DOI Artikel:
Czapelski, Marek: Mie̜dzy projektem doskonałym a koniecznościa̜ ekonomiczna̜: dyskusje polskich architektów o projektach typowych 1953-1956
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34225#0209
203
MtĘDZY PROJEKTEM DOSKONAŁYM A KONIECZNOŚCIĄ EKONOMICZNĄ.
4. Budynek typowy projektu Franciszka Adamskiego na jednym z osiedii ZOR, „Architektura", 1952, nr 10, s. 255
uczyniła projekty typowe jednym z symbołi błędnych decyzji inwestycyjnych ostatnich lat^. Uwagi Czer-
wińskiego trafiały w nierozwiązywainą sprzeczność stahnizmu, łączącego zideoiogizowane odniesienia
historyczne z przymusem maksymainej produktywności i oszczędności. W praktyce od 1952 do 1954 r.
wykorzystanie projektów typowych w budownictwie mieszkaniowym spadło z 49% do 31%, a sam ZOR
wpadł w inwestycyjną stagnację^.
Jednocześnie jednak stało się jasne, że masowe stosowanie projektów typowych jako elementu wdra-
żania nowego uprzemysłowionego budownictwa będzie jednym z priorytetów nowej radzieckiej ekipy
I sekretarza KC KJPZR Nikity Chruszczowa, czemu dał wyraz w wystąpieniu na II Wszechzwiązkowej
Naradzie Budowniczych w grudniu 1954 r., tej samej, na której nastąpiła gruntowna krytyka socrealizmu:
„Należy wybrać ograniczoną ilość typowych projektów domów mieszkalnych, szkół, szpitali, przedszkoli,
żłobków, sklepów oraz innych budynków i urządzeń i prowadzić masowe budownictwo wyłącznie według
tych projektów, powiedzmy, w ciągu 5 lat. Po upływie tego okresu omówić to zagadnienie, i jeżeli nie
będzie lepszych, przedłużyć stosowanie tych projektów na dalsze 5 laf^8.
Pojęcie typu stało się zatem zarazem znakiem błędów minionej epoki i symbolem nadchodzących
przemian. Radziecki jawnie już produktywistyczny model uprzemysłowionej architektury szybko zaczął
być wdrażany w Polsce w 1955 r., z biurokratycznym pośpiechem i nadmierną euforią niepokojącą nawet
autora jednego z wzorcowych rozwiązań Zygmunta Kleyffa czy życzliwego w sumie przemianom Stani-
sława Staszewskiego^.
з^ M. Czerwiński, fo&óż po ZO//", „Przegląd Kulturalny", 1954. nr 40, s. 4; nr 41, s. 3; nr 42, s. 4. Przedruk
w: idem, AarfÆ; z różnyc/? w/a.st. Warszawa 1957, s. 59-76. Trasa jego wyprawy wiodla przez Radom, Skarżysko, Wierzbnik, Kraków,
Nową ttutę, Jaworzno, Nowe Tychy, Katowice.
з^ Z. Kleyff, J. Nowicki, H. Syrkus, foy?^p tg<r/?n;'czw w ÔM<7own/c/w/e wn'cs'r/ran/ou'yw, referat na Krajową Naradę Budow-
nictwa, Warszawa 1956, s. 33.
33 N. Chruszczow, O S'yoS'OWaM/M 777C?Or/ /77*^0777^/0^0/7 W /7M<7oW777C?w/c, O /7o/e/7^Z077/M y'a/:0^c/ / 0/7777Ż077/M /royz/ÓW w/oj77yc/7
7*oóó7 ÔMr/ow/o77yc/7, „Architektura", 1955, nr 2, s. 31.
39 W 1954 r. ukazała się publikacja. przełożona z rosyjskiego, W.E. Koreńkow, 7yp/zoc/'o /7M;.sowcgo бмТоим/с/и'с/ 777/'e.szAo77/o-
wcgo, Budownictwo i Architektura, Warszawa 1954. O podchwyceniu przez Bieruta radzieckich dyskusji z 1954 r.: A. Skalmowski,
,,//Mć/ow77/czy ^?o//cy". tK77*yzow^/:/ 7?7ecc770? Ro/ej/owo ///С7*м?а w /o?oc/7 /945-/955, „Pamięć i Sprawiedliwość", 2014, nr 2, s. 91;
MtĘDZY PROJEKTEM DOSKONAŁYM A KONIECZNOŚCIĄ EKONOMICZNĄ.
