DOI article:
Żygulski, Zdzisław: Tadeusz Mańkowski (1878 - 1956)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.16827#0052
TADEUSZ MAŃKOWSKI (1878-1956)
45
Nic ulega wątpliwości, żc Tadeusz Mańkowski swoją twórczością naukową wpłynął na bieg historii
sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim. Studia te rozwinęły się głównie pod wpływem dwóch indywidualno-
ści - Mariana Sokołowskiego, właściwego twórcy krakowskiej katedry historii sztuki, i jego ucznia Juliana
Pagaczcwskiego. Sokołowski, wykształcony na uniwersytetach zagranicznych, głównie w Wiedniu, zajmo-
wał się sztuką europejską i starał się wciągnąć naukę polską w orbitę międzynarodową. Natomiast jego uczeń
Pagaczewski, a potem z kolei uczeń i współpracownik Pagaczcwskiego Adam Bochnak skupili się również
na problemach lokalnych, głównie krakowskich, dając początek świetnej krakowskiej szkole inwentaryzator-
skiej. Mistrzem tego kierunku stał się już po wojnie profesor Jerzy Szabłowski, od 1951 roku aż do śmierci
w roku 1989 zasłużony dyrektor Wawelu.
Władysław Tatarkiewicz, charakteryzując dzieło naukowe Mańkowskiego we wspomnieniu pośmiert-
nym, napisał: „Aby (...) mogło powstać dzieło tak rozległe i wartościowe, potrzeba było zdolności, ale także
niezwykłej pracy i niezwykłego charakteru"8. Zjawiskiem nierozerwalnie związanym z nazwiskiem Mańkow-
skiego jest „orientalizm" wyrosły z badań nad kultura artystyczną Lwowa, zwłaszcza tamtejszych Ormian1'.
Oriental izm pojmował jako obecność i znaczenie pierwiastków wschodnich w polskiej kulturze artystycznej.
„...Badając zabytki sztuki lwowskiej i wywodzącego się z niej przemysłu artystycznego na terenie całej
Polski, stwierdził w nich ustawiczną obecność pierwiastków sztuki Bliskiego Wschodu, które stanowią ory-
ginalną ich cechę i nie znajdują analogii gdzie indziej"10. Zdawano sobie z tego sprawę, ale dopiero Mań-
kowski starał się zdefiniować to zjawisko i określić, na czym ono polegało i jaki był udział owego orientali-
zmu w oryginalności polskiej sztuki zdobniczej. Mańkowski, publikując swoje prace w językach obcych za
granicą, „zdobył dla polskiej myśli miejsce w nauce światowej, co więcej - przyzwyczaił uważać Polskę za
współtwórcę kultury i sztuki świata cywilizowanego i nauczył, że bez Polski niektórych problemów sztuki
wschodniej i jej promieniowania wyjaśnić niepodobna"11. Mańkowski miał poczucie misji w tej dziedzinie,
napisał około 30 prac z zakresu orientalistyki, w znacznej części opublikowanych za granicą. Publikacje te
wydobywały rolę Polski jako pośrednika w wymianie kulturalnej między Bliskim Wschodem a Europą.
Dzieło Tadeusza Mańkowskiego kontynuowane było przez młodsze pokolenie krakowskich i warszaw-
skich historyków sztuki kończących studia uniwersyteckie w połowie XX wieku. Muzea narodowe urządziły
wiele wystaw poświeconych polskiemu orientalizmowi, z których najważniejsza była ta poświęcona odsieczy
wiedeńskiej. W grudniu 1983 roku Stowarzyszenie Historyków Sztuki zorganizowało ku pamięci Tadeusza
Mańkowskiego ogólnopolską sesję w Krakowie12. Była to największa tego rodzaju konferencja w Polsce. Na
Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu istnieje Pracownia Sztuki Orientu założone w 2006 roku. Sto-
warzyszenie Sztuki Orientu zorganizowało jedenaście konferencji naukowych, w tym jedną wielką między-
narodową poświęconą sztuce islamu. „Na naszych oczach na polu historii sztuki dokonała się rekonstrukcja
ważnej części islamskiego świata, obejmującego narody arabskie, a zwłaszcza tureckie, tatarskie i perski,
z którymi przez wieki Polska dzieliła historię^13.
