DOI Artikel:
Szulc, Paulina: Dekoracja rzeźbiarska fasady Teatru Wielkiego w Warszawie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34225#0140
134
PAULINA SZULC
i Nalewki stały się najbardziej charakterystycznymi przykładami dzieinic ukształtowanych w pierwszych
trzydziestu iatach XIX w. Wszystkie budowle włoskiego architekta, z Teatrem Wieikim na czeie, przez
prawie całe XIX stulecie miały wpływ na kształtowanie się form architektonicznych w Warszawie. Na
ziemiach polskich Corazzi zrealizował ponad 50 projektów, w tym 45 w Warszawie. Poza wspomnianymi
monumentalnymi dziełami, czyli Teatrem Wielkim oraz gmachami przy ptacu Bankowym, zaprojektował
między innymi Komorę Wodną na Pradze, willę Sleszyńskich w Alejach UjazdowskicMO, pałac Staszica.
Wśród budynków przebudowanych przez Corazziego, obecnie istniejących, warto wymienić pałac Mostow-
skich, Towarzystwo Dobroczynności na Krakowskim Przedmieściu, katedrę Swiętej Trójcy (obecnie katedra
polowa Wojska Polskiego), gmach dawnego CoIIegium Nobilium (dzisiejsza Akademia Teatralna) oraz
gmach Szkoły Głównej (obecnie mieści się w nim Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego)^k
Wszystkie jego warszawskie dzieła zostały zniszczone w czasie II wojny światowej. Odrestaurowano lub
odbudowano szesnaście budynków^.
FASADA TEATRU WIELKIEGO
„Fasadę tego teatru [Teatru Wielkiego - uzup. P.S.] uważałem zawsze za najpiękniejszą, najdostojniejszą
ze wszystkich gmachów teatralnych świata. Wrażenie to przerodziło się w zdecydowane przekonanie przy
porównywaniu najsłynniejszych gmachów teatralnych w Europie. Zdanie podobne słyszałem niejednokrotnie
z ust kolegów architektów oraz wielu znawców sztuk plastycznych'^^ - to słowa Jana Koszczyc-Witkie-
wicza, jednego z sędziów powojennego konkursu na odbudowę Teatru Wielkiego. Podobnie fasadę ocenił
Amold Szyfman - ,jedna z najpiękniejszych, nie wahałbym się powiedzieć, najefektowniejsza w Europie'^.
Kompozycja gmachu - spiętrzające się bryły (korpus główny, mieszczący scenę i widownię, oraz
dwa skrzydła) - przypomina berliński Schauspielhaus Karla Friedricha Schinkla^^. Według Barbary Król-
-Kaczorowskiej Corazzi wzorował się na elewacjach trzech teatrów: La Scala w Mediolanie, San Carlo
w Neapolu^ i teatru Schinkla^^. Jednak żaden z ówczesnych budynków teatralnych nie miał tak rozbu-
dowanego i bogatego podjazdu, dzięki któremu monumentalna fasada warszawskiego teatru jest dziełem
niepowtarzalnym i wyjątkowym, nie tylko na skalę europejską, ale i światową.
W kompozycji fasady Corazzi wykorzystał wszystkie zasady architektury neoklasycznej, nie zacho-
wał jednak jedności porządku architektonicznego^^ na skutek adaptacji istniejącego już Gmachu pod
Kolumnami na jedno ze skrzydeł. Zgodnie z zasadą porządku spiętrzonego w dolnej partii architekt
zastosował porządek dorycki^^, a w wyższej joński. W korpusie porządek ten został całkowicie zaburzony.
Ze względu na reprezentacyjność gmachu teatralnego Corazzi wprowadził porządek koryncki, łącząc go
na tym samym poziomie z jońskim (półkolumny i pilastry zostały umieszczone między oknamij^o. Na
każdym poziomie umieścił pilastry toskańskie. Żeby oddzielić porządek dorycki od korynckiego, zamiast
fryzu tryglifowo-metopowego w korpusie zaplanował fryz figuralny. W całej dekoracji fasady kolumny,
półkolumny i pilastry nie są kanelowane, kapitele zostały zrobione na wzór grecki. Tę różnorodność
rozwiązań docenił w swym barwnym opisie fasady Teatru Wielkiego Wojciech Gerson: „[...] znąjdujemy
tu odpowiedniość silnych, ciosanych słupów korynckich wewnętrznego przysionka, w zupełnej zgodzie
4° Po wojnie mieściła się w niej ambasada Jugosławii, a następnie Serbii.
