DOI Artikel:
Sosnowska, Joanna; Porębski, Mieczysław [Gefeierte Pers.]; Porębski, Mieczysław [Bearb.]: Widzieć i rozumieć malarstwo: o poglądach Mieczysława Porębskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.23935#0036
30
JOANNA M. SOSNOWSKA
POCZĄTEK
O ile Spotkanie z Ablem możemy uznać bezsprzecznie za dzieło wieńczące dokonania profesora Poręb-
skiego, sam je za takie uważał, to Sztuka naszego czasu na pewno nie była początkiem drogi, raczej zamknię-
ciem pierwszego etapu pracy rozpoczętego w 1946 r. tekstem zamieszczonym w katalogu Wystawy Młodych
Plastyków, otwartej w krakowskim Pałacu Sztuki, siedzibie Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych. Dekla-
racje tam zawarte nie straciły dla ich autora znaczenia w miarę upływu lat, były jedynie uściślane i poszerzane
jednocześnie. „Sztuce opartej przede wszystkim na wzrokowym doznaniu świata - pisał wchodzący w rolę
krytyka i teoretyka młody historyk sztuki - przeciwstawić można sztukę, która na płaszczyźnie obrazu buduje
rzeczywistość zasadniczo inną od rzeczywistości naturalnych barw i kształtów. Obraz nie musi bynajmniej
mówić tego, co i tak codziennie mówi natura. Forma plastyczna unaocznić może to także, co się naturze
w człowieku przeciwstawia: świadomą konstruktywną wolę, przedmiotowe wzruszenie, wartościującą oce-
nę. Wówczas zaś obraz nie będzie już biernym powtarzaniem tego czy innego wrażenia, ale stanie się huma-
nistycznym świadectwem zwycięstwa myśli i wyobraźni nad zastanym"17. To był pierwszy tekst prowadzący
do sformułowania zasad nowej sztuki, w której będzie się liczyło nowatorstwo treści, a nie tylko formy, treści
opartej na rozumie i fantazji, a nie jedynie na doznaniach wzrokowych płynących z percepcji natury. Tezy te
zostały powtórzone w dwóch artykułach, jednym napisanym wraz z Tadeuszem Kantorem i opublikowanym
w „Twórczości", drugim zamieszczonym w „Przeglądzie Artystycznym". Mowa w nich jest o „spotęgowa-
nym realizmie"18, o twórczym wysiłku myśli i wyobraźni po odrzuceniu „szczudeł natury"19 i o „dyscyplinie
formalnej"20.
Znaczenie tej wystawy zostało w oczach historyków sztuki przyćmione przez następną zorganizowa-
ną przez tę samą grupę artystów, to jest I Wystawę Sztuki Nowoczesnej otwartą w Pałacu Sztuki w grudniu
1948 r. i zamkniętą po miesiącu przez władzę. Jej znaczenie zostało pięćdziesiąt lat później udokumentowane
rekonstrukcją ekspozycji i publikacją odwołującą się do tamtych wydarzeń21. To z tej okazji Mieczysław Po-
rębski, zapytany ojej znaczenie, odpowiedział: „Silnym przeżyciem była dla mnie także wystawa w 46 roku,
bardziej zwarta, ponieważ zwarta była grupa. Tamto zdarzenie mocniej mi się utrwaliło w wyobraźni także ze
względu na obrazy, które po niej pozostały: Wagon Brzozowskiego, Sprzedawcę gołębi Mikulskiego, Lotnego
statystę (tego pierwszego) Kantora. A wystawa w 1948 roku - ona raczej została mi jako aranżacja, jako ten
pierwszy, ogromny assemblage złożony z różnogatunkowych, równowartościowych elementów, ale układają-
cy się w jedną całość, bardzo żywą"22.
