DOI Artikel:
Schaaf, Ulrich: Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy w drugiej połowie lat 50. XVII wieku. Rekonstrukcja dziejów budowy i formy architektonicznej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.39128#0115
Rocznik Historii Sztuki, tom XLII
PAN, 2017
ULRICH SCHAAF
UNIWERSYTET MIKOŁAJA KOPERNIKA
KOŚCIOŁY POKOJU W JAWORZE I ŚWIDNICY
W DRUGIEJ POŁOWIE LAT 50. XVII WIEKU.
REKONSTRUKCJA DZIEJÓW BUDOWY I FORMY ARCHITEKTONICZNEJ
WSTĘP
Wyjątkowa sytuacja wyznaniowa śląskich protestantów po wojnie trzydziestoletniej oraz okoliczności
wznoszenia kościołów Pokoju stały się przedmiotem dużego zainteresowania specjalistów reprezentują-
cych różne dyscypliny nauki. Dotyczy to szczególnie zachowanych do dziś kościołów Pokoju w Jaworze
(ił. 1-2) i Świdnicy (ił. 3-4) f W starszych opracowaniach, pisanych często przez duchownych i opartych
na źródłach parafialnych, uwzględniana była przede wszystkim historia parafii. Kwestie dziejów budowy
kościołów omawiano tylko skrótowo i ograniczano się do podania najważniejszych dat1 2. W nowszych
pracach, autorstwa historyków, historyków sztuki i historyków architektury, kościoły Pokoju zostały prze-
analizowane pod różnymi kątami, ale dzieje ich budowy podawane są przeważnie za starszymi opraco-
waniami3. Materialną substancję kościołów jako źródło wiedzy o ich historii wykorzystywano rzadko
1 Protestanckie mieszczaństwo w Głogowie otrzymało na początku listopada 1651 r. pozwolenie i plac na budowę pierwszego
kościoła Pokoju o konstrukcji szkieletowej. Zbudowany do końca 1652 r., zawalił się w czasie burzy 24 VIII 1654 r. Dmgi kościół,
także o konstrukcji szkieletowej, powstał do końca 1655 r., spłonął jednak w 1759 r. Trzeci kościół, wzniesiono w 1764 r. już jako
murowany. Na temat historii pierwszych dwóch kościołów por. m.in. F. Minsberg, Geschichte der Stadt und Festung Groß-Glogau,
Bd. 2, Gottschalk, Glogau 1853, s. 95-96; J. Blaschke, Geschichte der Stadt Glogau und des Glogauer Landes, Hellmann, Glogau
1913, s. 292-295.
2 Odnośnie do kościoła jaworskiego por. przede wszystkim: D.G. Schwertner, Funffzig-Jähriges Gedächtnüß Der Evange-
lischen Fürstenthums-Kirchen Zum Heil. Geist genannt, Vor der Stadt Jauer, Liebig, Jauer 1706; C.F.E. Fischer, Geschichte und
Beschreibung der schlesischen Fürstenthumshauptstadt Jauer, Bd. 2, opublikowany nakładem własnym, Jauer 1804; C.S. Hermann,
Geschichte der Evangelisch-Lutherischen Friedenskirche vor Jauer, genannt zum heiligen Geist, opublikowany nakładem własnym,
Jauer 1855; G. Heuber, Die Evangelische Friedenskirche in Jauer genant zum heiligen Geist. Festschrift zur Feier des 250jährigen
Bestehens der Kirche, Hellmann, Jauer 1906. Odnośnie do kościoła świdnickiego por. przede wszystkim: C.G. Lehmann, Geschichte
der evangelischen Friedenskirche zu Schweidnitz zu der Feier ihres hundert und fünfzigjährigen Jubelfestes am 23. September 1802,
Schweidnitz 1802; E. Goguel, Geschichtliche Denkschrift, betreffend die evangelische Friedenskirche „zur heiligen Dreifaltigkeit“ vor
Schweidnitz, Heege, Schweidnitz 1852; L. Worthmann, Die Friedenskirche zur heiligen Dreifaltigkeit vor Schweidnitz. Festschrift zur
Vierteljahrtausend-Feier am 22. September 1902, Weigmann, Schweidnitz 1902; O. Eckert, Denkschrift zum 250jährigen Jubelfest der
evangelischen Friedenskirche „zur heiligen Dreifälligkeit'’ vor Schweidnitz, Heege, Schweidnitz [1902]; L. Worthmann, Führer durch
die Friedenskirche Schweidnitz, Heege, Schweidnitz 1929.
3 Odnośnie do opracowań monograficznych kościoła jaworskiego por. przede wszystkim: U. Hutter, Die Friedenskirche zu Jauer
genannt Zum Heiligen Geist, Unser Weg, Lübeck 1983; Kościół Pokoju w Jaworze. Friedenskirche Jauer. / Church of Peace in Jawor, red.
B. Skoczylas-Stadnik, Muzeum Regionalne w Jaworze, Jawor 1994; S. Nowotny, Historia kościoła Pokoju w Jaworze. / Geschichte der
Friedenskirche zu Jauer, Pikgroup Świdnica, Jawor 2005. Odnośnie do opracowań o charakterze monograficznym kościoła świdnickiego
por. przede wszystkim: H. Bunzel, Die Friedenskirche zur Schweidnitz. / Geschichte einer Friedenskirche von ihrem Entstehen bis zu
ihrem Versinken ins Museumsdasein, Unser Weg, Ulm-Donau 1958; K. Jadwiszczok, Kościół Pokoju w Świdnicy, Zwiastun, Warsza-
wa 1967; U. Hutter, Die Friedenskirche zu Schweidnitz, [w:] Schweidnitz im Wandel der Zeit, Hrsg. W. Bein, U. Schmilewski, Kom,
PAN, 2017
ULRICH SCHAAF
UNIWERSYTET MIKOŁAJA KOPERNIKA
KOŚCIOŁY POKOJU W JAWORZE I ŚWIDNICY
W DRUGIEJ POŁOWIE LAT 50. XVII WIEKU.
