DOI Artikel:
Jaworski, Piotr: Antyk w Królikarni: architektura i zbiory artystyczne
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14537#0243
ANTYK W KRÓLIKARNI. ARCHITEKTURA I ZBIORY ARTYSTYCZNE
237
dowiadujemy się nieco więcej o zbiorach Pusłowskiego i owych marmurach: „Straty niepowetowane! Bo
jak Fenix z popiołów nie odrodzą się ani ryciny Falka, ani obrazy Orłowskiego, ani starożytne meble i bron-
zy, ani gobeliny i rzymskie kominy z rosso antico". Jeszcze w 1938 r. publicysta „Polonii"290 zachwycał się
odbudowanymi z wielkim pietyzmem wnętrzami Królikarni: „Ale co za ściany! Złocenia, sztukatury, gipsy,
marmury i zwierciadła, wspaniałe plafony i meble [...]". Rzeźby marmurowe nie zostały też wymienione
wśród innych ruchomości przez Ksawerego i Wandalina Pusłowskich w ich testamentach. Ksawery pisał
w 1873 r. w testamencie: „toż samo się rozumie i o Królikarni, w której się znajdują meble, obrazy, bronzy
[,..]"291. Wandalin w testamencie z 1881 г., wśród należących do niego „rzeczy ruchomych", wymienił meble,
srebra, porcelanę, szkło, książki, powozy i obrazy292. Także prace poświęcone polskim kolekcjom, powstałe
przed II wojną światową, nie wymieniają rzeźb marmurowych w zbiorach Królikarni; H. Wilder ograniczył
się do krótkiej charakterystyki kolekcji Pusłowskich: „Królikarnią. Pusłowski - galeria obrazów"293, E. Chwa-
lewik wymienił bibliotekę, portrety królów polskich i obrazy malarzy polskich i obcych294.
Przekonanie, jakoby w obrębie kolekcjonerskich zainteresowań Ksawerego Pusłowskiego znajdowała
się sztuka antyczna, należy raczej odrzucić. Także Wandalina Pusłowskiego wypada uznać w świetle dostęp-
nych źródeł jedynie za kolekcjonera dzieł sztuki nowożytnej, zaś jego córka Marta Krasińska pozbywała się
raczej zbiorów, niż je gromadziła295. Powyższe wnioski nie oznaczają oczywiście, że bracia Pusłowscy nie
mogli posiadać jednego lub kilku nawet zabytków antycznych. W pałacu lub ogrodzie w Królikarni prze-
chowywać mogli przedmioty z dawnej kolekcji radziwiłłowskiej. Rzeźby umieszczone w grocie pod pała-
cem, w piwnicach lub ogrodzie mogły w 1879 r. uniknąć ognia296, który jak wiadomo pochłonął wszystkie
dzieła sztuki zgromadzone w pałacu. W ten sposób być może przetrwała do czasów powojennych rzeźba
Kybele, którą z dużym prawdopodobieństwem uznać można za dzieło pochodzące z dawnej kolekcji Radzi-
wiłłów.
Największe wątpliwości budzi nadal pochodzenie reliefu z przedstawieniem Karakalli i Julii Domny,
którego nie wymienia żadne z zachowanych źródeł. Jego prawdopodobna wschodnia proweniencja297 wy-
klucza raczej przynależność do kolekcji radziwiłłowskiej o czysto grecko-rzymskim pochodzeniu298. Moż-
liwe, że zabytek ten trafił do Królikarni z innego warszawskiego pałacu.
ANEKS
APRN, rkps 168 (drugi egzemplarz: AGAD, ARN, sygn. 805), Katalog przedmiotów sztuk pięknych
jako to: obrazy, rysunki, ryciny, architektura, mozaiki, miniatury, rzeźby znajdujące się w pałacu Królikar-
nią zwanym po pozostałości J.O.X. Radziwiłła wojewody wileńskiego oszacowany przez Antoniego Blanka
profesora malarstwa przy Król. War. Uniwersytecie (1831).
Biusta znajdujące się w Gabinecie Niebieskim
Nr kat. zł
240 Biust wyobrażający Diogenesa - kopia z antyku
w marmurze Carrara 600
241 Ditto ditto Epicurus 600
290 APW. Zbiór Korotyńskich, sygn. 11-10 (A. Czerwiński, W Królikarni, „Polonia", 1938, nr 4903).
291 APW, Testament Ksawerego Franciszka Pusłowskiego...
292 APW, Akta notariuszów warszawskich. Kancelaria J. Paklerskiego, sygn. 50, nr 518, Testament Wandalina Pusłowskiego.
293 H. Wilder, Polskie archiwa, muzea, zbiory i zbieracze. Ułożone według miejscowości, „Rocznik Naukowo-Literacko-
-Artystyczny (Encyklopedyczny)", 1905, s. XII.
294 E. С h w a 1 e w i k, Zbiory polskie. Archiwa, biblioteki i gabinety, galerie, muzea i inne zbiory pamiątek przeszłości w oj-
czyźnie i na obczyźnie w porządku alfabetycznym według miejscowości ułożone, t. II, Warszawa 1927, s. 397.
295 Czerwiński, op. cit.: „Właścicielka, nie mieszkająca zresztą w pałacu, całym sercem oddaje na taki cel [bal dobro-
czynny - P.J.] puste i bezużytecznie stojące ściany".
