN, rkps 3291/1, k. 243v., list Bacciarellego do króla z 4 listopada 1795 r. (na który zwraca też uwagę Tatarkiewicz,
Rządy..., s. 58).
112 O nagrobku: J.U. Niemcewicz, Podróże historyczne po ziemiach polskich między rokiem 1811 a 1828 odbyte, Paryż
1858, s. 5; Słownik geograficzny..., t. 12, Warszawa 1892, s. 101 ; J. К i e s z к o w s к i, Z wycieczki do Radomia i Szydłowca odbytej
w 1897 г., „Sprawozdania Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce", 6, 1897, s. 354; F.M.S. [F.M. Sobieszczański],
Kościół parafialny w Szydłowcu, „Tygodnik Illustrowany", 1862, półr. П, s. 224; J. Kołaczkowski, Wiadomości tyczące się
przemysłu i sztuki w dawnej Polsce, Kraków 1888, s. 640 (błędne informacje); ThB, t. 25, s. 55; К а с z m a r z у к, Rzeźby nagrob-
kowe..., s. 80-82; KZSP, t. 3, Województwo kieleckie, pod red. J.Z. Ł o z i ń s ki eg o i B. Wo lf f, z. 10, Powiat radomski, Warszawa
1961, s. 45; D. Kaczmarzyk, Posąg świętej Cecylii z Wyspy Topolowej, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie", 32,
1988, s. 363.
113 Por.: AGAD, Korespondencja Stanisława Augusta, nr 5B, k. 4 (list Bacciarellego do króla z 24 grudnia 1795 г.), к. 32-35v.
(list Bacciarellego do króla z 24 marca 1796 г.); BN, rkps 3291/2, k. 87-87v. (list króla do Bacciarellego z 21 sierpnia 1796), k. 182
(list Bacciarellego do króla z 4 stycznia 1797 г.), к. 187 (list króla do Bacciarellego z 26 grudnia 1796 г.), i inne.
114 AGAD, Korespondencja Stanisława Augusta, nr 5B, k. 331-33lv., list króla do Bacciarellego z 14 grudnia 1796 r; też:
A. Chyc zew s к a, Marcello Bacciarelli 1731-1818, Warszawa 1973, s. 42.
KATARZYNA MIKOCKA-RACHUBOWA
siostry o blok marmuru z królewskiego magazynu do wykorzystania w mauzoleum. Król pytał Bacciarelle-
go o wymiary wskazanego bloku i jego ewentualną cenę, gdyby doszło do sprzedaży109. Kwestia ta prze-
wijała się kilkakrotnie w ich korespondencji"0. W październiku Radziwiłłowa zapłaciła za marmur
100 dukatów, a w początkach listopada Bacciarelli informował króla, że Monaldi modeluje dla niej figurę
do mauzoleum1". Posąg ten (o wymiarach 78 x 169 x 50), wykuty białym marmurze carrara, sygnowany
na płycie z lewej strony: MONALDI. ROM/INV. ET SCUL./ ANNO 179[5], przedstawia leżącą kobietę
opartą o urnę, w układzie odwzorowującym figurę Śpiącej Ariadny w zbiorach watykańskich (il. 13). Przez
ponad dziesięć lat posąg pozostawał niewykorzystany, jako część projektowanego, a z niewiadomych po-
wodów niezrealizowanego mauzoleum (podobnie jak wykonany wcześniej przez Monaldiego nagrobek
Młodziejowskiego). Dopiero po śmierci Marii Radziwiłłowej (13 grudnia 1806) jej brat Feliks Gawdzicki,
proboszcz kościoła parafialnego św. Zygmunta w Szydłowcu, wzniósł tam w 1807 r. pomnik w czarnego
„marmuru" dębnickiego w formie klasycy stycznego portyku z napisem w tympanonie: ŻONA NAYLEP-
SZEMU MĘŻOWI/I BRAT NAYLEPSZEY SIOSTRZE, w którym umieszczono wykonaną przez Monal-
diego figurę"2.
Król Stanisław August po abdykacji 25 listopada 1795 r. chciał wyjechać na stałe do Rzymu. Otrzymał
od carycy Katarzyny II obietnicę zgody na ten wyjazd, ale możliwość jej spełnienia przekreśliło m.in.
