Rocznik Historii Sztuki (42.2017)

Rocznik Historii Sztuki, tom XLII
PAN, 2017

AGNIESZKA SEIDEL-GRZESIŃSKA
UNIWERSYTET WROCŁAWSKI

KOŚCIÓŁ POKOJU W ŚWIDNICY W OKRESIE HABSBURSKIM.
WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE

WPROWADZENIE1
Kościoły Pokoju, wzniesione krótko po połowie XVII w. na przedmieściach stolic śląskich księstw
dziedzicznych - Głogowa, Jawora i Świdnicy, w zamierzeniu władz miały unaoczniać pozycję protestanckiej
społeczności regionu w zaistniałych po wojnie trzydziestoletniej realiach politycznych: proste, utylitarne
budowle nie powinny były być ani solidne, ani trwałe, a w warstwie ideowej nie powinny były stanowić
konkurencji dla monumentalnej katolickiej architektury sakralnej miast, przy których stanęły2. Te właśnie
ograniczenia były jednak czynnikiem, który spowodował, że znane nam dziś kościoły Pokoju w Jaworze
i Świdnicy uzyskały niezwykle interesujące wystroje wnętrz.
Od połowy XVII do połowy XVIII w. zaszły istotne zmiany w sytuacji gospodarczej Świdnicy. Po
pokoju westfalskim było to miasto zrujnowane wojną, wyludnione i zubożałe. Działania wojenne poczyniły
ogromne zniszczenia w obrębie murów miejskich, a przedmieścia niemal zrównały z ziemią. Znaczący
spadek liczby ludności, do którego przyczyniła się także zaraza, w połączeniu z trudną sytuacją ekono-
miczną regionu spowodował upadek rzemiosła i handlu. W tym czasie, w latach 1656-1657, na północnym
przedmieściu Świdnicy wzniesiony został luterański kościół Świętej Trójcy (ił. 1).
Sto lat później Świdnica była już miastem stosunkowo ludnym i ustabilizowanym gospodarczo,
o bujnym życiu kulturalnym, rozwiniętym mecenacie artystycznym i własnym środowisku twórców3. Od
przełomu wieków postępowały tu inwestycje budowlane i artystyczne: barokizacja fary i budowa kole-
gium jezuickiego, klasztorów urszulanek i kapucynów, nowego, barokowego ratusza. W obrębie mecenatu
protestanckiego był to czas szczególnie licznych inwestycji związanych z wystrojem i wyposażeniem
wnętrza świdnickiej świątyni (ił. 2).

1 Artykuł stanowi rekapitulację badań prowadzonych przez autorkę w ostatnich latach nad ikonografią i ikonologią wnętrza
kościoła Pokoju w Świdnicy. Dzięki wykonanym w kościele świdnickim pracom konserwatorskim oraz dzięki digitalizacji licznych
źródeł i udostępnieniu ich online szereg starszych ustaleń udało się zweryfikować i skorygować.
2 F.J. Schmidt, Geschichte der Stadt Schweidnitz, Bd. 2, Schweidnitz 1848, s. 141, A. Seidel-Grzesińska, Sztuka jako
płaszczyzna polemiki wyznaniowej w siedemnastowiecznej Świdnicy, [w:] Sztuka i dialog wyznań w XVI i XVII wieku. Materiały sesji
Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Wrocław, listopad 1999, red. J. Harasimowicz, Warszawa 2000, s. 294-306; eadem, „Ecclesia
extra muros” kościoły Łaski na tle ewangelickich kościołów’ monarchii habsburskiej w XVII i XVIII wieku, [w:] Cuius regio, eius
religio. Trzechsetna rocznica powstania kościołów Łaski na Śląsku. / 300. Jahrestag des Bestehens der Gnadenkirchen in Schlesien,
red. P. Oszczanowski, Jelenia Góra 2011, s. 46-49.
3 Por. m.in.: D. Hanulanka, Świdnica (Śląsk w Zabytkach Sztuki), Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1973; K. Kalinow-
ski, Rzeźba barokowa na Śląsku, Warszawa 1986, s. 175-186 (tam starsza literatura); Dziedzictwo artystyczne Świdnicy. /Künstlerisches
Erbe von Schweidnitz, red. B. Czechowicz, Wroclaw 2006, passinr, Wiara jak serce ze spiżu. Skarby kościoła Pokoju w Świdnicy,
red. P. Oszczanowski, Świdnica 2012, passim.