DOI Artikel:
Kaźmierczak, Joanna: Motyw ikonograficzny Tonącego Okrętu Kościoła w grafice niemieckiej około 1490 – około 1550 roku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.39128#0005
Rocznik Historii Sztuki, tom XLII
PAN, 2017
JOANNA KAŹMIERCZAK
UNIWERSYTET WROCŁAWSKI
MOTYW IKONOGRAFICZNY TONĄCEGO OKRĘTU KOŚCIOŁA
W GRAFICE NIEMIECKIEJ OKOŁO 1490 - OKOŁO 1550 ROKU
Stąd wokół ciebie są sieci,
i przeraża cię nagła bojaźń,
lub raczej ciemności - nie widzisz,
a przecież zalewa cię potop.
Czyż Bóg nie wyższy od nieba?
Patrz w niebo! Jak gwiazdy wysoko!
A ty powiadasz:
„[...] Chmura - zasłoną: Nie widzi.
Chodzi po strefach niebieskich”.
(Hi 22,10-14)*
W 1523 r. Lorenz Fries, sekretarz i doradca trzech kolejnych arcybiskupów Wiirzburga, a przy tym
praktykujący astrolog, w swoim prognostyku dotyczącym wielkiej koniunkcji Saturna i Jowisza przewi-
dywanej na rok następny* 1 zaatakował współczesnych sobie przepowiadaczy przyszłości (Wahrsager) jako
siewców paniki wśród ludu2. Na 1524 r. zapowiadano bowiem potop. Owi astrolodzy, których podejście
rozsierdziło Friesa, w jego odczuciu zdecydowanie upraszczali całą sprawę, nadając jej posmak niewybrednej
sensacji. Tym jednak, co zdaniem Friesa najsilniej oddziaływało na współczesnych i co w największym
stopniu przyczyniało się do szerzenia nastroju grozy, były karty tytułowe tychże prognostyków - a to do
nich właśnie ograniczał się często kontakt odbiorcy z daną publikacją. Ilustracje te przedstawiały rzeczy
straszliwe: upadek możnych i maluczkich, zniszczenie miast i wsi. Tym jednak, którzy wczytali się w tekst,
zwykle ukazywał się obraz nieco łagodniejszy, niekiedy wręcz uspokajający charakter klęsk stawiano
pod znakiem zapytania. Tych, którzy poprzestali na okładce, ogarniał paniczny strach3.
* Wszystkie cytaty z Biblii pochodzą z przekładu: Biblia Tysiąclecia Online, Poznań 2003.
1 Ein zu samen gelesen urteyl auß den alten erfarnen Meistern der astrology über die großen zusamen kunfft Saturni und Jovis in
dem M.D.XXIIII. jar, [Straßburg, Johann Grüninger], [1523] (Göttingen, Niedersächsische Staats- und Universitätsbibliothek, 8 ASTR II,
6132 RARA).
2 Za: H. Robinson Hammerstein, The Battle of the Booklets: Prognostic Tradition and Proclamation of the Word in early
sixteenth-century Germany, [w:] ‘Astrologi hallucinate’. Stars and the End of the World in Luther’s Time, ed. P. Zambelli, Berlin-New
York 1986, s. 129-151, tu s. 141.
3 Tego rodzaju proces nadmiernego dramatyzowania motywów przedstawianych w drzeworytach tytułowych kosztem przeina-
czenia treści samego druku był wówczas powszechną praktyką, nieróżniącą się zasadniczo od współczesnych zabiegów marketingowych
mających na celu zwiększenie sprzedaży danego produktu poprzez odwołanie się do wrażliwości potencjalnego konsumenta na efekt
„taniej sensacji”. Na ten temat zob. np. R.G. Cole, The Reformation Pamphlet and Communication Processes, [w:] Flugschriften als
Massenmedium der Reformationszeit, Beiträge zum Tübinger Symposion 1980, Hrsg. H.J. Köhler, Stuttgart 1981, s. 139-161.
PAN, 2017
JOANNA KAŹMIERCZAK
UNIWERSYTET WROCŁAWSKI
MOTYW IKONOGRAFICZNY TONĄCEGO OKRĘTU KOŚCIOŁA
W GRAFICE NIEMIECKIEJ OKOŁO 1490 - OKOŁO 1550 ROKU
Stąd wokół ciebie są sieci,
i przeraża cię nagła bojaźń,
lub raczej ciemności - nie widzisz,
a przecież zalewa cię potop.
Czyż Bóg nie wyższy od nieba?
Patrz w niebo! Jak gwiazdy wysoko!
A ty powiadasz:
„[...] Chmura - zasłoną: Nie widzi.
Chodzi po strefach niebieskich”.
(Hi 22,10-14)*
W 1523 r. Lorenz Fries, sekretarz i doradca trzech kolejnych arcybiskupów Wiirzburga, a przy tym
praktykujący astrolog, w swoim prognostyku dotyczącym wielkiej koniunkcji Saturna i Jowisza przewi-
dywanej na rok następny* 1 zaatakował współczesnych sobie przepowiadaczy przyszłości (Wahrsager) jako
siewców paniki wśród ludu2. Na 1524 r. zapowiadano bowiem potop. Owi astrolodzy, których podejście
rozsierdziło Friesa, w jego odczuciu zdecydowanie upraszczali całą sprawę, nadając jej posmak niewybrednej
sensacji. Tym jednak, co zdaniem Friesa najsilniej oddziaływało na współczesnych i co w największym
stopniu przyczyniało się do szerzenia nastroju grozy, były karty tytułowe tychże prognostyków - a to do
nich właśnie ograniczał się często kontakt odbiorcy z daną publikacją. Ilustracje te przedstawiały rzeczy
straszliwe: upadek możnych i maluczkich, zniszczenie miast i wsi. Tym jednak, którzy wczytali się w tekst,
zwykle ukazywał się obraz nieco łagodniejszy, niekiedy wręcz uspokajający charakter klęsk stawiano
pod znakiem zapytania. Tych, którzy poprzestali na okładce, ogarniał paniczny strach3.
* Wszystkie cytaty z Biblii pochodzą z przekładu: Biblia Tysiąclecia Online, Poznań 2003.
1 Ein zu samen gelesen urteyl auß den alten erfarnen Meistern der astrology über die großen zusamen kunfft Saturni und Jovis in
dem M.D.XXIIII. jar, [Straßburg, Johann Grüninger], [1523] (Göttingen, Niedersächsische Staats- und Universitätsbibliothek, 8 ASTR II,
6132 RARA).
2 Za: H. Robinson Hammerstein, The Battle of the Booklets: Prognostic Tradition and Proclamation of the Word in early
sixteenth-century Germany, [w:] ‘Astrologi hallucinate’. Stars and the End of the World in Luther’s Time, ed. P. Zambelli, Berlin-New
York 1986, s. 129-151, tu s. 141.
3 Tego rodzaju proces nadmiernego dramatyzowania motywów przedstawianych w drzeworytach tytułowych kosztem przeina-
czenia treści samego druku był wówczas powszechną praktyką, nieróżniącą się zasadniczo od współczesnych zabiegów marketingowych
mających na celu zwiększenie sprzedaży danego produktu poprzez odwołanie się do wrażliwości potencjalnego konsumenta na efekt
„taniej sensacji”. Na ten temat zob. np. R.G. Cole, The Reformation Pamphlet and Communication Processes, [w:] Flugschriften als
Massenmedium der Reformationszeit, Beiträge zum Tübinger Symposion 1980, Hrsg. H.J. Köhler, Stuttgart 1981, s. 139-161.