DOI Artikel:
Małkiewicz, Adam: Julian Pagaczewski (1874 - 1940)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.16827#0035
28
ADAM MAŁKIEWICZ
może dziwić, że we wczesnych latach pięćdziesiątych XX wieku krakowskie środowisko naukowe było ostro
atakowane / pozycji marksistowskich za burżuazyjny formalizm oraz wsteczną i kosmopolityczną „wpływo-
logię", zaciemniającą obraz „rodzimych" wartości sztuki polskiej, jedynych zasługujących na zainteresowa-
nia badawcze".
Nie będąc metodologicznym rewolucjonistą i traktując metodę - na sposób pozytywistyczny wyłącz-
nie jako środek służący prowadzeniu badań zgodnie z naukowymi zasadami w celu osiągnięcia wyników
możliwie bliskich obiektywnej prawdzie, Pagaczewski w głównej mierze przyczynił się do tego, że postawa
badawcza Mariana Sokołowskiego, wprawdzie rozwijana i wzbogacana o impulsy płynące z zewnątrz, domi-
nowała w krakowskim środowisku w okresie międzywojennym i w pierwszych dekadach po roku 1945. Ta
długotrwała metodologiczna konsekwencja stanowiła zarówno o sile, jak i o słabości tego środowiska. Z jed-
nej bowiem strony badania komparatywno-stylistyczne w wykonaniu Pagaczewskiego i jego uczniów przy-
nosiły bogate wyniki naukowe, a po II wojnie uodporniły zdecydowaną większość krakowskich historyków
sztuki na pokusę przyjęcia oficjalnej metody marksistowskiej. Z drugiej jednak strony, taka zdecydowana do-
minacja badań genetyczno-formalnych w latach powojennych utrudniała przebicie się do świadomości uczo-
nych innych postaw badawczych i - mimo niewątpliwych osiągnięć krakowskiego środowiska - nadawało
mu coraz wyraźniejsze piętno prowincjonalności. Dopiero od późnych lat pięćdziesiątych, choć już w latach
trzydziestych jako marginesowe zjawisko zainicjowana przez Zofię Ameisenową, dzięki działalności Lecha
Kalinowskiego zaczęła oddziaływać na młodszych badaczy krakowskich powszechnie wówczas w świecie
uznawana metoda ikonologiczna42, nadal jednak tradycja Pagaczewskiego stanowiła ważny element ich ba-
dawczego warsztatu.
ABSTRACT
Julian Pagaczewski (1874-1940) was a pupil of Marian Sokołowski at the Jagiellonian University in Kraków; after graduating
in History of Art in 1900. hc worked at the National Muséum from 1901-1911. and then took a post at the Jagiellonian University. He
obtained his doctorate in 1908. his postdoctoral habilitation in 1909. became associate professor in 1917, and in 1921 - a fuli professor;
his chair was liquidated in 1933. During the interwar period, he was the major figure in art history in Kraków. His research interests
included Polish art of ail periods (apart from contemporary), seen in the vast context of European art, particularly the handicrafts (gold-
smithery, tapestry, embroidery) and sculpture. Following in his master's footsteps, he adopted a philological and historical method of
research, and soon enriched it with an in-depth comparative and stylistic analysis; he was strongly influenced by the Viennese scholars
(Franz Wickhotï, Alois Riegl), and above ail Heinrich Wôlfflin. His studies show a great mastery of the mcthodology of research, and
the later ones are exemplary of an art history focused on issues of style. He also had a réputation as an outstanding teacher and educa-
tor; despite his relatively short period of professorship. he helped form almost ail the eminent art historians of the next génération,
who, after World War II, determined the nature of the discipline in Kraków, largely continuing with his methodological approach and
passing it on to the next génération of scholars.
(translated by Katarzyna Krzyżagórska-Pisarek)
41 H. К o z a к i с w i с /., S. Kozaki с w i с z, Historyczny rozwój badań nad sztuką polskiego Odrodzenia, Warszawa 1953, Materiały
dyskusyjne z sesji naukowej Odrodzenia; przedruk [w:] Odrodzenie w Polsce, V, Warszawa 1958, s. 204 313.
42 A. M a 1 к i e w i с z. Początki metody ikonologicznej w ро/skie/ historii sztuki [w: ] i d e m, Z dziejów..., s. 79 l)l.
