DOI Artikel:
Jurkowlaniec, Grażyna: Geneza i recepcja drzeworytów na kartach tytułowych kazań Lutra o sakramentach z 1519 roku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.39128#0033
GENEZA I RECEPCJA DRZEWORYTÓW NA KARTACH TYTUŁOWYCH KAZAN LUTRA O SAKRAMENTACH...
33
/
9. Martin Luther, Eyn Sermo[n] von de[m] Hochwirdigen Sacrarne[n]t, des heyligen waren Leychnamß Christi,
Und vo[n] den Bruderschafften (Lipsk: Schumann, 1520), VD16: L 6391, karta tytułowa, Monachium,
Bayerische Staatsbibliothek, sygn. Res/4 Th.u. 103,XXVII, 16, urn:nbn:de:bvb: 12-bsb00088145-7
w swoim czasie wyjaśni, dlaczego liczbę siedmiu uważa za zmyśloną61. Wykorzystanie tej samej kompozycji
na kartach tytułowych dzieł spierających się autorów, z których jeden głosił poglądy wyraźnie sprzeczne
z ikonografią obrazu, można wyjaśnić dwojako. Albo lipscy wydawcy nie przywiązywali większej wagi
do ilustracji, albo, przeciwnie, użyli ich intencjonalnie, by nie rzec - przebiegle, chcąc zatrzeć różnicę
stanowisk reprezentowanych przez obu autorów.
Pierwsze stanowisko reprezentował już jeden z pionierów badań nad wczesnymi drukami Lutra, Array
von Dommer, którego zdaniem w przypadku wtórnego wykorzystywania scen figuralnych ich związek
z treścią dzieła pozostawał dość ogólny, a drukarze mieli na uwadze walor dekoracyjny rycin, nie zaś
niuanse treściowe. Zapewne w wielu, a może nawet w większości przypadków tak właśnie było, ale tu
użycie ilustracji wymaga głębszego namysłu. Na uwagę zasługują cechy samej ryciny, która wyróżnia
się wśród kompozycji umieszczanych wówczas na kartach tytułowych sporymi rozmiarami i stosunkowo
złożonym, a przy tym czytelnym programem. Równie istotny jest moment, właśnie bowiem około roku
1520 medium obrazowe zaczęło być używane jako narzędzie w sporach doktrynalnych62.
61 WABrl, s. 594.
62 Oczywiście problematyka związana z sakramentami nie ograniczała się do kwestii ich liczby, lecz dotyka tak zasadniczych
spraw jak definicja samego pojęcia sakramentu, zob. U. Stock, Die Bedeutung der Sakrament in Luthers Sermonen von 1519, Leiden
1982. Poglądy Lutra wywołały natychmiast sprzeciw Henryka VIII, który już w 1519 r. zaczął pisać traktat w obronie siedmiu sakra-
mentów, ostatecznie wydany w lecie 1521 r. (Assertio septem sacramentorum adversus Martinum Lutherum, London: Pynson 1521),
niemal natychmiast został on przetłumaczony przez Emsera na niemiecki (Schutz und handthahung der sihen Sacrament wider Martinum
Luther, [Augsburg]: [Schönsperger], 1522; VD16: H 2170).
33
/
9. Martin Luther, Eyn Sermo[n] von de[m] Hochwirdigen Sacrarne[n]t, des heyligen waren Leychnamß Christi,
Und vo[n] den Bruderschafften (Lipsk: Schumann, 1520), VD16: L 6391, karta tytułowa, Monachium,
Bayerische Staatsbibliothek, sygn. Res/4 Th.u. 103,XXVII, 16, urn:nbn:de:bvb: 12-bsb00088145-7
w swoim czasie wyjaśni, dlaczego liczbę siedmiu uważa za zmyśloną61. Wykorzystanie tej samej kompozycji
na kartach tytułowych dzieł spierających się autorów, z których jeden głosił poglądy wyraźnie sprzeczne
z ikonografią obrazu, można wyjaśnić dwojako. Albo lipscy wydawcy nie przywiązywali większej wagi
do ilustracji, albo, przeciwnie, użyli ich intencjonalnie, by nie rzec - przebiegle, chcąc zatrzeć różnicę
stanowisk reprezentowanych przez obu autorów.
Pierwsze stanowisko reprezentował już jeden z pionierów badań nad wczesnymi drukami Lutra, Array
von Dommer, którego zdaniem w przypadku wtórnego wykorzystywania scen figuralnych ich związek
z treścią dzieła pozostawał dość ogólny, a drukarze mieli na uwadze walor dekoracyjny rycin, nie zaś
niuanse treściowe. Zapewne w wielu, a może nawet w większości przypadków tak właśnie było, ale tu
użycie ilustracji wymaga głębszego namysłu. Na uwagę zasługują cechy samej ryciny, która wyróżnia
się wśród kompozycji umieszczanych wówczas na kartach tytułowych sporymi rozmiarami i stosunkowo
złożonym, a przy tym czytelnym programem. Równie istotny jest moment, właśnie bowiem około roku
1520 medium obrazowe zaczęło być używane jako narzędzie w sporach doktrynalnych62.
61 WABrl, s. 594.
62 Oczywiście problematyka związana z sakramentami nie ograniczała się do kwestii ich liczby, lecz dotyka tak zasadniczych
spraw jak definicja samego pojęcia sakramentu, zob. U. Stock, Die Bedeutung der Sakrament in Luthers Sermonen von 1519, Leiden
1982. Poglądy Lutra wywołały natychmiast sprzeciw Henryka VIII, który już w 1519 r. zaczął pisać traktat w obronie siedmiu sakra-
mentów, ostatecznie wydany w lecie 1521 r. (Assertio septem sacramentorum adversus Martinum Lutherum, London: Pynson 1521),
niemal natychmiast został on przetłumaczony przez Emsera na niemiecki (Schutz und handthahung der sihen Sacrament wider Martinum
Luther, [Augsburg]: [Schönsperger], 1522; VD16: H 2170).