DOI Artikel:
Krasny, Piotr: Ita vidisti res omnes, quae ostendi poterunt, ut fias doctus, sapiens et pius: Jan Amos Komeński o roli sztuki religijnej w edukacji chrześcijańskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.39128#0053
53
ITA VIDISTI RES OMNES, QUAE OSTENDI POTERUNT, UT FIAS DOCTUS, SAPIENS ET PIUS...
*>**<*»* allerlei not vnt> wfofcmvertig*
feit/Vrib {onhcrUd) errette vne vera Ceufclvtft teC>.
2lmem
9. Chrystus i niewiasta kananejska,
drzewoiyt Lucasa Cranacha w Der Kleine Kathechismus
Marcina Lutra, 1529
3D ,ss ifł/Kegire fcu tws/tmrd? fcemm tmligé geif& Deri
ivo vetr von Cur verfaffm fìnt>/fe falle wr fit Mie fimfce/
Idfier vnt> vnfM/ tOie gefdjnebeit ift/<Dn mtd) tùnt> \tyc
mcf>to tbtm.
10. Zesłanie Ducha Świętego,
drzewoiyt Lucasa Cranacha w Der Kleine Kathechismus
Marcina Lutra, 1529
lecz nie wszyscy właściwie poznali Boga”54. Rozkładówki poświęcone pogaństwu i mahometanizmowi
Komeński zilustrował więc przedstawieniami świątyni wypełnionej posągami fałszywych bóstw oraz uda-
wanych objawień Mahometa, manifestując w ten sposób, że owe religie są wymysłem ludzkim i nie są
w stanie przybliżyć swoich wiernych do prawdziwego Boga55. Aby przekonać uczniów, że „prawdziwy
kult prawdziwego Boga powstał u [żydowskich] Patriarchów”56 i osiągnął pełnię w chrześcijaństwie57,
nie przedstawiał zaś na rycinach zewnętrznego, ludzkiego aspektu tych religii, tylko rzeczywiste obja-
wienia Boga opisane w Biblii58. Do tekstów przekazujących najdonioślejsze prawdy o Bogu nie sposób
było dołączyć błahych przedstawień stworzenia, bo mogłoby to doprowadzić do pomieszania w umysłach
uczniów, stających przed najważniejszym zadaniem, z którym - według Komeńskiego - musiał mierzyć
się człowiek, czyli stworzenia właściwego intelektualnego obrazu Boga w sobie59. Senior Jednoty uznał
więc, że dla poprawnego zainicjowania tego procesu warto odejść w niewielkim stopniu od restrykcyjnej
„doktryny artystycznej” braci czeskich i zaakceptować wielowiekową tradycję tworzenia obrazów religij-
nych w celu pouczania wiernych o prawdach wiary. Jednym z najważniejszych wzorców zaadaptowania
owej tradycji w Kościele protestanckim był Mały Katechizm Marcina Lutra (wydany po raz pierwszy
w 1529), który został obficie zilustrowany niewielkimi drzeworytami, przedstawiającymi głównie sceny
biblijne (il. 9, IO)60. Nie można zatem wykluczyć, iż Komeński naśladował świadomie formułę owego
katechizmu, dobierając obrazy do religijnej części Orbis sensualium picti, zwłaszcza że najważniejszą
potencjalną grupą odbiorców pierwszego norymberskiego wydania tego dzieła mieli być luteranie.
54 Comenius, Orbis sensualium pictus..., s. 293; przekład cytowanego tekstu za Komeński, Świat, w obrazach..., s. 349.
55 Comenius, Orbis sensualium pictus..., s. 294-297.
56 Ibidem, s. 297; przekład cytowanego tekstu za Komeński, Świat w obrazach..., s. 353.
57 Comenius, Orbis sensualium pictus..., s. 298-299.
58 Ibidem.
59 J.A. Sadler, J.A. Comenius and the Concept of Universal Education, London 2013, s. 182-186.
60 Flügel, op. cit., s. 317; Heal, op. cit., s. 606.
ITA VIDISTI RES OMNES, QUAE OSTENDI POTERUNT, UT FIAS DOCTUS, SAPIENS ET PIUS...