REKONSTRUKCJA DZIEJÓW BUDOWY I FORMY ARCHITEKTONICZNEJ
WSTĘP
Wyjątkowa sytuacja wyznaniowa śląskich protestantów po wojnie trzydziestoletniej oraz okoliczności
wznoszenia kościołów Pokoju stały się przedmiotem dużego zainteresowania specjalistów reprezentują-
cych różne dyscypliny nauki. Dotyczy to szczególnie zachowanych do dziś kościołów Pokoju w Jaworze
(ił. 1-2) i Świdnicy (ił. 3-4) f W starszych opracowaniach, pisanych często przez duchownych i opartych
na źródłach parafialnych, uwzględniana była przede wszystkim historia parafii. Kwestie dziejów budowy
kościołów omawiano tylko skrótowo i ograniczano się do podania najważniejszych dat1 2. W nowszych
pracach, autorstwa historyków, historyków sztuki i historyków architektury, kościoły Pokoju zostały prze-
analizowane pod różnymi kątami, ale dzieje ich budowy podawane są przeważnie za starszymi opraco-
waniami3. Materialną substancję kościołów jako źródło wiedzy o ich historii wykorzystywano rzadko
1 Protestanckie mieszczaństwo w Głogowie otrzymało na początku listopada 1651 r. pozwolenie i plac na budowę pierwszego
kościoła Pokoju o konstrukcji szkieletowej. Zbudowany do końca 1652 r., zawalił się w czasie burzy 24 VIII 1654 r. Dmgi kościół,
także o konstrukcji szkieletowej, powstał do końca 1655 r., spłonął jednak w 1759 r. Trzeci kościół, wzniesiono w 1764 r. już jako
murowany. Na temat historii pierwszych dwóch kościołów por. m.in. F. Minsberg, Geschichte der Stadt und Festung Groß-Glogau,
Bd. 2, Gottschalk, Glogau 1853, s. 95-96; J. Blaschke, Geschichte der Stadt Glogau und des Glogauer Landes, Hellmann, Glogau
1913, s. 292-295.
2 Odnośnie do kościoła jaworskiego por. przede wszystkim: D.G. Schwertner, Funffzig-Jähriges Gedächtnüß Der Evange-
lischen Fürstenthums-Kirchen Zum Heil. Geist genannt, Vor der Stadt Jauer, Liebig, Jauer 1706; C.F.E. Fischer, Geschichte und
Beschreibung der schlesischen Fürstenthumshauptstadt Jauer, Bd. 2, opublikowany nakładem własnym, Jauer 1804; C.S. Hermann,
Geschichte der Evangelisch-Lutherischen Friedenskirche vor Jauer, genannt zum heiligen Geist, opublikowany nakładem własnym,
Jauer 1855; G. Heuber, Die Evangelische Friedenskirche in Jauer genant zum heiligen Geist. Festschrift zur Feier des 250jährigen
Bestehens der Kirche, Hellmann, Jauer 1906. Odnośnie do kościoła świdnickiego por. przede wszystkim: C.G. Lehmann, Geschichte
der evangelischen Friedenskirche zu Schweidnitz zu der Feier ihres hundert und fünfzigjährigen Jubelfestes am 23. September 1802,
Schweidnitz 1802; E. Goguel, Geschichtliche Denkschrift, betreffend die evangelische Friedenskirche „zur heiligen Dreifaltigkeit“ vor
Schweidnitz, Heege, Schweidnitz 1852; L. Worthmann, Die Friedenskirche zur heiligen Dreifaltigkeit vor Schweidnitz. Festschrift zur
Vierteljahrtausend-Feier am 22. September 1902, Weigmann, Schweidnitz 1902; O. Eckert, Denkschrift zum 250jährigen Jubelfest der
evangelischen Friedenskirche „zur heiligen Dreifälligkeit'’ vor Schweidnitz, Heege, Schweidnitz [1902]; L. Worthmann, Führer durch
die Friedenskirche Schweidnitz, Heege, Schweidnitz 1929.
3 Odnośnie do opracowań monograficznych kościoła jaworskiego por. przede wszystkim: U. Hutter, Die Friedenskirche zu Jauer
genannt Zum Heiligen Geist, Unser Weg, Lübeck 1983; Kościół Pokoju w Jaworze. Friedenskirche Jauer. / Church of Peace in Jawor, red.
B. Skoczylas-Stadnik, Muzeum Regionalne w Jaworze, Jawor 1994; S. Nowotny, Historia kościoła Pokoju w Jaworze. / Geschichte der
Friedenskirche zu Jauer, Pikgroup Świdnica, Jawor 2005. Odnośnie do opracowań o charakterze monograficznym kościoła świdnickiego
por. przede wszystkim: H. Bunzel, Die Friedenskirche zur Schweidnitz. / Geschichte einer Friedenskirche von ihrem Entstehen bis zu
ihrem Versinken ins Museumsdasein, Unser Weg, Ulm-Donau 1958; K. Jadwiszczok, Kościół Pokoju w Świdnicy, Zwiastun, Warsza-
wa 1967; U. Hutter, Die Friedenskirche zu Schweidnitz, [w:] Schweidnitz im Wandel der Zeit, Hrsg. W. Bein, U. Schmilewski, Kom,