Wśród wielu wystaw wymienić trzeba „Orient w sztuce polskiej", z katalogiem w wersji polskiej i an-
gielskiej, urządzoną w Muzeum Narodowym w Krakowie w roku 1992 oraz w tymże muzeum „Ormianie
polscy..." autorstwa Beaty Biedrońskiej-Słotowej14.
*
W roku 1955 wysłano mnie do Stambułu z misją urządzenia Muzeum Adama Mickiewicza w domu.
w którym zmarł przed stu laty. Trwała zimna wojna, czasy były ciężkie, misja trudna. Odwiedziłem Tadeusza
Mańkowskiego, bo wiedziałem, że przed wojną podróżował do Stambułu. Był dla mnie zawsze bardzo uprzej-
my i wiedział, że jestem zainteresowany Orientem. Zdrowie mu nie dopisywało. W w awelskim mieszkaniu
przyjął mnie, leżąc w łóżku. Spojrzał na mnie błękitnymi oczyma zasnutymi lekką mgiełką, rzekł: „Myślę
x W. Tatarkiewicz, s. 519.
4T. Mańkowski, Sztuka Ormian lwowskich, Kraków 1934.
10 M. Gębarowicz, Przedmowa, s. 10.
" lh idem.
12Orient i orientalizm w sztuce. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Kraków, grudzień 1983 ,Warszaw a 1986.
13 J. Malinowski, Sztuka świata islamu, „Przegląd Tatarski" 2010, nr 1. s. 1.
14 Orient w sztuce polskiej, wystawa ezerwicc-październiк 1992, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 1992; Ormianie polscy,
ębność i asymilacja (wg scenariusza B. Biedrońskiej-Słotowej], Muzeum Narodowe w Krakowie 1999.
45
Nic ulega wątpliwości, żc Tadeusz Mańkowski swoją twórczością naukową wpłynął na bieg historii
sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim. Studia te rozwinęły się głównie pod wpływem dwóch indywidualno-
ści - Mariana Sokołowskiego, właściwego twórcy krakowskiej katedry historii sztuki, i jego ucznia Juliana
Pagaczcwskiego. Sokołowski, wykształcony na uniwersytetach zagranicznych, głównie w Wiedniu, zajmo-
wał się sztuką europejską i starał się wciągnąć naukę polską w orbitę międzynarodową. Natomiast jego uczeń
Pagaczewski, a potem z kolei uczeń i współpracownik Pagaczcwskiego Adam Bochnak skupili się również
na problemach lokalnych, głównie krakowskich, dając początek świetnej krakowskiej szkole inwentaryzator-
skiej. Mistrzem tego kierunku stał się już po wojnie profesor Jerzy Szabłowski, od 1951 roku aż do śmierci
w roku 1989 zasłużony dyrektor Wawelu.
Władysław Tatarkiewicz, charakteryzując dzieło naukowe Mańkowskiego we wspomnieniu pośmiert-
nym, napisał: „Aby (...) mogło powstać dzieło tak rozległe i wartościowe, potrzeba było zdolności, ale także
niezwykłej pracy i niezwykłego charakteru"8. Zjawiskiem nierozerwalnie związanym z nazwiskiem Mańkow-
skiego jest „orientalizm" wyrosły z badań nad kultura artystyczną Lwowa, zwłaszcza tamtejszych Ormian1'.
Oriental izm pojmował jako obecność i znaczenie pierwiastków wschodnich w polskiej kulturze artystycznej.
