DOI article:
Harasimowicz, Jan: Protestancka architektura kościelna XVI–XVIII wieku w Polsce i krajach sąsiednich
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.39128#0066
66
JAN HARASIMOWICZ
2. Brokęcino (pow. Złotów, woj. wielkopolskie), rzymskokatolicki kościół filialny pw. św. Kazimierza
(do 1945 ewangelicko-luterański), zbudowany 1582. Widok ogólny od północy. Fot. J. Harasimowicz
powo-ramowej7 (il. 3, 10, 16, 17, 19, 20). Do obowiązków kościelnego patronatu należała dbałość o stan
budowli sakralnych, dlatego bardzo często przejęte w użytkowanie kościoły średniowieczne poddawane
były niezbędnym remontom i modernizacjom. Nie oznaczały one na ogół głębokich ingerencji w bryłę
budowli, dodawano tylko renesansowy i manierystyczny detal (ił. 4): attyki, szczyty, portale, obramienia
okienne, a przede wszystkim - charakterystyczne hełmy wież zwane włoskimi (welsch)8. Bardzo często
modernizacje sprowadzały się do pokrycia ceglanych ścian kościołów sgraffitową imitacją boniowania,
dzięki czemu takie budowle mogły uchodzić za kamienne, a więc z punktu widzenia renesansowego
ideału piękna - bardziej „szlachetne”. Około roku 1600 zabiegowi temu poddano wiele kościołów na
Śląsku9 (ił. 5) - z wrocławską farą św. Marii Magdaleny na czele10.
Powolny, lecz systematyczny wzrost liczby ludności w miastach, a także stopniowe krzepnięcie ewan-
gelickich struktur kościelnych, czego konsekwencją był większy nacisk na egzekwowanie udziału człon-
ków poszczególnych gmin w nabożeństwach, stworzyły zapotrzebowanie na dalej idącą „modernizację”
istniejących kościołów parafialnych, polegającą na wyburzeniu ich średniowiecznych korpusów nawowych
7 E. Wiggert, L. Burgemeister, Die Holzkirchen und Holztürme der preußischen Ostprovinzen, Berlin 1905; A. Wiesenhütter,
Der evangelische Kirchbau Schlesiens von der Reformation bis zur Gegenwart, Breslau 1926, s. 9-21, il. 19—42; idem. Protestantischer
Kirchenbau..., s. 28 n, 50-55; J. Matuszczak, Architektura drewnianych kościołów ewangelickich w powiecie kluczborskim, „Rocznik
Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Sztuka”, 4, Bytom 1968; L. Itman, Drewniane budownictwo sakralne na Dolnym Śląsku, „Zeszyty
Etnograficzne”, 2, Wrocław 1974; J. Harasimowicz, Lutheran Churches in Poland, [w:] Lutheran Churches in Early Modern Europe,
ed. A. Spicer, Famham-Burlington 2012, s. 403-444, tu s. 412-416, il. 15.1-15.6.
8 Wiesenhütter, Protestantischer Kirchenbau.., s. 21n; Harasimowicz, Treści i funkcje ideowe..., s. 25n; idem, Paläste
der Heiligen Dreifaltigkeit, Werkstätten des Heiligen Geistes. Die Kirchen der evangelischen Schlesier in der habsburgischen Zeit, [w:]
Geschichte des protestantischen Kirchenbaues. Festschrift für Peter Poscharsky, Hrsg. K. Raschzok, R. Sörries, Erlangen 1994, s. 128-144,
tu s. 132.
9 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Seria Nowa, t. 4: Województwo wrocławskie (dolnośląskie), z. 5: Powiat Sroda Śląska,
red. E. Kołaczkiewicz. Warszawa 2014, s. 67-69, il. 50n, 130.
10 J. Harasimowicz, Architektura Wrocławia w rysunku i grafice, [w:] Atlas architektury Wrocławia, t. 2, red. J. Harasimowicz,
Wrocław 1998, s. 221-315, tu s. 228n, il. 15.
