DOI Artikel:
Prix, Dalibor: Asymetryczne sklepienia na Ślas̜ku w XIV wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34225#0018
12
DALIBOR PRJX
6. Środa Śiąska. ratusz. sklepienie w sali na piętrze
skrzydła północnego, rzut. Rys. D. Prix. 2006
7. Środa Śłąska, ratusz, skłepienie w sałi na piętrze
skrzydła północnego, widok od południa. Fot. D. Prix, 2006
W obu wnętrzach nad środkowym przęsłem rozpięto sktepienie krzyżowo-żebrowe, dopełnione po bokach
asymetrycznymi kompozycjami z trapezowych i trójkątnych pól (il. 8). W sałi wagi układ sklepienia jest
nieco czyteiniejszy. W architekturze Prus, obfitującej od początku XIV w. w rozmaite maiownicze ftguracje
skiepienne, są to dzieła bez precedensów czy anaiogii. Przynaieżą do koncepcji gruntownej przebudowy
gmachu w iatach 1391-1393^^.
Asymetryczne skiepienia występowały w XIV w. nie tylko w budowiach o świeckim przeznacze-
niu. Przeciwnie - są przesłanki, by sądzić, że ten typ przekrycia wykształcił się na gruncie architektury
sakrainej. Trudnym do kiasyfikacji przypadkiem jest wymieniona już wyżej kapiica św. Anny przy kor-
pusie fary w Namysłowie (il. 9)^. Nad prostokątnym w rzucie wnętrzem, którego południowo-wschodni
narożnik wzmocniono półfiiarem wydzielającym płytką niszę, rozpięto zupełnie nieregularne w układzie
sklepienie (ii. 10), dźwigane przez ceramiczne żebra o spłaszczonym gruszkowym profiiu, niepodparte
konsoiami. Do skiepienia nie odnoszą się żadne źródła pisane; kapiica wymieniana jest dopiero w 1526 r.,
pośrednio zaś w przekazie odnoszącym się do M92 r.^. Z kroniki Johannesa Frobena wiadomo tyiko, że
w roku 1405 zaczęto budowę potężnej zachodniej wieży kościoła^ - co jest jednak bardzo istotne dia
43 E. G ą s i o r o ws ki. Æo/муг 5fo/*o//?;'c/AA;'y'oLo у/'ооЬ/Ъо А7м^см//? w 7о/*м///'м. /ÓY/ćo Ao/?^c/*M'ofo/*^A/c w /o/oc/z 7PÓ3-7P67, ..Rocznik
Muzeum w Toruniu". 1. ł962, s. ł; idem. DofM^z X/o/*o//?/'e/'A/ w 7Ь/*м///'м m oł/*ey/'e 7/*c<7/?/OM'/'ccz<7, Toruń 1966; idem, /Jo.s .d/Afoc//;-
ус//с AofT/oM^ /7/ 7о/*м// - 77/o/*//, Hafnia, Copenhagen 1976; J. Frycz, Go/TcÆo о/*с///7скгм/*о 7Ь/*м//;'о, [w:] &/мАо 7о/*м/?/'о z/'c///;' с/?с/-
//?;'/?^А/'с/' 7222-7577. Materialy sesji naukowej zorganizowanej dla uczczenia jubileuszu 750-lecia Torunia w dniach 18-20 IV 1983 r.,
red. J. Poklewski, „Teka Romisji Historii Sztuki*', 7, Warszawa 1986. s. 31-53; zwięźle i z podaniem starszej łiteratury T. Mroczko,
A. Włodarek. 7о/*м/7. AofM^z, [w:] H/*c///fcłf;//*o go/ycAo u' foDcc..., t. 2, Æofo/ogzoAAôw, s. 238-239; E. Gąsiorowski. /fofM.sz
5f<3/*o//7/'e/T/:; w 7Ь/*м/?;'//, Toruń 2004 (tam starsza literatura). Krôtko np. .1. Jarzewicz, Æofo/og. 77/o/*/; 77b/*?//;j, [w:] Gejc///'c/?fc ;7c/*
//;7<7c/?<7c/? AiM/?^f ;'/7 DeMAc/7/o/?<7, Bd. 3, Gof;Æ, hrsg. B. Rlein, München-Berlin-London-New York 2007, s. 317-318; S. Skibiński,
K. Z al ewska-Lorki ewi cz, ózfMło/?oM*o. GofuK Warszawa 2010, s. 256-258. Marginałnie także E. Gąsiorowski, D<?yH/Afo<7f;Tc/?c
77of/?o;/y ;'/7 №0/7? - e;7? T/c/f/'ogz;;/* /7?;'ffc/o/fc/*/;'c/7c/? D/?fwM/yśfcc/?/?/T, [w:] Ccg/o w a/*c7?/'fcAfM/*zc 7/*o<7Aowo-M^c7?o<7/?;'c/' D;//*opg. 77;Tfo/*;'o,
//?cfoĄ //o<7<7??, /ro/zs'c/'M'oc/'f/, red. M. Arszyński. M. Mierzwiński. Malbork 2002, s. 72-87. O specyfice sklepień ratusza i domu kupcôw
w Toruniu w kontekście architektu/y pobrzeża Bałtyku marginalnie D. Prix, O ł/c/?7/c 7/fvo/c A*o///c Do/?/?g A7o/*/'c //r/ f/*p/7o<7/ //?с^АЫ7?о
Ao^fc/o v O/x/Tc. № oD'o/' //oz/?ô/?; к/ет/е/?/?;' re/ô^w vc 77. ^fo/cf/ ve ^f/*e;7/7/ Dv/*o//c, „Ćasopis Slezského zemského muzea". série B -
védy historické, 52, 2003, s. 14-57 (zwłaszcza s. 33).
