Rocznik Historii Sztuki (41.2016)

144

PAULINA SZULC


14. Rysunki inwentaryzacyjne fryzu z maskami i girlandami pod tympanonem Ferrante Marconiego, 1952.
Warszawa. Archiwum Zakładowe TW-ON, sygn. ODBUDOWA 0261 TECH 0261. ODBUDOWA 0260 TECH 0260

Istniało kilka rodzajów iir. Wśród nich forminga, należąca do najstarszych instrumentów strunowych,
która miała zaokrągłone pudło rezonansowe, oraz kitara, instrument koncertowy z prostokątnym pudłem
rezonansowym z drewna. W dekoracji warszawskiego teatru występują obie te fbrmy poddane stylizacji^3.

GRYFY
Nad oknami z jońskimi piłastrami znajdują się cztery płaskorzeźby z gryfami w układzie antytetycznym
(ił. 15-17) wykonane przez Ferrante Marconiego'^. Płaskorzeźby wypełniają również łiście akantu i łiry.
Na elewacji północnej fasady gryty siedzą do siebie tyłem, głowy mają zwrócone ku sobie, każdy z nich
opiera łapę na lirze. Pomiędzy nimi znajduje się akant. Na bocznych ełewacjach gryfy stoją zwrócone do
siebie i opierają łapę na centrałnie umieszczonej lirze.
Gryfy, mityczne stwory o ciele łwa z głową i skrzydłami orła, były bardzo popułarnym motywem
zdobniczym zarówno w sztuce użytkowej, jak i w architekturze. Do kułtury greckiej, a następnie rzymskiej
zostały przejęte z wierzeń wschodnich. Były związane z Apołlinem - jako święte zwierzęta ciągnęły jego
wózio^. Motyw fryzu gryfonowego zyskał popułamość w okresie kłasycyzmu. Rozpowszechniony został
przez Piranesiego, który zaczerpnął go z ffyzu świątyni Antoninusa Piusa i Faustyny na Forum Roma-
num'06 oraz fryzu z dziedzińca Pałazzo delła Va)łe w Rzymie'^. Reliefy z fasady Teatru Wielkiego są
wyraźnie inspirowane obiema dekoracjami, z tą różnicą, że Marconi zamiast kandełabrów umieścił łiry.
Ferrante Marconi poza wyżej wymienionymi dziełami stworzył dła warszawskiego teatru model kapi-
telu korynckiego oraz umieszczony nad kołumnadą koryncką firyz z motywem łiści akantu, wśród których
ptaki zjadają owoce tej rośłiny.

PANOPLłA
Nad wejściem do Teatru, po obu stronach fryzu figurałnego, znajdują się dwa rełiefy z panopliami,
wykonane według tego samego modełu (ił. 18-20). Ich autor nie jest znany. Na projekcie Corazziego
z 1827 r. nie ma tych płaskorzeźb, łecz na fotografii z 1871 r. są one widoczne (ił. 23). Od wschodniej
strony przedstawiono okrągłą tarczę, ze wzmocnionym rantem, przed którym znajdują się miecz w zdo-
bionej pochwie (jego jelec ma kształt głowy orła) oraz согсйя //7//PP//A. Za tarczą widać parę oszczepów,
na jednym z nich wisi wieniec. Wśród panopłiów ukazana została też pelta ozdobiona głową Meduzy
i orła. Obok tarczy leży hełm, styhzowany na rzymski, udekorowany pióropuszem i sfïnksem egipskim,

'oo Na zachodnim skrzydle powtórzona jest czterokrotnie jedna z form liry z Aignerowskiego Gmachu pod Kolumnami.
i04 Biegański, /oc. c/f.
'os J. Balty, Grip^, [w:] Тслг/соп /conog7'op/?/cMw..., t. IV.1, Zürich-München-Düsseldorf 1988, s. 609. Taki sposób przedsta-
wienia został wykorzystany w Konzerthaus Schinkla w Berlinie, rzeźba nad frontonem przedstawia Apollina trzymąjącego lirę, w wozie
ciągnionym przez dwa gryfy.
)06 ty,y, retiehe oparty jest fryz gryfonowy w Świątyni Sybilli w Puławach.
Jaroszewski, o/?. c//., s. 123, il. ł02, 103 (zob. G.B. Piranesi, to^/. conr/e/ońr/, сф/л', yorcp/ôg/. /мсе^пс. сс(огло-
/нспр' onPcA/ c/Acgnof/ сс/ /псм/ с(о/ ('ov. G/o. Rof/. Р/т*ояе.у., ок. 1780, t. I, karta tytułowa, i t. łł. il. 79).