296 Królikarnią: „Śliczny budynek [...], prócz suteren, stoi dzisiaj w szczątkach zczerniałych od ognia" [...].
297 Sadurska, CSIR Pologne I.
298 M i к о с к i, Collection..., s. 33-43.
237
dowiadujemy się nieco więcej o zbiorach Pusłowskiego i owych marmurach: „Straty niepowetowane! Bo
jak Fenix z popiołów nie odrodzą się ani ryciny Falka, ani obrazy Orłowskiego, ani starożytne meble i bron-
zy, ani gobeliny i rzymskie kominy z rosso antico". Jeszcze w 1938 r. publicysta „Polonii"290 zachwycał się
odbudowanymi z wielkim pietyzmem wnętrzami Królikarni: „Ale co za ściany! Złocenia, sztukatury, gipsy,
marmury i zwierciadła, wspaniałe plafony i meble [...]". Rzeźby marmurowe nie zostały też wymienione
wśród innych ruchomości przez Ksawerego i Wandalina Pusłowskich w ich testamentach. Ksawery pisał
w 1873 r. w testamencie: „toż samo się rozumie i o Królikarni, w której się znajdują meble, obrazy, bronzy
[,..]"291. Wandalin w testamencie z 1881 г., wśród należących do niego „rzeczy ruchomych", wymienił meble,
srebra, porcelanę, szkło, książki, powozy i obrazy292. Także prace poświęcone polskim kolekcjom, powstałe
przed II wojną światową, nie wymieniają rzeźb marmurowych w zbiorach Królikarni; H. Wilder ograniczył
się do krótkiej charakterystyki kolekcji Pusłowskich: „Królikarnią. Pusłowski - galeria obrazów"293, E. Chwa-
lewik wymienił bibliotekę, portrety królów polskich i obrazy malarzy polskich i obcych294.
Przekonanie, jakoby w obrębie kolekcjonerskich zainteresowań Ksawerego Pusłowskiego znajdowała
się sztuka antyczna, należy raczej odrzucić. Także Wandalina Pusłowskiego wypada uznać w świetle dostęp-
nych źródeł jedynie za kolekcjonera dzieł sztuki nowożytnej, zaś jego córka Marta Krasińska pozbywała się
raczej zbiorów, niż je gromadziła295. Powyższe wnioski nie oznaczają oczywiście, że bracia Pusłowscy nie
mogli posiadać jednego lub kilku nawet zabytków antycznych. W pałacu lub ogrodzie w Królikarni prze-
chowywać mogli przedmioty z dawnej kolekcji radziwiłłowskiej. Rzeźby umieszczone w grocie pod pała-
cem, w piwnicach lub ogrodzie mogły w 1879 r. uniknąć ognia296, który jak wiadomo pochłonął wszystkie
dzieła sztuki zgromadzone w pałacu. W ten sposób być może przetrwała do czasów powojennych rzeźba
Kybele, którą z dużym prawdopodobieństwem uznać można za dzieło pochodzące z dawnej kolekcji Radzi-
wiłłów.
Największe wątpliwości budzi nadal pochodzenie reliefu z przedstawieniem Karakalli i Julii Domny,
którego nie wymienia żadne z zachowanych źródeł. Jego prawdopodobna wschodnia proweniencja297 wy-
klucza raczej przynależność do kolekcji radziwiłłowskiej o czysto grecko-rzymskim pochodzeniu298. Moż-
liwe, że zabytek ten trafił do Królikarni z innego warszawskiego pałacu.
ANEKS
APRN, rkps 168 (drugi egzemplarz: AGAD, ARN, sygn. 805), Katalog przedmiotów sztuk pięknych
jako to: obrazy, rysunki, ryciny, architektura, mozaiki, miniatury, rzeźby znajdujące się w pałacu Królikar-
nią zwanym po pozostałości J.O.X. Radziwiłła wojewody wileńskiego oszacowany przez Antoniego Blanka
profesora malarstwa przy Król. War. Uniwersytecie (1831).
Biusta znajdujące się w Gabinecie Niebieskim
Nr kat. zł
240 Biust wyobrażający Diogenesa - kopia z antyku
w marmurze Carrara 600
241 Ditto ditto Epicurus 600
290 APW. Zbiór Korotyńskich, sygn. 11-10 (A. Czerwiński, W Królikarni, „Polonia", 1938, nr 4903).
291 APW, Testament Ksawerego Franciszka Pusłowskiego...
292 APW, Akta notariuszów warszawskich. Kancelaria J. Paklerskiego, sygn. 50, nr 518, Testament Wandalina Pusłowskiego.
293 H. Wilder, Polskie archiwa, muzea, zbiory i zbieracze. Ułożone według miejscowości, „Rocznik Naukowo-Literacko-
-Artystyczny (Encyklopedyczny)", 1905, s. XII.
294 E. С h w a 1 e w i k, Zbiory polskie. Archiwa, biblioteki i gabinety, galerie, muzea i inne zbiory pamiątek przeszłości w oj-
czyźnie i na obczyźnie w porządku alfabetycznym według miejscowości ułożone, t. II, Warszawa 1927, s. 397.
295 Czerwiński, op. cit.: „Właścicielka, nie mieszkająca zresztą w pałacu, całym sercem oddaje na taki cel [bal dobro-
czynny - P.J.] puste i bezużytecznie stojące ściany".
296 Królikarnią: „Śliczny budynek [...], prócz suteren, stoi dzisiaj w szczątkach zczerniałych od ognia" [...].
297 Sadurska, CSIR Pologne I.
298 M i к о с к i, Collection..., s. 33-43.