W katalogu wystawy z 1946 r. znajdujemy nazwiska artystów, którym Porębski pozostał wierny do koń-
ca swojej pracy, a właściwie życia. Chciałoby się wręcz powiedzieć, że w swoich wyborach dotyczących ma-
larstwa współczesnego nie posunął się dalej ani o krok. Uważał zresztą że krytyk „jest w stanie towarzyszyć
tylko swojemu pokoleniu, ewentualnie pokoleniu w tył i w przód"23. Owszem, zdarzało się, że kierował swoje
zainteresowanie w stronę jakiegoś nowego wydarzenia artystycznego, nowej gwiazdy na polskim artystycz-
nym niebie, ale zawsze wracał do tych pierwszych wyborów, nowi - nieliczni - dołączali do grupy tylko, jeśli
ich sztuka mieściła się w jakiś sposób w ideologii obecnej już w czasie wystawy w 1946 r. Artyści biorący
w niej udział utworzyli dziesięć lat później II Grupę Krakowską. Byli to między innymi: Tadeusz Brzozowski,
Maria Jarema, Tadeusz Kantor, Kazimierz Mikulski, Jerzy Nowosielski, Erna Rosenstein, Jerzy Skarżyński,
w 1948 r. dołączyli Jerzy Tchorzewski i Jonasz Stern24. To byli artyści Porębskiego, przez lata pisał wstępy
do katalogów ich ekspozycji, promował na różnych wystawach, nawet wówczas, kiedy sztuka większości
17 M. Porębski, Wystawa młodych plastyków. Słowo od organizatorów, [w:] Wystawa pośmiertna Wandy Komorowskiej. Wystawa
młodych plastyków, październik 1946, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, Pałac Sztuki, Kraków 1946, s. 13-14.
18 T. Kantor. M. Porębski, Grupa Młodych Plastyków po raz drugi, „Twórczość", 1, 1946, nr 9, s. 87.
19 M. Porębski, Wystawa młodych plastyków w krakowskim Pałacu Sztuki, „Przegląd Artystyczny", 1, 1946, nr 11-12, s. 16.
20 Ibidem.
21 / Wystawa Sztuki Nowoczesnej. Pięćdziesiąt lat później. Katalog wystawy, grudzień 1998 - styczeń 1999, Fundacja Nowosielskich,
Starmach Gallery, Kraków 1998.
22 M. Porębski, Sztuka nowoczesna w Polsce, [w:] / Wystawa Sztuki Nowoczesnej, op. cit., s. 23.
23 M. Porębski, Interesują mnie drzewa, a nie las (z profesorem Mieczysławem Porębskim rozmawia Krystyna Czerni), [w:] idem,
Spotkanie z Ablem, s. 354.
24 Mieczysław Porębski został przyjęty do Grupy Krakowskiej w 1976 r. przez aklamację, zob. Grupa Krakowska (dokumenty i mate-
riały), cz. IV, red. J. Chrobak, Kraków 1992, s. 100.
JOANNA M. SOSNOWSKA
POCZĄTEK
O ile Spotkanie z Ablem możemy uznać bezsprzecznie za dzieło wieńczące dokonania profesora Poręb-
skiego, sam je za takie uważał, to Sztuka naszego czasu na pewno nie była początkiem drogi, raczej zamknię-
ciem pierwszego etapu pracy rozpoczętego w 1946 r. tekstem zamieszczonym w katalogu Wystawy Młodych
Plastyków, otwartej w krakowskim Pałacu Sztuki, siedzibie Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych. Dekla-
racje tam zawarte nie straciły dla ich autora znaczenia w miarę upływu lat, były jedynie uściślane i poszerzane
jednocześnie. „Sztuce opartej przede wszystkim na wzrokowym doznaniu świata - pisał wchodzący w rolę
krytyka i teoretyka młody historyk sztuki - przeciwstawić można sztukę, która na płaszczyźnie obrazu buduje
rzeczywistość zasadniczo inną od rzeczywistości naturalnych barw i kształtów. Obraz nie musi bynajmniej
mówić tego, co i tak codziennie mówi natura. Forma plastyczna unaocznić może to także, co się naturze
w człowieku przeciwstawia: świadomą konstruktywną wolę, przedmiotowe wzruszenie, wartościującą oce-
nę. Wówczas zaś obraz nie będzie już biernym powtarzaniem tego czy innego wrażenia, ale stanie się huma-
nistycznym świadectwem zwycięstwa myśli i wyobraźni nad zastanym"17. To był pierwszy tekst prowadzący
do sformułowania zasad nowej sztuki, w której będzie się liczyło nowatorstwo treści, a nie tylko formy, treści
opartej na rozumie i fantazji, a nie jedynie na doznaniach wzrokowych płynących z percepcji natury. Tezy te
zostały powtórzone w dwóch artykułach, jednym napisanym wraz z Tadeuszem Kantorem i opublikowanym
w „Twórczości", drugim zamieszczonym w „Przeglądzie Artystycznym". Mowa w nich jest o „spotęgowa-
nym realizmie"18, o twórczym wysiłku myśli i wyobraźni po odrzuceniu „szczudeł natury"19 i o „dyscyplinie
formalnej"20.
