DOI Artikel:
Bryl, Mariusz: Jan Bołoz Antoniewicz (1858 - 1922)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.16827#0017
ю
MARIUSZ URYI
pisarsko-naukowego stylu Bołoza, które zaprezentował w swoim „tekście pierwszym" i które stale będą
charakteryzować jego sposób wypowiedzi: po pierwsze, autor rozmawia z czytelnikiem, ma się w rażenie,
że uczestniczymy w żywej konwersacji, wyczuwając zmienność intonacji i rytmu wypowiedzi, aprobując
przeplatanie długich cytowań nagłymi inwokacjami, a rzeczowych analiz patosem; po drugie, badacz
z całą naturalnością ujaw nia czytelnikowi swój proces poznawczy - wszystko pozostaje odkryte do naszego
wglądu i w eryfikacji; po trzecie, nadawca jest pewny swego, jego mowa jest wysoce persw azyjna - wiele
chwytów jest dozwolonych, by nas przekonać do swoich racji. Bo Bołoz, tak w ogóle, niezbyt dobrze czuje
sic w roli niezaangażowanego, obiektywnego uczonego: choć, z drugiej strony, jeśli zachodzi taka potrzeba,
potrafi się dostosować.
„Gdyby nie znamienna rozległość horyzontów, trudno by wyczuć indywidualność przyszłego historyka
sztuki polskiej w tej wzorowej pod względem metodycznym rozprawie. (...) włada [w niej] zarówno bystrość,
jak ostrożność i obiektywizm sądów, z których każdy ma bezwzględne, ścisłe uzasadnienie. Imponuje grun-
tów ność i erudycja. Badacz zapoznał się z całym piśmiennictwem epoki gotschedowskiej - co wobec jało-
wości jej twórców niemałą było ze strony Antoniewicza ofiarą - i z nie mniejszą dokładnością przestudiował
różnych estetyków i krytyków francuskich"22 - Kleiner ma tu na myśli największe germanistyczne osiągnię-
cie Bołoza, a mianowicie poprzedzone 180-stronicowym wstępem krytycznym wydanie „pism estetycznych
i dramatycznych" Johanna Eliasa Schlegla w ramach prestiżowej serii wydawniczej „pomników literatury
niemieckiej"23, dzięki czemu Bołoz na jakiś czas stał się uznanym specjalistą od J.E. Schlegla24.
W 1888 roku Bołoz podjął współpracę z lwowskim „Kwartalnikiem Historycznym"25. „Naturalną jest
rzeczą", wspomina Piniński, „że wszyscy, co znali wybitne zdolności, wiedzę i naukową gruntowność Anto-
niewicza, życzyli sobie gorąco, by powrócił do kraju i poświęcił się pracy nauczycielskiej, wchodząc w skład
grona profesorów jednej z naszych wszechnic. Wolnej katedry germanistyki wówczas ani we Lwowie, ani
w Krakowie nie było, lecz dzięki staraniom Koła Polskiego w Wiedniu, w którego skład i ja wtedy wchodzi-
łem, została w r. 1892 utworzona katedra historii sztuki we Lwowie (...)• Studia, zdolności i publikowane
już prace czyniły Antoniewicza najzupełniej ukwalifikowanym do objęcia tej katedry, do czego po dłuższym
wahaniu dał się nakłonić"26.
Wahanie Bołoza trwało od grudnia 1889 roku, kiedy to Władysław Łoziński, który „sam zdecydowanie
odmówił przyjęcia proponowanej mu 24 listopada 1889 roku (w imieniu fakultetu filozoficznego) przez pro-
fesorów Ludwika Ćwiklińskiego i Tadeusza Wojciechowskiego katedry historii sztuki (...) sugerował przeby-
wającemu wtedy w Monachium Antoniewiczowi zgłoszenie swej kandydatury"27. Sugerował, bo jak wynika
z rozwijającej się przez cały 1889 rok korespondencji - Łoziński „poznał się na inteligencji Antoniewicza, na
oryginalności myślenia i szerokiego sposobu ujmowania zjawisk"28.
E^ołoz jednak wtedy sugestii Łozińskiego nie przyjął, tłumacząc się, jak to ujmuje autorka, „brakiem wia-
ry we własne przygotowanie" oraz obawą „przed niechęcią dla jego osoby ze strony przedstawicieli Wydziału
Filozoficznego", z drugiej jednak strony, propozycja ta miała stać się dla niego „pokusą", pozostawał bowiem
„pod św ieżym urokiem sztuki włoskiej", a także doceniał już „związki między filologią a historią sztuki"2".
