DOI Artikel:
Dobrowolski, Witold: Świa̜tynia Diany w Arkadii koło Nieborowa: Świa̜tynia̜ Natury
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.34225#0120
114
WITOLD DOBROWOLSKI
19. Natura-Wenus Anadyomene, kopia rzymska oryginału wczesnohelienistycznego,
Sala .ladalna Białego Domu, Łazienki Królewskie w Warszawie. Fot. W. Dobrowolski
W okrągłym medaüonie nad nocnym pejzażem z jeziorem Avemo spostrzegamy siedzącą nagą (!) postać
bogini Księżyca-Izydy-Natury, a z prawej strony, tuż za nią (dość niewyraźnie) sztywną syłwetkę Artemidy
Efeskiej-Izydy (Natury) w coroNû' tzv/T/tc? (i). 6). Obydwie postaci z medalionu są zatem nie tylko alego-
rią Nocy, ale także wyobrażeniem symbolicznym Izydy-Natury, patronującej sztukom naśladowczym oraz
sprawiedliwej i opiekuńczej sztuce rządzenia (małe figurki aktora w masce i szlachcica-politykaj^k Z tego
względu oraz bezpośredniego sąsiedztwa przedstawień czterech żywiołów antyczny posąg Afrodyty Anadyo-
mene, dominujący z niszy nad całą salą, którego inną replikę wykryto w pompejańskim Iseum, mógł być
i zapewne był przez twórców programu uznany także za personifikację Izydy-Natury, Pani Żywiołów. Znany
krółowi opis Iseum z Pompejów, pióra Abbe de Saint-Non, z przytoczonymi powołaniami nateksty Apułejusza
i Plutarcha, potwierdza nie tylko synkretyczny charakter bogini o tysiącu imion, ale i jej związek z ideologią
masońską. Jej wygląd jest jednak bliższy personifikacji Natury z Tło77o/ogń Cesare Ripy z 1618 r. (ił. 20).
Natura ma tam wygląd nagiej kobiety z parą „piersi nabrzmiałych młekiem^, gdyż „podobnie jak niewiasta
mlekiem swych piersi kanni i podtrzymuje przy życiu dzieci, tak też ona karmi i utrzymuje wszystkie rzeczy
stworzone'^^. W XVIII stuleciu naturę wyobrażano często jako kobietę z nagim torsem pokrytym rzędami
piersi i dolną połową ciała zasłoniętą klasycyzującą draperią*^, a zatem w sposób zbliżony do Anadyomene,
która różniła się jednak od typu Ripy gestem rąk podtrzymujących mokre włosy. Sądzimy zatem, że wyko-
rzystanie posągu Anadyomene jako przedstawienia Izydy-Natury odpowiadało estetycznym upodobaniom
Stanisława Augusta, a ponadto akcentowało związek Izydy z Wenus, matką Harmonii, na czym skłonnemu
do kompromisu i ugody krółowi z pewnością bardzo wówczas zależało.
Aktora i polityka łączy umiejętność przekonywania słuchaczy za pomocą orr orotorM.
"2 Ripa. op. oA. s. 298-299. Przypomina to naturalnie zmodyfłkowany realistycznie opis Izydy u Makrobiusza. dzięki któremu
postaci Artemidy Efeskiej w XVI-XV1II w. często identyfikowano z Izydą - Naturą lub Ziemią. Typowi z Ripy odpowiada wyobrażenie
siedzącej Natury w medalionie umieszczonym nad nocnym obrazem jeziora Avemo w Białym Domu.
Goesch, op. cA, s. 169, il. 38: Izyda (J.B. Boudard, /cooogro/?A;b, 1766: „Nature. Sa tête couverte d'un voile signifie,
selon Fopinion des Egyptiens, que les pius parfaits secrets de la nature sont reservérvés au Créateur'). Do tego typu należy Natura
wyohrażona na ekslibrisie Chodowieckiego. Zob. przyp. 108.
WITOLD DOBROWOLSKI
19. Natura-Wenus Anadyomene, kopia rzymska oryginału wczesnohelienistycznego,
Sala .ladalna Białego Domu, Łazienki Królewskie w Warszawie. Fot. W. Dobrowolski
W okrągłym medaüonie nad nocnym pejzażem z jeziorem Avemo spostrzegamy siedzącą nagą (!) postać
bogini Księżyca-Izydy-Natury, a z prawej strony, tuż za nią (dość niewyraźnie) sztywną syłwetkę Artemidy
Efeskiej-Izydy (Natury) w coroNû' tzv/T/tc? (i). 6). Obydwie postaci z medalionu są zatem nie tylko alego-
rią Nocy, ale także wyobrażeniem symbolicznym Izydy-Natury, patronującej sztukom naśladowczym oraz
sprawiedliwej i opiekuńczej sztuce rządzenia (małe figurki aktora w masce i szlachcica-politykaj^k Z tego
względu oraz bezpośredniego sąsiedztwa przedstawień czterech żywiołów antyczny posąg Afrodyty Anadyo-
mene, dominujący z niszy nad całą salą, którego inną replikę wykryto w pompejańskim Iseum, mógł być
i zapewne był przez twórców programu uznany także za personifikację Izydy-Natury, Pani Żywiołów. Znany
krółowi opis Iseum z Pompejów, pióra Abbe de Saint-Non, z przytoczonymi powołaniami nateksty Apułejusza
i Plutarcha, potwierdza nie tylko synkretyczny charakter bogini o tysiącu imion, ale i jej związek z ideologią
masońską. Jej wygląd jest jednak bliższy personifikacji Natury z Tło77o/ogń Cesare Ripy z 1618 r. (ił. 20).
Natura ma tam wygląd nagiej kobiety z parą „piersi nabrzmiałych młekiem^, gdyż „podobnie jak niewiasta
mlekiem swych piersi kanni i podtrzymuje przy życiu dzieci, tak też ona karmi i utrzymuje wszystkie rzeczy
stworzone'^^. W XVIII stuleciu naturę wyobrażano często jako kobietę z nagim torsem pokrytym rzędami
piersi i dolną połową ciała zasłoniętą klasycyzującą draperią*^, a zatem w sposób zbliżony do Anadyomene,
która różniła się jednak od typu Ripy gestem rąk podtrzymujących mokre włosy. Sądzimy zatem, że wyko-
rzystanie posągu Anadyomene jako przedstawienia Izydy-Natury odpowiadało estetycznym upodobaniom
Stanisława Augusta, a ponadto akcentowało związek Izydy z Wenus, matką Harmonii, na czym skłonnemu
do kompromisu i ugody krółowi z pewnością bardzo wówczas zależało.
Aktora i polityka łączy umiejętność przekonywania słuchaczy za pomocą orr orotorM.
"2 Ripa. op. oA. s. 298-299. Przypomina to naturalnie zmodyfłkowany realistycznie opis Izydy u Makrobiusza. dzięki któremu
postaci Artemidy Efeskiej w XVI-XV1II w. często identyfikowano z Izydą - Naturą lub Ziemią. Typowi z Ripy odpowiada wyobrażenie
siedzącej Natury w medalionie umieszczonym nad nocnym obrazem jeziora Avemo w Białym Domu.
Goesch, op. cA, s. 169, il. 38: Izyda (J.B. Boudard, /cooogro/?A;b, 1766: „Nature. Sa tête couverte d'un voile signifie,
selon Fopinion des Egyptiens, que les pius parfaits secrets de la nature sont reservérvés au Créateur'). Do tego typu należy Natura
wyohrażona na ekslibrisie Chodowieckiego. Zob. przyp. 108.