DOI Artikel:
Jurkowlaniec, Grażyna: Geneza i recepcja drzeworytów na kartach tytułowych kazań Lutra o sakramentach z 1519 roku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.39128#0024
24
GRAŻYNA JURKOWLANIEC
'zDcrOnrcjangkl
©um fu. mu
aymft ®,2lnna
TŚildt
Xort fant ^Jouttne(£fcm<>
firtrtno etrt pttc, Xcm (ant
eiit gtù YN (ant
YOtlbcfmo i.pt. TOó aitem
2fmt (ant(Śerl>avt»t j. gdc*
Xon fant fcffarfóitc ein fit.
^ Xó (Itnt ^uffiito ein prie.
___^ 'L^&'Üon fant jriffo cńt gttcFel
TOĆ (ant <J>jl5erte> ein £t. V3 (ant (inbciMrbo fin p. TOenpmtCyrfó
ein ptic, Vó (amtnotanbo ein g. V5 (amignòto q*g. Von fine
tffiaebarto tjf.ßtic/X© (ant^nnocettó tf.ß,T0$ (antötmdtte aßtij.jj.
TOon (anttnanmmfo ig.ßdc. Xe n fin t Öcitebfct«? vifßdcfei
V<m faitt¢jarbo tf.partfcfcl»
Summa plf parttcfcl*
4. Dye Zaigung des hochlobwirdigen Hailigthumbs der Stifft-Kirchen aller Hailigen zu Wittenburg
(Wittenberga: Reinhart, 1509), VD16: Z 250, [s. 33], Londyn, British Museum, nr inw. 1949,0411.4991,
© Trustees of the British Museum
pozycję odczytał jako przedstawienie kielicha włączonego do monstrancji („Es ist am ersten blat an der
ersten Seytten eyne Monstrantz mit eyner Hostien, an der andern auch eyn Monstrantz, darinnen mitten
eyn tringkgeschirre stehit, gedruckt”), co zapewne odczytał jako aluzję do zawartego w tekście postulatu
udzielania wiernym komunii pod dwiema postaciami. Niewykluczone, że pewną rolę odegrał tu dopisek
„dla świeckich” („fur die Ley en”) u dołu strony recto karty tytułowej, bezpośrednio pod drzeworytem.
Obrazy wzbudziły zatem czujność Jerzego Brodatego, który jednak przeoczył albo przemilczał pewną
ważną okoliczność: oba drzeworyty odbito z klocków, które nie zostały przygotowane specjalnie z myślą
o kazaniu Lutra, lecz użyto je wtórnie. Co więcej, ryciny, odznaczające się sporymi rozmiarami i wysokim
poziomem artystycznym, pierwotnie ukazywały konkretne przedmioty, które, przynajmniej potencjalnie, były
łatwo rozpoznawalne. Grunenberg wykorzystał mianowicie klocki wykonane przez Simprechta Reinharta
wedle rysunków Lucasa Cranacha starszego na potrzeby słynnego zbioru poświęconego kolekcji relikwii
Fryderyka Mądrego - tak zwanego Wittenberger Heiltumsbuch (1509 i 1510; il. 4 i 5)10.
Kolekcja Fryderyka wiąże się z wydarzeniem, które symbolizuje początek reformacji, to jest z wystą-
pieniem Lutra przeciwko nadużyciom związanym z odpustami. Jak wiadomo, bezpośrednim powodem
spisania 95 tez była działalność dominikańskiego kaznodziei, Johanna Tetzla, sprzedającego odpusty, z któ-
rych dochód miał być przeznaczony na budowę bazyliki watykańskiej. Inicjatywie tej patronowali papież
10 Dye Zaigung des hochlobwirdigen Hailigthumbs der Stifft-Kirchen aller Hailigen zu Wittenburg, Wittenberg: Reinhart,
1509; VD16: Z 250; T. Lang, Simprecht Reinhart: Formschneider, Maler, Drucker, Bettmeister - Spuren eines Lebens im Schatten von
Lucas Cranach d. À., [w:] Das emestinische Wittenberg: Spuren Cranach in Schloss und Stadt, Hrsg. H. Lück [u.a.], Petersberg 2014,
s. 132-137.