"Kleiner, op. cit., s. 344.
23 Johann Elias Schlegels aesthetische und dramaturgische Schriften (Deutsche Litteratwdenkmaïc des IS. und 19. Jahrhunderts, hrsg.
Bernhard Seuffert; Bd. XXVI), Heilbronn 1887; wznowienie: Wissenchaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1970.
24 W 1890 roku właśnie jemu powierzono napisanie biogramu J.E. Schlegla dla fundamentalnego wydawnictwa Allgemeine deutsche
Biographie (Bd. 31, Leipzig 1890, s. 378-384).
2- Zob. recenzje z: Dzieje literatury średniowiecznej, opracowane przez J. Radlińskiego, E. Grabowskiego, J. A. Święcickiego
i B. Grabowskiego, Warszawa 1887 (ibidem, s. 230-235); oraz z: Otto Knoop, Die deutsche Walthersage und die polnische Sage von
Walther und Helgunde, Posen 1887 (ibidem, s. 413-419).
-''Piniński, op. cit., s. 200.
:? R. Majkowska, Związki Władysława Łozińskiego z Akademią Umiejętności w Krakowie, ..Rocznik Biblioteki PAN w Krakowie"
XX, 1974, s. 125-140 (tu s. 134). „Ciekawy jest przypadek", pisze autorka, „w jakim nastąpiło zetknięcie się Antoniewicza z Łozińskim.
Antoniewicz (...) pisząc artykuł o Krasińskim (...) zwrócił się do Łozińskiego jako (...) «autora literatury w Galicji» z prośbą o rozwiązanie
literowego skrótu nazwiska autora rozprawki o Krasińskim, ogłoszonej w «Rozmaitościach». Antoniewicz popełnił naturalnie pomyłkę myląc
Galicjana Łozińskiego z. Literaturą Galicji Władysława Zawadzkiego, a tym samym postawił się w niezręcznej sytuacji, którą starał się wy-
jaśnić w liście pisanym z Monachium 14 stycznia 1889 г.: «Będzic to dla mnie nauką, że nie wolno mieszać Galicjana z Literaturą Galicji,
a przede wszystkim, że nie wolno równocześnie pisać o Krasińskim, puszczać gorzelnie wedle nowego systemu i stawiać młyn walcowy
w Skomorochach» " (ibidem).
2K Ibidem.
:" Ibidem.
MARIUSZ URYI
pisarsko-naukowego stylu Bołoza, które zaprezentował w swoim „tekście pierwszym" i które stale będą
charakteryzować jego sposób wypowiedzi: po pierwsze, autor rozmawia z czytelnikiem, ma się w rażenie,
że uczestniczymy w żywej konwersacji, wyczuwając zmienność intonacji i rytmu wypowiedzi, aprobując
przeplatanie długich cytowań nagłymi inwokacjami, a rzeczowych analiz patosem; po drugie, badacz
z całą naturalnością ujaw nia czytelnikowi swój proces poznawczy - wszystko pozostaje odkryte do naszego
wglądu i w eryfikacji; po trzecie, nadawca jest pewny swego, jego mowa jest wysoce persw azyjna - wiele
chwytów jest dozwolonych, by nas przekonać do swoich racji. Bo Bołoz, tak w ogóle, niezbyt dobrze czuje
sic w roli niezaangażowanego, obiektywnego uczonego: choć, z drugiej strony, jeśli zachodzi taka potrzeba,
potrafi się dostosować.
„Gdyby nie znamienna rozległość horyzontów, trudno by wyczuć indywidualność przyszłego historyka
sztuki polskiej w tej wzorowej pod względem metodycznym rozprawie. (...) włada [w niej] zarówno bystrość,
jak ostrożność i obiektywizm sądów, z których każdy ma bezwzględne, ścisłe uzasadnienie. Imponuje grun-
tów ność i erudycja. Badacz zapoznał się z całym piśmiennictwem epoki gotschedowskiej - co wobec jało-
wości jej twórców niemałą było ze strony Antoniewicza ofiarą - i z nie mniejszą dokładnością przestudiował
różnych estetyków i krytyków francuskich"22 - Kleiner ma tu na myśli największe germanistyczne osiągnię-
cie Bołoza, a mianowicie poprzedzone 180-stronicowym wstępem krytycznym wydanie „pism estetycznych
i dramatycznych" Johanna Eliasa Schlegla w ramach prestiżowej serii wydawniczej „pomników literatury
niemieckiej"23, dzięki czemu Bołoz na jakiś czas stał się uznanym specjalistą od J.E. Schlegla24.
