DOI Artikel:
Ostrowski, Janusz A.: Stanisław Jan Gąsiorowski (1897 - 1962)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.16827#0089
82
JANUSZ A. OSTROWSKI
Stanisław Jan Gąsiorowski, dzięki uprzejmości Zakładu Archeologii Śródziemnomorskiej UJ
W 1942 r. po śmierci docenta UJ Stefana Komornickiego, kustosza Muzeum Książąt Czartoryskich,
i w czasie nieobecności dyrektora muzeum, gen. Mariana Kukiela (któremu wraz z gen. Władysławem Si-
korskim udało się przedostać na Zachód, a potem osiąść na emigracji w Londynie), Gąsiorowskiemu po-
wierzono funkcję dyrektora tegoż muzeum. Przy angażowaniu zobowiązany został do starań o odzyskanie
trzech najcenniejszych obrazów ze zbiorów Czartoryskich: Leonarda da Vinci Damy z gronostajem, Rafaela
Portretu młodzieńca i Pejzażu z miłosiernym Samarytaninem Rembrandta. Dzieła te zostały przejęte w celu
„zabezpieczenia,, przez Niemców 12 września 1940 r. W styczniu 1945 r. Gąsiorowski uzyskał tajną infor-
mację o wywiezieniu ich z Krakowa, którą natychmiast przekazano do Londynu. Dzięki tej wiadomości dwa
spośród nich (obraz Rafaela nadal jest zaginiony) zdołano odnaleźć w bawarskiej willi byłego generalnego
gubernatora Hansa Franka. W listopadzie 1945 r. uzyskano od amerykańskich władz wojskowych zgodę na
przekazanie obrazów polskiej misji wojskowej, a 30 kwietnia 1946 r. Karol Estreicher specjalnym pociągiem
przywiózł je do Krakowa wraz z ołtarzem Wita Stwosza2.
Gąsiorowski, pełniący nadal funkcję dyrektora muzeum w trudnym okresie powojennym, nie był spe-
cjalnie zadowolony z powrotu obrazów do Polski, gdyż obawiał się, że mogą pojechać dalej na Wschód. Wo-
lał, by pozostały one na Zachodzie w rękach rodziny Czartoryskich lub rządu londyńskiego. Należąc do ludzi
nieuznających legalności rządu komunistycznego, w 1951 r. został usunięty ze stanowiska. Pretekstem było
przekazanie w 1949 r. kilku prywatnych depozytów rodziny Czartoryskich do kurii biskupiej w Krakowie,
co zrobił na prośbę właścicieli, obawiających się ich utraty w wypadku nacjonalizacji muzeum. W grudniu
1949 r. pełnomocnik Ministerstwa Kultury i Sztuki przejął Muzeum Książąt Czartoryskich „w zarząd i użyt-
kowanie Państw a", a po roku włączono je do krakowskiego Muzeum Narodowego. Gąsiorowski pozostał na
stanowisku wicedyrektora naukowego tegoż muzeum do września 1951 r.
Na początku 1953 r. funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa wkroczyli do kurii biskupiej w Krakowie
i przeprowadzili rewizję, a także aresztowali kilku księży. W czasie rewizji znaleziono depozyt rodziny Czar-
toryskich (drobna plastyka i biżuteria starożytna) złożony przez Gąsiorowskiego. Przez kilka dni był on prze-
słuchiwany w Urzędzie Bezpieczeństwa, a potem zeznawał w trakcie procesu krakowskiej kurii. Nie został
oskarżony, ale jedynie powołany w charakterze św iadka.
: K. Estreicher jr, Dziennik wypadków, t. U 1946-1960, Kraków 2002, s. 39, 43, 47-48, 82, 159.
JANUSZ A. OSTROWSKI
Stanisław Jan Gąsiorowski, dzięki uprzejmości Zakładu Archeologii Śródziemnomorskiej UJ
W 1942 r. po śmierci docenta UJ Stefana Komornickiego, kustosza Muzeum Książąt Czartoryskich,
i w czasie nieobecności dyrektora muzeum, gen. Mariana Kukiela (któremu wraz z gen. Władysławem Si-
korskim udało się przedostać na Zachód, a potem osiąść na emigracji w Londynie), Gąsiorowskiemu po-
wierzono funkcję dyrektora tegoż muzeum. Przy angażowaniu zobowiązany został do starań o odzyskanie
trzech najcenniejszych obrazów ze zbiorów Czartoryskich: Leonarda da Vinci Damy z gronostajem, Rafaela
Portretu młodzieńca i Pejzażu z miłosiernym Samarytaninem Rembrandta. Dzieła te zostały przejęte w celu
„zabezpieczenia,, przez Niemców 12 września 1940 r. W styczniu 1945 r. Gąsiorowski uzyskał tajną infor-
mację o wywiezieniu ich z Krakowa, którą natychmiast przekazano do Londynu. Dzięki tej wiadomości dwa
spośród nich (obraz Rafaela nadal jest zaginiony) zdołano odnaleźć w bawarskiej willi byłego generalnego
gubernatora Hansa Franka. W listopadzie 1945 r. uzyskano od amerykańskich władz wojskowych zgodę na
przekazanie obrazów polskiej misji wojskowej, a 30 kwietnia 1946 r. Karol Estreicher specjalnym pociągiem
przywiózł je do Krakowa wraz z ołtarzem Wita Stwosza2.
Gąsiorowski, pełniący nadal funkcję dyrektora muzeum w trudnym okresie powojennym, nie był spe-
cjalnie zadowolony z powrotu obrazów do Polski, gdyż obawiał się, że mogą pojechać dalej na Wschód. Wo-
lał, by pozostały one na Zachodzie w rękach rodziny Czartoryskich lub rządu londyńskiego. Należąc do ludzi
nieuznających legalności rządu komunistycznego, w 1951 r. został usunięty ze stanowiska. Pretekstem było
przekazanie w 1949 r. kilku prywatnych depozytów rodziny Czartoryskich do kurii biskupiej w Krakowie,
co zrobił na prośbę właścicieli, obawiających się ich utraty w wypadku nacjonalizacji muzeum. W grudniu
1949 r. pełnomocnik Ministerstwa Kultury i Sztuki przejął Muzeum Książąt Czartoryskich „w zarząd i użyt-
kowanie Państw a", a po roku włączono je do krakowskiego Muzeum Narodowego. Gąsiorowski pozostał na
stanowisku wicedyrektora naukowego tegoż muzeum do września 1951 r.
Na początku 1953 r. funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa wkroczyli do kurii biskupiej w Krakowie
i przeprowadzili rewizję, a także aresztowali kilku księży. W czasie rewizji znaleziono depozyt rodziny Czar-
toryskich (drobna plastyka i biżuteria starożytna) złożony przez Gąsiorowskiego. Przez kilka dni był on prze-
słuchiwany w Urzędzie Bezpieczeństwa, a potem zeznawał w trakcie procesu krakowskiej kurii. Nie został
oskarżony, ale jedynie powołany w charakterze św iadka.
: K. Estreicher jr, Dziennik wypadków, t. U 1946-1960, Kraków 2002, s. 39, 43, 47-48, 82, 159.