44 O kościele tym np. H. L u t s c h, K/*zc/'c7?/7/A c/c/* 7fM/?^f<7c/?A*/??o7c/* <7c/* D/*ov/'/?z XcT/Zcs'/'c/?. 77. D;'c KM/?,s-f<7c/?D/;ô/c/* <7c/* 7o/;<7A7*c/Tc
r/c^ 7/cg.-77cz;7*Ac^ 77/*с^/ом. Bresiau 1889, s. 501-502; Degen, Bleyl. Werbik. Focke, op. c/f., s. 136-154; 1. Galicka, H. Sygie-
tyńska, Kofo/ogzo//vfAów ^zfMA; м* DoDcc, t. 7, Ub/c^ô<7zfM'o opoDA/'c, z. 7, foM'/r/f //;?//?v^7owyA*;', Warszawa 1965, s. 31-32; Dc7?;'o-
-77о/?<77мс7?... 5c7?/c^;c//..., s. 639-640.
43 Degen, Bleyl, Werbik, Focke, op. c;'f., s. 141.
46 И;?;;о/сл 7oo/?/?/T D/oT/c/?/;..., fol. 12r (llr): ,,14°5. Der kirchen thorm zcu synth Pcter vnnd Paul In dehem Jahr angefangen
vnnd awB dem grunde gefurdt ist wurden.,27
DALIBOR PRJX
6. Środa Śiąska. ratusz. sklepienie w sali na piętrze
skrzydła północnego, rzut. Rys. D. Prix. 2006
7. Środa Śłąska, ratusz, skłepienie w sałi na piętrze
skrzydła północnego, widok od południa. Fot. D. Prix, 2006
W obu wnętrzach nad środkowym przęsłem rozpięto sktepienie krzyżowo-żebrowe, dopełnione po bokach
asymetrycznymi kompozycjami z trapezowych i trójkątnych pól (il. 8). W sałi wagi układ sklepienia jest
nieco czyteiniejszy. W architekturze Prus, obfitującej od początku XIV w. w rozmaite maiownicze ftguracje
skiepienne, są to dzieła bez precedensów czy anaiogii. Przynaieżą do koncepcji gruntownej przebudowy
gmachu w iatach 1391-1393^^.