ADAM MAŁKIEWICZ
może dziwić, że we wczesnych latach pięćdziesiątych XX wieku krakowskie środowisko naukowe było ostro
atakowane / pozycji marksistowskich za burżuazyjny formalizm oraz wsteczną i kosmopolityczną „wpływo-
logię", zaciemniającą obraz „rodzimych" wartości sztuki polskiej, jedynych zasługujących na zainteresowa-
nia badawcze".
Nie będąc metodologicznym rewolucjonistą i traktując metodę - na sposób pozytywistyczny wyłącz-
nie jako środek służący prowadzeniu badań zgodnie z naukowymi zasadami w celu osiągnięcia wyników
możliwie bliskich obiektywnej prawdzie, Pagaczewski w głównej mierze przyczynił się do tego, że postawa
badawcza Mariana Sokołowskiego, wprawdzie rozwijana i wzbogacana o impulsy płynące z zewnątrz, domi-
nowała w krakowskim środowisku w okresie międzywojennym i w pierwszych dekadach po roku 1945. Ta
długotrwała metodologiczna konsekwencja stanowiła zarówno o sile, jak i o słabości tego środowiska. Z jed-
nej bowiem strony badania komparatywno-stylistyczne w wykonaniu Pagaczewskiego i jego uczniów przy-
nosiły bogate wyniki naukowe, a po II wojnie uodporniły zdecydowaną większość krakowskich historyków
sztuki na pokusę przyjęcia oficjalnej metody marksistowskiej. Z drugiej jednak strony, taka zdecydowana do-
minacja badań genetyczno-formalnych w latach powojennych utrudniała przebicie się do świadomości uczo-
nych innych postaw badawczych i - mimo niewątpliwych osiągnięć krakowskiego środowiska - nadawało
mu coraz wyraźniejsze piętno prowincjonalności. Dopiero od późnych lat pięćdziesiątych, choć już w latach
trzydziestych jako marginesowe zjawisko zainicjowana przez Zofię Ameisenową, dzięki działalności Lecha
Kalinowskiego zaczęła oddziaływać na młodszych badaczy krakowskich powszechnie wówczas w świecie
uznawana metoda ikonologiczna42, nadal jednak tradycja Pagaczewskiego stanowiła ważny element ich ba-
dawczego warsztatu.
ABSTRACT
Julian Pagaczewski (1874-1940) was a pupil of Marian Sokołowski at the Jagiellonian University in Kraków; after graduating
in History of Art in 1900. hc worked at the National Muséum from 1901-1911. and then took a post at the Jagiellonian University. He
obtained his doctorate in 1908. his postdoctoral habilitation in 1909. became associate professor in 1917, and in 1921 - a fuli professor;
his chair was liquidated in 1933. During the interwar period, he was the major figure in art history in Kraków. His research interests
included Polish art of ail periods (apart from contemporary), seen in the vast context of European art, particularly the handicrafts (gold-
smithery, tapestry, embroidery) and sculpture. Following in his master's footsteps, he adopted a philological and historical method of
research, and soon enriched it with an in-depth comparative and stylistic analysis; he was strongly influenced by the Viennese scholars
(Franz Wickhotï, Alois Riegl), and above ail Heinrich Wôlfflin. His studies show a great mastery of the mcthodology of research, and
the later ones are exemplary of an art history focused on issues of style. He also had a réputation as an outstanding teacher and educa-
tor; despite his relatively short period of professorship. he helped form almost ail the eminent art historians of the next génération,
who, after World War II, determined the nature of the discipline in Kraków, largely continuing with his methodological approach and
passing it on to the next génération of scholars.
(translated by Katarzyna Krzyżagórska-Pisarek)
41 H. К o z a к i с w i с /., S. Kozaki с w i с z, Historyczny rozwój badań nad sztuką polskiego Odrodzenia, Warszawa 1953, Materiały
dyskusyjne z sesji naukowej Odrodzenia; przedruk [w:] Odrodzenie w Polsce, V, Warszawa 1958, s. 204 313.
42 A. M a 1 к i e w i с z. Początki metody ikonologicznej w ро/skie/ historii sztuki [w: ] i d e m, Z dziejów..., s. 79 l)l.