Rocznik Historii Sztuki (36.2011)

()2

ANNA Ol SZEWSKA

Zofia Ameisenowa, dzięki uprzejmości Biblioteki Jagiellońskiej

i teorii, pomimo braku efektownych syntez (nie licząc pozostawionej w postaci materiałów rozprawy Double
HeadedBird. Story ofthe Religions andphilosophicalsymbol), publikacji o Rafaelu czy Rembrandcie, Amei-
senowa jest stale obecna w historii polskiej historii sztuki6. Na czym zatem polega jej fenomen?

W Oddziale Rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej zostały po niej skrzynki z bibliografią opisane własno-
ręcznie jako „historia smaku", „społeczna historia sztuki" lub „symbolika koloru". Wewnątrz odnajdujemy
aktualizowane co roku fiszki z nowościami wydawniczymi, czasem pojawia się adnotacja: „doskonała bi-
bliografia" lub „kupiłam dla biblioteki". Nawet po niekompletnej lekturze wszystkich dokumentów pozosta-
wionych przez Ameisenową można wnosić, że nie była typem uczonej żywo zainteresowanej dociekaniami
metodologicznymi. Lech Kalinowski wspomina,, że swoje całościowe spojrzenie na dzieło sztuki nazywała
metodą sferyczną lub trójwymiarową i wspominała w rozmowach o Diltheyowskim programie nauki7. Można
przypuszczać, że doskonaliła swój warsztat w trakcie pracy, chłonąc styl autorów opracowań, którymi się
posługiwała, ucząc się od starszych kolegów z Biblioteki Jagiełlońskiejs. Połączona z doskonałą znajomoś-
cią zbiorów intensywna potrzeba bycia na bieżąco odcisnęła ślad na większości jej dociekań. Odnosi się
w rażenie, że priorytetem pracy naukowej Ameisenowej było budow anie biblioteki pojmow anej nie tyle jako
katalog ( podobno zwykła zresztą mawiać, że uczony potrafi znaleźć książkę pomimo katalogu) czy jako
realna instytucja Biblioteki Jagiellońskiej, ile biblioteki rozumianej jako swego rodzaju środowisko umożli-
wiające krążenie obrazów i myśli1'. Na jej publikacje można zatem patrzeć jako na element metody realizacji
tego projektu. W jego skład wchodzą na równi z zajęciami, o których wspominają wszyscy jej biografowie,
prowadzenie korespondencji naukowej, zakupy nowości wydawniczych i wystawiennictwo książki10. W tym
sensie „ideowi poprzednicy" profesor Zofii Ameisenowej to nie tyle Alois Riegl, Julius von Schlosser czy
Max Dvofâk, ile Gottfried Wilhelm Leibniz, David Hume, Giacomo Casanova, Joachim Lelewel, a po nich

" O niepublikowanych pracach Zofii Ameisenowej pis/a szerzej w cytowanych wyżej artykułach Lech Kalinowski i Piotr Hordyński;
bliżej o cytowanej pracy Kalinowski, <>/). cit., s. 284; rękopis dzieła znajduje się obecnie w Oddziale Rękopisów BJ nie jest jednak udo-
stępniany, materiały po Zofii Ameisenowej czekająjeszcze na wciągnięcie do katalogu; korespondencja przekazana przez nią do BJ pozostaje
zastrzeżona testamentem do roku 2017.

7 Kalinowski, op. cit. s. 2X5.

! Hordyński, op. cit., s. 69.

9 Pragnę gorąco podziękować Panu Piotrowi Hordyńskiemu, długoletniemu kierownikowi Oddziału Zbiorów Graficznych i Kartogra-
ficznych BJ. który wiele opowiedział mi o bohaterce niniejszego tekstu, wskazał przechowywane po niej w Oddziale Rękopisów BJ materiały,
jak również dr Monice Jaglarz, kierowniczce wspomnianego oddziału za udostępnienie części nieopracowanych jeszcze archiwaliów.

10 Hordyński, op. cit., s. 65-68.