4. Budynek typowy projektu Franciszka Adamskiego na jednym z osiedii ZOR, „Architektura", 1952, nr 10, s. 255
uczyniła projekty typowe jednym z symbołi błędnych decyzji inwestycyjnych ostatnich lat^. Uwagi Czer-
wińskiego trafiały w nierozwiązywainą sprzeczność stahnizmu, łączącego zideoiogizowane odniesienia
historyczne z przymusem maksymainej produktywności i oszczędności. W praktyce od 1952 do 1954 r.
wykorzystanie projektów typowych w budownictwie mieszkaniowym spadło z 49% do 31%, a sam ZOR
wpadł w inwestycyjną stagnację^.
Jednocześnie jednak stało się jasne, że masowe stosowanie projektów typowych jako elementu wdra-
żania nowego uprzemysłowionego budownictwa będzie jednym z priorytetów nowej radzieckiej ekipy
I sekretarza KC KJPZR Nikity Chruszczowa, czemu dał wyraz w wystąpieniu na II Wszechzwiązkowej
Naradzie Budowniczych w grudniu 1954 r., tej samej, na której nastąpiła gruntowna krytyka socrealizmu:
„Należy wybrać ograniczoną ilość typowych projektów domów mieszkalnych, szkół, szpitali, przedszkoli,
żłobków, sklepów oraz innych budynków i urządzeń i prowadzić masowe budownictwo wyłącznie według
tych projektów, powiedzmy, w ciągu 5 lat. Po upływie tego okresu omówić to zagadnienie, i jeżeli nie
będzie lepszych, przedłużyć stosowanie tych projektów na dalsze 5 laf^8.
Pojęcie typu stało się zatem zarazem znakiem błędów minionej epoki i symbolem nadchodzących
przemian. Radziecki jawnie już produktywistyczny model uprzemysłowionej architektury szybko zaczął
być wdrażany w Polsce w 1955 r., z biurokratycznym pośpiechem i nadmierną euforią niepokojącą nawet
autora jednego z wzorcowych rozwiązań Zygmunta Kleyffa czy życzliwego w sumie przemianom Stani-
sława Staszewskiego^.
з^ M. Czerwiński, fo&óż po ZO//", „Przegląd Kulturalny", 1954. nr 40, s. 4; nr 41, s. 3; nr 42, s. 4. Przedruk
w: idem, AarfÆ; z różnyc/? w/a.st. Warszawa 1957, s. 59-76. Trasa jego wyprawy wiodla przez Radom, Skarżysko, Wierzbnik, Kraków,
Nową ttutę, Jaworzno, Nowe Tychy, Katowice.
з^ Z. Kleyff, J. Nowicki, H. Syrkus, foy?^p tg<r/?n;'czw w ÔM<7own/c/w/e wn'cs'r/ran/ou'yw, referat na Krajową Naradę Budow-
nictwa, Warszawa 1956, s. 33.
33 N. Chruszczow, O S'yoS'OWaM/M 777C?Or/ /77*^0777^/0^0/7 W /7M<7oW777C?w/c, O /7o/e/7^Z077/M y'a/:0^c/ / 0/7777Ż077/M /royz/ÓW w/oj77yc/7
7*oóó7 ÔMr/ow/o77yc/7, „Architektura", 1955, nr 2, s. 31.
39 W 1954 r. ukazała się publikacja. przełożona z rosyjskiego, W.E. Koreńkow, 7yp/zoc/'o /7M;.sowcgo бмТоим/с/и'с/ 777/'e.szAo77/o-
wcgo, Budownictwo i Architektura, Warszawa 1954. O podchwyceniu przez Bieruta radzieckich dyskusji z 1954 r.: A. Skalmowski,
,,//Mć/ow77/czy ^?o//cy". tK77*yzow^/:/ 7?7ecc770? Ro/ej/owo ///С7*м?а w /o?oc/7 /945-/955, „Pamięć i Sprawiedliwość", 2014, nr 2, s. 91;