wkroczenie do Włoch wojsk francuskich i dopiero po śmierci imperatorowej (17 listopada 1796 r.) zaryso-
wała się nadzieja na realizację królewskich zamierzeń. Stanisław August planował swój tam pobyt, studiując
opisy rzymskich pałaców (np. Palazzo Salviati, Palazzo Ruspoli, Palazzo Corsini) w poszukiwaniu odpo-
wiedniej siedziby i pogłębiając znajomość włoskiej sztuki, o czym świadczy ożywiona korespondencja
dotycząca tych kwestii, prowadzona przezeń z Bacciarellim i włoskimi agentami artystycznymi"3. Przed
wyjazdem król pragnął wystawić nagrobek swemu ojcu, Stanisławowi Poniatowskiemu, kasztelanowi kra-
kowskiemu. W grudniu 1796 r. korespondował w tej sprawie z Bacciarellim, zlecając mu wykonanie dwóch
szkiców tego pomnika (określanego jako „mauzoleum") - jednego prostego, w formie czworobocznego
bloku marmuru ozdobionego delikatnym ornamentem, przeznaczonego do wprawienia w mur, i drugiego
bardziej rozbudowanego, w którym zostałyby wykorzystane figury przeznaczone do nagrobka Andrzeja
Młodziejowskiego, wykonane na zlecenie kanonika Reptowskiego (chodziło o niezmontowane do tej pory
fragmenty pomnika dłuta Monaldiego, których kapituła widocznie chciała się wówczas pozbyć). Prosił też
Bacciarellego o kosztorys obu tych projektów"4. Bacciarelli w liście z 14 grudnia 1796 r. opisywał szkic
skromnego mauzoleum, którego koszt wyniósłby około 160 dukatów, gdzie znalazłyby się „le groupe d'en-
fants [et] médaillon avec les assesoirs [accessoires] de marbre blanc". Na jego wykonawców proponował
Monaldiego i Pincka, a jeżeli temu ostatniemu nie pozwoliłby na to stan zdrowia, Monaldiemu pomógłby
BN, rkps 3291/1, k. 219, list króla do Bacciarellego z Grodna z 15 września 1795 r.
110 AG AD, Arch. J. Poniatowskiego, nr 100, s. 40, dyspozycje króla z 15 i 27 września oraz 16 października 1795 г.; AGAD,
Korespondencja Stanisława Augusta, nr 5A, k. 252 (list króla do Bacciarellego z 15 września 1795 г.), к. 261 (list króla do
Bacciarellego z 27 września 1795 г.), к. 263 (list Bacciarellego do króla z 23 września 1795 г.), к. 271 (list króla do Bacciarellego
z 16 października 1795 г.), к. 272 (list Bacciarellego do króla z października 1795 г.); BN, rkps 3291/1, k. 220 (list Bacciarellego
do króla z 8 października 1795 г.), к. 225 (list króla do Bacciarellego z Grodna 27 września 1795 г.), к. 235 (list króla do
Bacciarellego z 16 października 1795 г.), к. 237 (list Bacciarellego do króla z 24 października 1795 г.). Też: AGAD, Arch. J. Po-
niatowskiego, nr 100, s. 372.
111 BN, rkps 3291/1, k. 243v., list Bacciarellego do króla z 4 listopada 1795 r. (na który zwraca też uwagę Tatarkiewicz,
Rządy..., s. 58).
112 O nagrobku: J.U. Niemcewicz, Podróże historyczne po ziemiach polskich między rokiem 1811 a 1828 odbyte, Paryż
1858, s. 5; Słownik geograficzny..., t. 12, Warszawa 1892, s. 101 ; J. К i e s z к o w s к i, Z wycieczki do Radomia i Szydłowca odbytej
w 1897 г., „Sprawozdania Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce", 6, 1897, s. 354; F.M.S. [F.M. Sobieszczański],
Kościół parafialny w Szydłowcu, „Tygodnik Illustrowany", 1862, półr. П, s. 224; J. Kołaczkowski, Wiadomości tyczące się
przemysłu i sztuki w dawnej Polsce, Kraków 1888, s. 640 (błędne informacje); ThB, t. 25, s. 55; К а с z m a r z у к, Rzeźby nagrob-
kowe..., s. 80-82; KZSP, t. 3, Województwo kieleckie, pod red. J.Z. Ł o z i ń s ki eg o i B. Wo lf f, z. 10, Powiat radomski, Warszawa
1961, s. 45; D. Kaczmarzyk, Posąg świętej Cecylii z Wyspy Topolowej, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie", 32,
1988, s. 363.
113 Por.: AGAD, Korespondencja Stanisława Augusta, nr 5B, k. 4 (list Bacciarellego do króla z 24 grudnia 1795 г.), к. 32-35v.
(list Bacciarellego do króla z 24 marca 1796 г.); BN, rkps 3291/2, k. 87-87v. (list króla do Bacciarellego z 21 sierpnia 1796), k. 182
(list Bacciarellego do króla z 4 stycznia 1797 г.), к. 187 (list króla do Bacciarellego z 26 grudnia 1796 г.), i inne.
114 AGAD, Korespondencja Stanisława Augusta, nr 5B, k. 331-33lv., list króla do Bacciarellego z 14 grudnia 1796 r; też:
A. Chyc zew s к a, Marcello Bacciarelli 1731-1818, Warszawa 1973, s. 42.