Znaczenie tej wystawy zostało w oczach historyków sztuki przyćmione przez następną zorganizowa-
ną przez tę samą grupę artystów, to jest I Wystawę Sztuki Nowoczesnej otwartą w Pałacu Sztuki w grudniu
1948 r. i zamkniętą po miesiącu przez władzę. Jej znaczenie zostało pięćdziesiąt lat później udokumentowane
rekonstrukcją ekspozycji i publikacją odwołującą się do tamtych wydarzeń21. To z tej okazji Mieczysław Po-
rębski, zapytany ojej znaczenie, odpowiedział: „Silnym przeżyciem była dla mnie także wystawa w 46 roku,
bardziej zwarta, ponieważ zwarta była grupa. Tamto zdarzenie mocniej mi się utrwaliło w wyobraźni także ze
względu na obrazy, które po niej pozostały: Wagon Brzozowskiego, Sprzedawcę gołębi Mikulskiego, Lotnego
statystę (tego pierwszego) Kantora. A wystawa w 1948 roku - ona raczej została mi jako aranżacja, jako ten
pierwszy, ogromny assemblage złożony z różnogatunkowych, równowartościowych elementów, ale układają-
cy się w jedną całość, bardzo żywą"22.
W katalogu wystawy z 1946 r. znajdujemy nazwiska artystów, którym Porębski pozostał wierny do koń-
ca swojej pracy, a właściwie życia. Chciałoby się wręcz powiedzieć, że w swoich wyborach dotyczących ma-
larstwa współczesnego nie posunął się dalej ani o krok. Uważał zresztą że krytyk „jest w stanie towarzyszyć
tylko swojemu pokoleniu, ewentualnie pokoleniu w tył i w przód"23. Owszem, zdarzało się, że kierował swoje
zainteresowanie w stronę jakiegoś nowego wydarzenia artystycznego, nowej gwiazdy na polskim artystycz-
nym niebie, ale zawsze wracał do tych pierwszych wyborów, nowi - nieliczni - dołączali do grupy tylko, jeśli
ich sztuka mieściła się w jakiś sposób w ideologii obecnej już w czasie wystawy w 1946 r. Artyści biorący
w niej udział utworzyli dziesięć lat później II Grupę Krakowską. Byli to między innymi: Tadeusz Brzozowski,
Maria Jarema, Tadeusz Kantor, Kazimierz Mikulski, Jerzy Nowosielski, Erna Rosenstein, Jerzy Skarżyński,
w 1948 r. dołączyli Jerzy Tchorzewski i Jonasz Stern24. To byli artyści Porębskiego, przez lata pisał wstępy
do katalogów ich ekspozycji, promował na różnych wystawach, nawet wówczas, kiedy sztuka większości
17 M. Porębski, Wystawa młodych plastyków. Słowo od organizatorów, [w:] Wystawa pośmiertna Wandy Komorowskiej. Wystawa
młodych plastyków, październik 1946, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, Pałac Sztuki, Kraków 1946, s. 13-14.
18 T. Kantor. M. Porębski, Grupa Młodych Plastyków po raz drugi, „Twórczość", 1, 1946, nr 9, s. 87.
19 M. Porębski, Wystawa młodych plastyków w krakowskim Pałacu Sztuki, „Przegląd Artystyczny", 1, 1946, nr 11-12, s. 16.
20 Ibidem.
21 / Wystawa Sztuki Nowoczesnej. Pięćdziesiąt lat później. Katalog wystawy, grudzień 1998 - styczeń 1999, Fundacja Nowosielskich,
Starmach Gallery, Kraków 1998.
22 M. Porębski, Sztuka nowoczesna w Polsce, [w:] / Wystawa Sztuki Nowoczesnej, op. cit., s. 23.
23 M. Porębski, Interesują mnie drzewa, a nie las (z profesorem Mieczysławem Porębskim rozmawia Krystyna Czerni), [w:] idem,
Spotkanie z Ablem, s. 354.
24 Mieczysław Porębski został przyjęty do Grupy Krakowskiej w 1976 r. przez aklamację, zob. Grupa Krakowska (dokumenty i mate-
riały), cz. IV, red. J. Chrobak, Kraków 1992, s. 100.