„...Badając zabytki sztuki lwowskiej i wywodzącego się z niej przemysłu artystycznego na terenie całej
Polski, stwierdził w nich ustawiczną obecność pierwiastków sztuki Bliskiego Wschodu, które stanowią ory-
ginalną ich cechę i nie znajdują analogii gdzie indziej"10. Zdawano sobie z tego sprawę, ale dopiero Mań-
kowski starał się zdefiniować to zjawisko i określić, na czym ono polegało i jaki był udział owego orientali-
zmu w oryginalności polskiej sztuki zdobniczej. Mańkowski, publikując swoje prace w językach obcych za
granicą, „zdobył dla polskiej myśli miejsce w nauce światowej, co więcej - przyzwyczaił uważać Polskę za
współtwórcę kultury i sztuki świata cywilizowanego i nauczył, że bez Polski niektórych problemów sztuki
wschodniej i jej promieniowania wyjaśnić niepodobna"11. Mańkowski miał poczucie misji w tej dziedzinie,
napisał około 30 prac z zakresu orientalistyki, w znacznej części opublikowanych za granicą. Publikacje te
wydobywały rolę Polski jako pośrednika w wymianie kulturalnej między Bliskim Wschodem a Europą.
Dzieło Tadeusza Mańkowskiego kontynuowane było przez młodsze pokolenie krakowskich i warszaw-
skich historyków sztuki kończących studia uniwersyteckie w połowie XX wieku. Muzea narodowe urządziły
wiele wystaw poświeconych polskiemu orientalizmowi, z których najważniejsza była ta poświęcona odsieczy
wiedeńskiej. W grudniu 1983 roku Stowarzyszenie Historyków Sztuki zorganizowało ku pamięci Tadeusza
Mańkowskiego ogólnopolską sesję w Krakowie12. Była to największa tego rodzaju konferencja w Polsce. Na
Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu istnieje Pracownia Sztuki Orientu założone w 2006 roku. Sto-
warzyszenie Sztuki Orientu zorganizowało jedenaście konferencji naukowych, w tym jedną wielką między-
narodową poświęconą sztuce islamu. „Na naszych oczach na polu historii sztuki dokonała się rekonstrukcja
ważnej części islamskiego świata, obejmującego narody arabskie, a zwłaszcza tureckie, tatarskie i perski,
z którymi przez wieki Polska dzieliła historię^13.
Wśród wielu wystaw wymienić trzeba „Orient w sztuce polskiej", z katalogiem w wersji polskiej i an-
gielskiej, urządzoną w Muzeum Narodowym w Krakowie w roku 1992 oraz w tymże muzeum „Ormianie
polscy..." autorstwa Beaty Biedrońskiej-Słotowej14.
*
W roku 1955 wysłano mnie do Stambułu z misją urządzenia Muzeum Adama Mickiewicza w domu.
w którym zmarł przed stu laty. Trwała zimna wojna, czasy były ciężkie, misja trudna. Odwiedziłem Tadeusza
Mańkowskiego, bo wiedziałem, że przed wojną podróżował do Stambułu. Był dla mnie zawsze bardzo uprzej-
my i wiedział, że jestem zainteresowany Orientem. Zdrowie mu nie dopisywało. W w awelskim mieszkaniu
przyjął mnie, leżąc w łóżku. Spojrzał na mnie błękitnymi oczyma zasnutymi lekką mgiełką, rzekł: „Myślę
x W. Tatarkiewicz, s. 519.
4T. Mańkowski, Sztuka Ormian lwowskich, Kraków 1934.
10 M. Gębarowicz, Przedmowa, s. 10.
" lh idem.
12Orient i orientalizm w sztuce. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Kraków, grudzień 1983 ,Warszaw a 1986.
13 J. Malinowski, Sztuka świata islamu, „Przegląd Tatarski" 2010, nr 1. s. 1.
14 Orient w sztuce polskiej, wystawa ezerwicc-październiк 1992, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 1992; Ormianie polscy,
ębność i asymilacja (wg scenariusza B. Biedrońskiej-Słotowej], Muzeum Narodowe w Krakowie 1999.