"" Zob. A. Grzybkowski. G???</c/? G/wnor/'zvw /?ec/??egc /5rZ:o/y G/ównc/j) w [w:] Л/м/Гмго o^-^/vcz???? G???'we?*jy/e/M
lK??'iz<7wy/r/ego.' e/ ег/мсо//о, red. J. Miziołek. Warszawa 2003, s. 237-245: H. Kowałski. H??ń'cz??e //*oĄ'ę/ó w &/roroc/7 ггег^/огу/г/е/
gwoc/rów G??/we?*yM/e/M №ór*yrow^ł/ego KroZrorMEZw Pfreą/M/eóc/м, Warszawa 2008. s. 139-ł76.
4^ Zob. 4м/ом/о Gororr/. Zo/y w у/êrp /<7ео/м. Katalog wystawy, Muzeum Teatrałne w Warszawie. Teatr Wiełki-Opera Narodowa,
3 maja-25 czerwca 2002. oprac. H. Waszkieł. Warszawa 2002, s. 29-32.
^ J. KoszczycWitkiewicz. Pro/'e/r/ or/ÔMo'owy 7ео/гм JT/e//r/ego w łJErirorf/e, „Pamiętnik Teatrałny", 1952. nr 2/3, s. 174.
44 A. Szyfman, 53 /o/ w /eo/rze, Warszawa ł96ł, s. 284.
45 B. Grzegorczyk. 4гс/?//е/г/мго /ео/гл/мо ??o oójrorze <r/z?T?'e/Tze/' Po/i/r/ or/ o/ro/o /7<86 </o /<8<80 ?*о/гм, [w:] Н?*с/??7е/г/м?*о
/eo/?*o/??o w fo/yce, red. D. Buchwałd, M. Jarzyna. P. Morawski. Warszawa 2011, s. 65.
46 Podobieństwo widoczne jest szczególnie w pierwszym projekcie Teatru Narodowego z ok. 1825 r.
47 B. Król-Kaczorowska, //мфме^ /ео/?*м. //ozwó/\/M??/r<y/ /<3o ?*о/гм /533, Wrocław-Warszawa-Kraków 1975, s. 142.
43 Biegański. Po/oc 5/o^z/co..., s. 50.
49 Właściwie toskański, ponieważ kolumny mają bazy. Porządek ten nazywany jest dory ckim przez Corazziego (notatka dla Aka-
demii Florenckiej z 1826 r.. Biegański, 7eo/?* И7е//г/ w tK??*^z<?w?'e, s. 100), Kozubowskiego oraz we współczesnych opracowaniach.
5° W czasie odbudowy okna frotowe zamurowano, na ścianach bocznych okna pozostawiono.
PAULINA SZULC
i Nalewki stały się najbardziej charakterystycznymi przykładami dzieinic ukształtowanych w pierwszych
trzydziestu iatach XIX w. Wszystkie budowle włoskiego architekta, z Teatrem Wieikim na czeie, przez
prawie całe XIX stulecie miały wpływ na kształtowanie się form architektonicznych w Warszawie. Na
ziemiach polskich Corazzi zrealizował ponad 50 projektów, w tym 45 w Warszawie. Poza wspomnianymi
monumentalnymi dziełami, czyli Teatrem Wielkim oraz gmachami przy ptacu Bankowym, zaprojektował
między innymi Komorę Wodną na Pradze, willę Sleszyńskich w Alejach UjazdowskicMO, pałac Staszica.
Wśród budynków przebudowanych przez Corazziego, obecnie istniejących, warto wymienić pałac Mostow-
skich, Towarzystwo Dobroczynności na Krakowskim Przedmieściu, katedrę Swiętej Trójcy (obecnie katedra
polowa Wojska Polskiego), gmach dawnego CoIIegium Nobilium (dzisiejsza Akademia Teatralna) oraz
gmach Szkoły Głównej (obecnie mieści się w nim Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego)^k
Wszystkie jego warszawskie dzieła zostały zniszczone w czasie II wojny światowej. Odrestaurowano lub
odbudowano szesnaście budynków^.
FASADA TEATRU WIELKIEGO
„Fasadę tego teatru [Teatru Wielkiego - uzup. P.S.] uważałem zawsze za najpiękniejszą, najdostojniejszą
ze wszystkich gmachów teatralnych świata. Wrażenie to przerodziło się w zdecydowane przekonanie przy
porównywaniu najsłynniejszych gmachów teatralnych w Europie. Zdanie podobne słyszałem niejednokrotnie
z ust kolegów architektów oraz wielu znawców sztuk plastycznych'^^ - to słowa Jana Koszczyc-Witkie-
wicza, jednego z sędziów powojennego konkursu na odbudowę Teatru Wielkiego. Podobnie fasadę ocenił
Amold Szyfman - ,jedna z najpiękniejszych, nie wahałbym się powiedzieć, najefektowniejsza w Europie'^.