JAN HARASIMOWICZ
2. Brokęcino (pow. Złotów, woj. wielkopolskie), rzymskokatolicki kościół filialny pw. św. Kazimierza
(do 1945 ewangelicko-luterański), zbudowany 1582. Widok ogólny od północy. Fot. J. Harasimowicz
powo-ramowej7 (il. 3, 10, 16, 17, 19, 20). Do obowiązków kościelnego patronatu należała dbałość o stan
budowli sakralnych, dlatego bardzo często przejęte w użytkowanie kościoły średniowieczne poddawane
były niezbędnym remontom i modernizacjom. Nie oznaczały one na ogół głębokich ingerencji w bryłę
budowli, dodawano tylko renesansowy i manierystyczny detal (ił. 4): attyki, szczyty, portale, obramienia
okienne, a przede wszystkim - charakterystyczne hełmy wież zwane włoskimi (welsch)8. Bardzo często
modernizacje sprowadzały się do pokrycia ceglanych ścian kościołów sgraffitową imitacją boniowania,
dzięki czemu takie budowle mogły uchodzić za kamienne, a więc z punktu widzenia renesansowego
ideału piękna - bardziej „szlachetne”. Około roku 1600 zabiegowi temu poddano wiele kościołów na
Śląsku9 (ił. 5) - z wrocławską farą św. Marii Magdaleny na czele10.
Powolny, lecz systematyczny wzrost liczby ludności w miastach, a także stopniowe krzepnięcie ewan-
gelickich struktur kościelnych, czego konsekwencją był większy nacisk na egzekwowanie udziału człon-
ków poszczególnych gmin w nabożeństwach, stworzyły zapotrzebowanie na dalej idącą „modernizację”
istniejących kościołów parafialnych, polegającą na wyburzeniu ich średniowiecznych korpusów nawowych
7 E. Wiggert, L. Burgemeister, Die Holzkirchen und Holztürme der preußischen Ostprovinzen, Berlin 1905; A. Wiesenhütter,
Der evangelische Kirchbau Schlesiens von der Reformation bis zur Gegenwart, Breslau 1926, s. 9-21, il. 19—42; idem. Protestantischer
Kirchenbau..., s. 28 n, 50-55; J. Matuszczak, Architektura drewnianych kościołów ewangelickich w powiecie kluczborskim, „Rocznik
Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Sztuka”, 4, Bytom 1968; L. Itman, Drewniane budownictwo sakralne na Dolnym Śląsku, „Zeszyty
Etnograficzne”, 2, Wrocław 1974; J. Harasimowicz, Lutheran Churches in Poland, [w:] Lutheran Churches in Early Modern Europe,
ed. A. Spicer, Famham-Burlington 2012, s. 403-444, tu s. 412-416, il. 15.1-15.6.
8 Wiesenhütter, Protestantischer Kirchenbau.., s. 21n; Harasimowicz, Treści i funkcje ideowe..., s. 25n; idem, Paläste
der Heiligen Dreifaltigkeit, Werkstätten des Heiligen Geistes. Die Kirchen der evangelischen Schlesier in der habsburgischen Zeit, [w:]
Geschichte des protestantischen Kirchenbaues. Festschrift für Peter Poscharsky, Hrsg. K. Raschzok, R. Sörries, Erlangen 1994, s. 128-144,
tu s. 132.
9 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Seria Nowa, t. 4: Województwo wrocławskie (dolnośląskie), z. 5: Powiat Sroda Śląska,
red. E. Kołaczkiewicz. Warszawa 2014, s. 67-69, il. 50n, 130.
10 J. Harasimowicz, Architektura Wrocławia w rysunku i grafice, [w:] Atlas architektury Wrocławia, t. 2, red. J. Harasimowicz,
Wrocław 1998, s. 221-315, tu s. 228n, il. 15.