*>**<*»* allerlei not vnt> wfofcmvertig*
feit/Vrib {onhcrUd) errette vne vera Ceufclvtft teC>.
2lmem
9. Chrystus i niewiasta kananejska,
drzewoiyt Lucasa Cranacha w Der Kleine Kathechismus
Marcina Lutra, 1529
3D ,ss ifł/Kegire fcu tws/tmrd? fcemm tmligé geif& Deri
ivo vetr von Cur verfaffm fìnt>/fe falle wr fit Mie fimfce/
Idfier vnt> vnfM/ tOie gefdjnebeit ift/<Dn mtd) tùnt> \tyc
mcf>to tbtm.
10. Zesłanie Ducha Świętego,
drzewoiyt Lucasa Cranacha w Der Kleine Kathechismus
Marcina Lutra, 1529
lecz nie wszyscy właściwie poznali Boga”54. Rozkładówki poświęcone pogaństwu i mahometanizmowi
Komeński zilustrował więc przedstawieniami świątyni wypełnionej posągami fałszywych bóstw oraz uda-
wanych objawień Mahometa, manifestując w ten sposób, że owe religie są wymysłem ludzkim i nie są
w stanie przybliżyć swoich wiernych do prawdziwego Boga55. Aby przekonać uczniów, że „prawdziwy
kult prawdziwego Boga powstał u [żydowskich] Patriarchów”56 i osiągnął pełnię w chrześcijaństwie57,
nie przedstawiał zaś na rycinach zewnętrznego, ludzkiego aspektu tych religii, tylko rzeczywiste obja-
wienia Boga opisane w Biblii58. Do tekstów przekazujących najdonioślejsze prawdy o Bogu nie sposób
było dołączyć błahych przedstawień stworzenia, bo mogłoby to doprowadzić do pomieszania w umysłach
uczniów, stających przed najważniejszym zadaniem, z którym - według Komeńskiego - musiał mierzyć
się człowiek, czyli stworzenia właściwego intelektualnego obrazu Boga w sobie59. Senior Jednoty uznał
więc, że dla poprawnego zainicjowania tego procesu warto odejść w niewielkim stopniu od restrykcyjnej
„doktryny artystycznej” braci czeskich i zaakceptować wielowiekową tradycję tworzenia obrazów religij-
nych w celu pouczania wiernych o prawdach wiary. Jednym z najważniejszych wzorców zaadaptowania
owej tradycji w Kościele protestanckim był Mały Katechizm Marcina Lutra (wydany po raz pierwszy
w 1529), który został obficie zilustrowany niewielkimi drzeworytami, przedstawiającymi głównie sceny
biblijne (il. 9, IO)60. Nie można zatem wykluczyć, iż Komeński naśladował świadomie formułę owego
katechizmu, dobierając obrazy do religijnej części Orbis sensualium picti, zwłaszcza że najważniejszą
potencjalną grupą odbiorców pierwszego norymberskiego wydania tego dzieła mieli być luteranie.
54 Comenius, Orbis sensualium pictus..., s. 293; przekład cytowanego tekstu za Komeński, Świat, w obrazach..., s. 349.
55 Comenius, Orbis sensualium pictus..., s. 294-297.
56 Ibidem, s. 297; przekład cytowanego tekstu za Komeński, Świat w obrazach..., s. 353.
57 Comenius, Orbis sensualium pictus..., s. 298-299.
58 Ibidem.
59 J.A. Sadler, J.A. Comenius and the Concept of Universal Education, London 2013, s. 182-186.
60 Flügel, op. cit., s. 317; Heal, op. cit., s. 606.