Asymetryczne skiepienia występowały w XIV w. nie tylko w budowiach o świeckim przeznacze-
niu. Przeciwnie - są przesłanki, by sądzić, że ten typ przekrycia wykształcił się na gruncie architektury
sakrainej. Trudnym do kiasyfikacji przypadkiem jest wymieniona już wyżej kapiica św. Anny przy kor-
pusie fary w Namysłowie (il. 9)^. Nad prostokątnym w rzucie wnętrzem, którego południowo-wschodni
narożnik wzmocniono półfiiarem wydzielającym płytką niszę, rozpięto zupełnie nieregularne w układzie
sklepienie (ii. 10), dźwigane przez ceramiczne żebra o spłaszczonym gruszkowym profiiu, niepodparte
konsoiami. Do skiepienia nie odnoszą się żadne źródła pisane; kapiica wymieniana jest dopiero w 1526 r.,
pośrednio zaś w przekazie odnoszącym się do M92 r.^. Z kroniki Johannesa Frobena wiadomo tyiko, że
w roku 1405 zaczęto budowę potężnej zachodniej wieży kościoła^ - co jest jednak bardzo istotne dia
43 E. G ą s i o r o ws ki. Æo/муг 5fo/*o//?;'c/AA;'y'oLo у/'ооЬ/Ъо А7м^см//? w 7о/*м///'м. /ÓY/ćo Ao/?^c/*M'ofo/*^A/c w /o/oc/z 7PÓ3-7P67, ..Rocznik
Muzeum w Toruniu". 1. ł962, s. ł; idem. DofM^z X/o/*o//?/'e/'A/ w 7Ь/*м///'м m oł/*ey/'e 7/*c<7/?/OM'/'ccz<7, Toruń 1966; idem, /Jo.s .d/Afoc//;-
ус//с AofT/oM^ /7/ 7о/*м// - 77/o/*//, Hafnia, Copenhagen 1976; J. Frycz, Go/TcÆo о/*с///7скгм/*о 7Ь/*м//;'о, [w:] &/мАо 7о/*м/?/'о z/'c///;' с/?с/-
//?;'/?^А/'с/' 7222-7577. Materialy sesji naukowej zorganizowanej dla uczczenia jubileuszu 750-lecia Torunia w dniach 18-20 IV 1983 r.,
red. J. Poklewski, „Teka Romisji Historii Sztuki*', 7, Warszawa 1986. s. 31-53; zwięźle i z podaniem starszej łiteratury T. Mroczko,
A. Włodarek. 7о/*м/7. AofM^z, [w:] H/*c///fcłf;//*o go/ycAo u' foDcc..., t. 2, Æofo/ogzoAAôw, s. 238-239; E. Gąsiorowski. /fofM.sz
5f<3/*o//7/'e/T/:; w 7Ь/*м/?;'//, Toruń 2004 (tam starsza literatura). Krôtko np. .1. Jarzewicz, Æofo/og. 77/o/*/; 77b/*?//;j, [w:] Gejc///'c/?fc ;7c/*
//;7<7c/?<7c/? AiM/?^f ;'/7 DeMAc/7/o/?<7, Bd. 3, Gof;Æ, hrsg. B. Rlein, München-Berlin-London-New York 2007, s. 317-318; S. Skibiński,
K. Z al ewska-Lorki ewi cz, ózfMło/?oM*o. GofuK Warszawa 2010, s. 256-258. Marginałnie także E. Gąsiorowski, D<?yH/Afo<7f;Tc/?c
77of/?o;/y ;'/7 №0/7? - e;7? T/c/f/'ogz;;/* /7?;'ffc/o/fc/*/;'c/7c/? D/?fwM/yśfcc/?/?/T, [w:] Ccg/o w a/*c7?/'fcAfM/*zc 7/*o<7Aowo-M^c7?o<7/?;'c/' D;//*opg. 77;Tfo/*;'o,
//?cfoĄ //o<7<7??, /ro/zs'c/'M'oc/'f/, red. M. Arszyński. M. Mierzwiński. Malbork 2002, s. 72-87. O specyfice sklepień ratusza i domu kupcôw
w Toruniu w kontekście architektu/y pobrzeża Bałtyku marginalnie D. Prix, O ł/c/?7/c 7/fvo/c A*o///c Do/?/?g A7o/*/'c //r/ f/*p/7o<7/ //?с^АЫ7?о
Ao^fc/o v O/x/Tc. № oD'o/' //oz/?ô/?; к/ет/е/?/?;' re/ô^w vc 77. ^fo/cf/ ve ^f/*e;7/7/ Dv/*o//c, „Ćasopis Slezského zemského muzea". série B -
védy historické, 52, 2003, s. 14-57 (zwłaszcza s. 33).
44 O kościele tym np. H. L u t s c h, K/*zc/'c7?/7/A c/c/* 7fM/?^f<7c/?A*/??o7c/* <7c/* D/*ov/'/?z XcT/Zcs'/'c/?. 77. D;'c KM/?,s-f<7c/?D/;ô/c/* <7c/* 7o/;<7A7*c/Tc
r/c^ 7/cg.-77cz;7*Ac^ 77/*с^/ом. Bresiau 1889, s. 501-502; Degen, Bleyl. Werbik. Focke, op. c/f., s. 136-154; 1. Galicka, H. Sygie-
tyńska, Kofo/ogzo//vfAów ^zfMA; м* DoDcc, t. 7, Ub/c^ô<7zfM'o opoDA/'c, z. 7, foM'/r/f //;?//?v^7owyA*;', Warszawa 1965, s. 31-32; Dc7?;'o-
-77о/?<77мс7?... 5c7?/c^;c//..., s. 639-640.
43 Degen, Bleyl, Werbik, Focke, op. c;'f., s. 141.
46 И;?;;о/сл 7oo/?/?/T D/oT/c/?/;..., fol. 12r (llr): ,,14°5. Der kirchen thorm zcu synth Pcter vnnd Paul In dehem Jahr angefangen
vnnd awB dem grunde gefurdt ist wurden.,27