DOI Artikel:
Jurkowlaniec, Grażyna: Geneza i recepcja drzeworytów na kartach tytułowych kazań Lutra o sakramentach z 1519 roku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.39128#0040
40
GRAŻYNA JURKOWLANIEC
CiC racMto dcllj bmmlita comporto per fri'
re HJicrommo da ferral a.
13. Girolamo Savonarola, Tractato della humilita
[Florencja: de’Libri, przed 1495?], karta tytułowa,
Monachium, Bayerische Staatsbibliothek,
sygn. 4 Inc.s.a. 1617 zx, um:nbn:de:bvb: 12-bsb00069537-6
f- /5
KOPERA SPIRtTVALE Dfi
uotjfima dcl reuertndo padre
t Vgo Pan z tera de
lordine de frati
14. Ugo Panziera, Opera spirituale deuotissima
(Genua: Bellon, 1535), karta tytułowa, Rzym,
Biblioteca Nazionale Centrale di Roma, sygn. 8. 15.A.21
źródło gestu podtrzymywania krzyża było inne. Ten szczegół pojawił się w grupie szesnasto wieczny eh
rycin ukazujących Chrystusa z krzyżem na tle niszy (wyróżnia się wśród nich miedzioryt przypisywany
René Boyvinowi, Nowy Jork, Metropolitan Museum of Art, nr inw. 32.92.27[25], 24,4 * 12 cm; ił. 16).
W dawniejszej literaturze przedmiotem dyskusji była domniemana geneza tych sztychów w zaginionym
rysunku Rossa Fiorentina z ok. 1522 r., niedawno zaś zwrócono na nie uwagę w związku ze słynnym
Chrystusem Michała Anioła, zachowanym w dwóch wersjach: pierwotna, zarzucona przez artystę znajduje
się obecnie w kościele w Bassano Romano (ok. 1514), ostateczna zaś - w rzymskim kościele Santa Maria
sopra Minerva (1516-1521 )89. W obu powtarza się podobny gest prawej ręki, ale krzyż ma inne proporcje
i ułożenie względem ciała Chrystusa. W rycinach natomiast ukazujących Chrystusa na tle niszy ten fragment
kompozycji jest zgodny z przedstawieniami Zbawiciela jako źródła sakramentów. Podobieństwo dotyczy
także ułożenia nóg, perizonium, a także architektonicznej niszy w tle (choć jest ona zamknięta prosto,
a nie półkoliście). Najprawdopodobniej zatem kompozycja ta była drugim, obok niemieckich drzeworytów,
źródłem inspiracji włoskich przedstawień Chrystusa jako źródła siedmiu sakramentów.
Trudno ustalić, jaką drogą scena, w 1514 r. ilustrująca antyhusyckie wystąpienie Dungersheima,
a w 1520 umieszona na kartach tytułowych kazań Lutra, trafiła około 1568 r. do Italii, gdzie natychmiast
została poddana modyfikacjom. Wyraźnie rysuje się natomiast odmienność podejścia do wykorzystanego
wzoru, o ile bowiem lipscy drukarze w pierwszych latach reformacji po prostu wielokrotnie używali tych
samych matryc, o tyle włoscy rytownicy w pierwszych latach trydenckiej reformy wypracowali własną
wersję kompozycji, opartej głównie, choć nie wyłącznie, na niemieckich drzeworytach. Pozostaje pytanie,
czy zdawali sobie sprawę z osobliwości sytuacji. Ilustracja otwierająca kazania Lutra, powierzchownie (na
89 S. Danesi Squarzina, Cristo „ Uomo dei dolori” da Savonarola a Michelangelo, [w:] L'immagine di Cristo. Dall’acheropita
alla mano d’artista dal tardo medioevo all’età barocca, red. Ch.L. Frommel, G. Wolf, Città del Vaticano 2006, s. 241-267, zwłaszcza
248-249, przyp. 22.
GRAŻYNA JURKOWLANIEC
CiC racMto dcllj bmmlita comporto per fri'
re HJicrommo da ferral a.
13. Girolamo Savonarola, Tractato della humilita
[Florencja: de’Libri, przed 1495?], karta tytułowa,
Monachium, Bayerische Staatsbibliothek,
sygn. 4 Inc.s.a. 1617 zx, um:nbn:de:bvb: 12-bsb00069537-6
f- /5
KOPERA SPIRtTVALE Dfi
uotjfima dcl reuertndo padre
t Vgo Pan z tera de
lordine de frati
14. Ugo Panziera, Opera spirituale deuotissima
(Genua: Bellon, 1535), karta tytułowa, Rzym,
Biblioteca Nazionale Centrale di Roma, sygn. 8. 15.A.21
źródło gestu podtrzymywania krzyża było inne. Ten szczegół pojawił się w grupie szesnasto wieczny eh
rycin ukazujących Chrystusa z krzyżem na tle niszy (wyróżnia się wśród nich miedzioryt przypisywany
René Boyvinowi, Nowy Jork, Metropolitan Museum of Art, nr inw. 32.92.27[25], 24,4 * 12 cm; ił. 16).
W dawniejszej literaturze przedmiotem dyskusji była domniemana geneza tych sztychów w zaginionym
rysunku Rossa Fiorentina z ok. 1522 r., niedawno zaś zwrócono na nie uwagę w związku ze słynnym
Chrystusem Michała Anioła, zachowanym w dwóch wersjach: pierwotna, zarzucona przez artystę znajduje
się obecnie w kościele w Bassano Romano (ok. 1514), ostateczna zaś - w rzymskim kościele Santa Maria
sopra Minerva (1516-1521 )89. W obu powtarza się podobny gest prawej ręki, ale krzyż ma inne proporcje
i ułożenie względem ciała Chrystusa. W rycinach natomiast ukazujących Chrystusa na tle niszy ten fragment
kompozycji jest zgodny z przedstawieniami Zbawiciela jako źródła sakramentów. Podobieństwo dotyczy
także ułożenia nóg, perizonium, a także architektonicznej niszy w tle (choć jest ona zamknięta prosto,
a nie półkoliście). Najprawdopodobniej zatem kompozycja ta była drugim, obok niemieckich drzeworytów,
źródłem inspiracji włoskich przedstawień Chrystusa jako źródła siedmiu sakramentów.
Trudno ustalić, jaką drogą scena, w 1514 r. ilustrująca antyhusyckie wystąpienie Dungersheima,
a w 1520 umieszona na kartach tytułowych kazań Lutra, trafiła około 1568 r. do Italii, gdzie natychmiast
została poddana modyfikacjom. Wyraźnie rysuje się natomiast odmienność podejścia do wykorzystanego
wzoru, o ile bowiem lipscy drukarze w pierwszych latach reformacji po prostu wielokrotnie używali tych
samych matryc, o tyle włoscy rytownicy w pierwszych latach trydenckiej reformy wypracowali własną
wersję kompozycji, opartej głównie, choć nie wyłącznie, na niemieckich drzeworytach. Pozostaje pytanie,
czy zdawali sobie sprawę z osobliwości sytuacji. Ilustracja otwierająca kazania Lutra, powierzchownie (na
89 S. Danesi Squarzina, Cristo „ Uomo dei dolori” da Savonarola a Michelangelo, [w:] L'immagine di Cristo. Dall’acheropita
alla mano d’artista dal tardo medioevo all’età barocca, red. Ch.L. Frommel, G. Wolf, Città del Vaticano 2006, s. 241-267, zwłaszcza
248-249, przyp. 22.