Kompozycja gmachu - spiętrzające się bryły (korpus główny, mieszczący scenę i widownię, oraz
dwa skrzydła) - przypomina berliński Schauspielhaus Karla Friedricha Schinkla^^. Według Barbary Król-
-Kaczorowskiej Corazzi wzorował się na elewacjach trzech teatrów: La Scala w Mediolanie, San Carlo
w Neapolu^ i teatru Schinkla^^. Jednak żaden z ówczesnych budynków teatralnych nie miał tak rozbu-
dowanego i bogatego podjazdu, dzięki któremu monumentalna fasada warszawskiego teatru jest dziełem
niepowtarzalnym i wyjątkowym, nie tylko na skalę europejską, ale i światową.
W kompozycji fasady Corazzi wykorzystał wszystkie zasady architektury neoklasycznej, nie zacho-
wał jednak jedności porządku architektonicznego^^ na skutek adaptacji istniejącego już Gmachu pod
Kolumnami na jedno ze skrzydeł. Zgodnie z zasadą porządku spiętrzonego w dolnej partii architekt
zastosował porządek dorycki^^, a w wyższej joński. W korpusie porządek ten został całkowicie zaburzony.
Ze względu na reprezentacyjność gmachu teatralnego Corazzi wprowadził porządek koryncki, łącząc go
na tym samym poziomie z jońskim (półkolumny i pilastry zostały umieszczone między oknamij^o. Na
każdym poziomie umieścił pilastry toskańskie. Żeby oddzielić porządek dorycki od korynckiego, zamiast
fryzu tryglifowo-metopowego w korpusie zaplanował fryz figuralny. W całej dekoracji fasady kolumny,
półkolumny i pilastry nie są kanelowane, kapitele zostały zrobione na wzór grecki. Tę różnorodność
rozwiązań docenił w swym barwnym opisie fasady Teatru Wielkiego Wojciech Gerson: „[...] znąjdujemy
tu odpowiedniość silnych, ciosanych słupów korynckich wewnętrznego przysionka, w zupełnej zgodzie
4° Po wojnie mieściła się w niej ambasada Jugosławii, a następnie Serbii.
"" Zob. A. Grzybkowski. G???</c/? G/wnor/'zvw /?ec/??egc /5rZ:o/y G/ównc/j) w [w:] Л/м/Гмго o^-^/vcz???? G???'we?*jy/e/M
lK??'iz<7wy/r/ego.' e/ ег/мсо//о, red. J. Miziołek. Warszawa 2003, s. 237-245: H. Kowałski. H??ń'cz??e //*oĄ'ę/ó w &/roroc/7 ггег^/огу/г/е/
gwoc/rów G??/we?*yM/e/M №ór*yrow^ł/ego KroZrorMEZw Pfreą/M/eóc/м, Warszawa 2008. s. 139-ł76.
4^ Zob. 4м/ом/о Gororr/. Zo/y w у/êrp /<7ео/м. Katalog wystawy, Muzeum Teatrałne w Warszawie. Teatr Wiełki-Opera Narodowa,
3 maja-25 czerwca 2002. oprac. H. Waszkieł. Warszawa 2002, s. 29-32.
^ J. KoszczycWitkiewicz. Pro/'e/r/ or/ÔMo'owy 7ео/гм JT/e//r/ego w łJErirorf/e, „Pamiętnik Teatrałny", 1952. nr 2/3, s. 174.
44 A. Szyfman, 53 /o/ w /eo/rze, Warszawa ł96ł, s. 284.
45 B. Grzegorczyk. 4гс/?//е/г/мго /ео/гл/мо ??o oójrorze <r/z?T?'e/Tze/' Po/i/r/ or/ o/ro/o /7<86 </o /<8<80 ?*о/гм, [w:] Н?*с/??7е/г/м?*о
/eo/?*o/??o w fo/yce, red. D. Buchwałd, M. Jarzyna. P. Morawski. Warszawa 2011, s. 65.
46 Podobieństwo widoczne jest szczególnie w pierwszym projekcie Teatru Narodowego z ok. 1825 r.
47 B. Król-Kaczorowska, //мфме^ /ео/?*м. //ozwó/\/M??/r<y/ /<3o ?*о/гм /533, Wrocław-Warszawa-Kraków 1975, s. 142.
43 Biegański. Po/oc 5/o^z/co..., s. 50.
49 Właściwie toskański, ponieważ kolumny mają bazy. Porządek ten nazywany jest dory ckim przez Corazziego (notatka dla Aka-
demii Florenckiej z 1826 r.. Biegański, 7eo/?* И7е//г/ w tK??*^z<?w?'e, s. 100), Kozubowskiego oraz we współczesnych opracowaniach.
5° W czasie odbudowy okna frotowe zamurowano, na ścianach bocznych okna pozostawiono.