W 1888 roku Bołoz podjął współpracę z lwowskim „Kwartalnikiem Historycznym"25. „Naturalną jest
rzeczą", wspomina Piniński, „że wszyscy, co znali wybitne zdolności, wiedzę i naukową gruntowność Anto-
niewicza, życzyli sobie gorąco, by powrócił do kraju i poświęcił się pracy nauczycielskiej, wchodząc w skład
grona profesorów jednej z naszych wszechnic. Wolnej katedry germanistyki wówczas ani we Lwowie, ani
w Krakowie nie było, lecz dzięki staraniom Koła Polskiego w Wiedniu, w którego skład i ja wtedy wchodzi-
łem, została w r. 1892 utworzona katedra historii sztuki we Lwowie (...)• Studia, zdolności i publikowane
już prace czyniły Antoniewicza najzupełniej ukwalifikowanym do objęcia tej katedry, do czego po dłuższym
wahaniu dał się nakłonić"26.
Wahanie Bołoza trwało od grudnia 1889 roku, kiedy to Władysław Łoziński, który „sam zdecydowanie
odmówił przyjęcia proponowanej mu 24 listopada 1889 roku (w imieniu fakultetu filozoficznego) przez pro-
fesorów Ludwika Ćwiklińskiego i Tadeusza Wojciechowskiego katedry historii sztuki (...) sugerował przeby-
wającemu wtedy w Monachium Antoniewiczowi zgłoszenie swej kandydatury"27. Sugerował, bo jak wynika
z rozwijającej się przez cały 1889 rok korespondencji - Łoziński „poznał się na inteligencji Antoniewicza, na
oryginalności myślenia i szerokiego sposobu ujmowania zjawisk"28.
E^ołoz jednak wtedy sugestii Łozińskiego nie przyjął, tłumacząc się, jak to ujmuje autorka, „brakiem wia-
ry we własne przygotowanie" oraz obawą „przed niechęcią dla jego osoby ze strony przedstawicieli Wydziału
Filozoficznego", z drugiej jednak strony, propozycja ta miała stać się dla niego „pokusą", pozostawał bowiem
„pod św ieżym urokiem sztuki włoskiej", a także doceniał już „związki między filologią a historią sztuki"2".
"Kleiner, op. cit., s. 344.
23 Johann Elias Schlegels aesthetische und dramaturgische Schriften (Deutsche Litteratwdenkmaïc des IS. und 19. Jahrhunderts, hrsg.
Bernhard Seuffert; Bd. XXVI), Heilbronn 1887; wznowienie: Wissenchaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1970.
24 W 1890 roku właśnie jemu powierzono napisanie biogramu J.E. Schlegla dla fundamentalnego wydawnictwa Allgemeine deutsche
Biographie (Bd. 31, Leipzig 1890, s. 378-384).
2- Zob. recenzje z: Dzieje literatury średniowiecznej, opracowane przez J. Radlińskiego, E. Grabowskiego, J. A. Święcickiego
i B. Grabowskiego, Warszawa 1887 (ibidem, s. 230-235); oraz z: Otto Knoop, Die deutsche Walthersage und die polnische Sage von
Walther und Helgunde, Posen 1887 (ibidem, s. 413-419).
-''Piniński, op. cit., s. 200.
:? R. Majkowska, Związki Władysława Łozińskiego z Akademią Umiejętności w Krakowie, ..Rocznik Biblioteki PAN w Krakowie"
XX, 1974, s. 125-140 (tu s. 134). „Ciekawy jest przypadek", pisze autorka, „w jakim nastąpiło zetknięcie się Antoniewicza z Łozińskim.
Antoniewicz (...) pisząc artykuł o Krasińskim (...) zwrócił się do Łozińskiego jako (...) «autora literatury w Galicji» z prośbą o rozwiązanie
literowego skrótu nazwiska autora rozprawki o Krasińskim, ogłoszonej w «Rozmaitościach». Antoniewicz popełnił naturalnie pomyłkę myląc
Galicjana Łozińskiego z. Literaturą Galicji Władysława Zawadzkiego, a tym samym postawił się w niezręcznej sytuacji, którą starał się wy-
jaśnić w liście pisanym z Monachium 14 stycznia 1889 г.: «Będzic to dla mnie nauką, że nie wolno mieszać Galicjana z Literaturą Galicji,
a przede wszystkim, że nie wolno równocześnie pisać o Krasińskim, puszczać gorzelnie wedle nowego systemu i stawiać młyn walcowy
w Skomorochach» " (ibidem).
2K Ibidem.
:" Ibidem.