GRAŻYNA JURKOWLANIEC
'zDcrOnrcjangkl
©um fu. mu
aymft ®,2lnna
TŚildt
Xort fant ^Jouttne(£fcm<>
firtrtno etrt pttc, Xcm (ant
eiit gtù YN (ant
YOtlbcfmo i.pt. TOó aitem
2fmt (ant(Śerl>avt»t j. gdc*
Xon fant fcffarfóitc ein fit.
^ Xó (Itnt ^uffiito ein prie.
___^ 'L^&'Üon fant jriffo cńt gttcFel
TOĆ (ant <J>jl5erte> ein £t. V3 (ant (inbciMrbo fin p. TOenpmtCyrfó
ein ptic, Vó (amtnotanbo ein g. V5 (amignòto q*g. Von fine
tffiaebarto tjf.ßtic/X© (ant^nnocettó tf.ß,T0$ (antötmdtte aßtij.jj.
TOon (anttnanmmfo ig.ßdc. Xe n fin t Öcitebfct«? vifßdcfei
V<m faitt¢jarbo tf.partfcfcl»
Summa plf parttcfcl*
4. Dye Zaigung des hochlobwirdigen Hailigthumbs der Stifft-Kirchen aller Hailigen zu Wittenburg
(Wittenberga: Reinhart, 1509), VD16: Z 250, [s. 33], Londyn, British Museum, nr inw. 1949,0411.4991,
© Trustees of the British Museum
pozycję odczytał jako przedstawienie kielicha włączonego do monstrancji („Es ist am ersten blat an der
ersten Seytten eyne Monstrantz mit eyner Hostien, an der andern auch eyn Monstrantz, darinnen mitten
eyn tringkgeschirre stehit, gedruckt”), co zapewne odczytał jako aluzję do zawartego w tekście postulatu
udzielania wiernym komunii pod dwiema postaciami. Niewykluczone, że pewną rolę odegrał tu dopisek
„dla świeckich” („fur die Ley en”) u dołu strony recto karty tytułowej, bezpośrednio pod drzeworytem.
Obrazy wzbudziły zatem czujność Jerzego Brodatego, który jednak przeoczył albo przemilczał pewną
ważną okoliczność: oba drzeworyty odbito z klocków, które nie zostały przygotowane specjalnie z myślą
o kazaniu Lutra, lecz użyto je wtórnie. Co więcej, ryciny, odznaczające się sporymi rozmiarami i wysokim
poziomem artystycznym, pierwotnie ukazywały konkretne przedmioty, które, przynajmniej potencjalnie, były
łatwo rozpoznawalne. Grunenberg wykorzystał mianowicie klocki wykonane przez Simprechta Reinharta
wedle rysunków Lucasa Cranacha starszego na potrzeby słynnego zbioru poświęconego kolekcji relikwii
Fryderyka Mądrego - tak zwanego Wittenberger Heiltumsbuch (1509 i 1510; il. 4 i 5)10.
Kolekcja Fryderyka wiąże się z wydarzeniem, które symbolizuje początek reformacji, to jest z wystą-
pieniem Lutra przeciwko nadużyciom związanym z odpustami. Jak wiadomo, bezpośrednim powodem
spisania 95 tez była działalność dominikańskiego kaznodziei, Johanna Tetzla, sprzedającego odpusty, z któ-
rych dochód miał być przeznaczony na budowę bazyliki watykańskiej. Inicjatywie tej patronowali papież
10 Dye Zaigung des hochlobwirdigen Hailigthumbs der Stifft-Kirchen aller Hailigen zu Wittenburg, Wittenberg: Reinhart,
1509; VD16: Z 250; T. Lang, Simprecht Reinhart: Formschneider, Maler, Drucker, Bettmeister - Spuren eines Lebens im Schatten von
Lucas Cranach d. À., [w:] Das emestinische Wittenberg: Spuren Cranach in Schloss und Stadt, Hrsg. H. Lück [u.a.], Petersberg 2014,
s. 132-137.