DOI Artikel:
Harasimowicz, Jan: Protestancka architektura kościelna XVI–XVIII wieku w Polsce i krajach sąsiednich
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.39128#0069
PROTESTANCKA ARCHITEKTURA KOŚCIELNA XVI-XVIII WIEKU W POLSCE I KRAJACH SĄSIEDNICH
69
6. Oława (m. pow., woj. dolnośląskie), rzymskokatolicki kościół parafialny pw. Najświętszej Marii Panny Matki Pocieszenia
(do 1945 ewangelicko-luterański), przebudowany 1587-1589. Widok wnętrza korpusu nawowego od południowego wschodu.
Fot. J. Chodasewicz
Fryderyka i Jana Jerzego14. Ten nowy korpus był bardzo prostą, oszczędną w detalach pseudohalą, wspartą
na filarach. Empora umieszczona w nim została tylko z jednej strony, naprzeciwko ambony, antycypując
niejako typowy dla protestanckiego budownictwa kościelnego XVII i XVIII w. układ poprzeczny15.
Większość zmian przeprowadzonych w luterańskich kościołach parafialnych na przełomie XVI
i XVII w. nie ingerowała w ich architektoniczną strukturę i polegała na wprowadzeniu do wnętrz ade-
kwatnego do nowych potrzeb wyposażenia liturgicznego16. W bardzo wielu kościołach pojawiły się nowe
ołtarze, ambony i chrzcielnice, tworzące charakterystyczną „triadę liturgiczną”, a także umieszczane na
przeciwległych krańcach kościołów prospekty organowe. Wzdłuż ścian kościołów miejskich, najczęściej
naprzeciwko ambony (ił. 7), zaczęto wznosić empory i loże17, przybierające niekiedy - jak uczy przykład
kościoła parafialnego w Suszu w południowej Pomezanii18 (ił. 8) - bardzo okazały kształt. Chóry wiejskich
kościołów pod szlacheckim patronatem zaczęto wyposażać w loże kolatorskie z zamykanymi oknami.
14 J. Harasimowicz, Bernhard Niuron - ein Brieger Baumeister der Renaissance, [w:] idem, Schwärmergeist und Freiheitsden-
ken. Beiträge zur Kunst- und Kulturgeschichte Schlesiens in der Frühen Neuzeit (Neue Forschungen zur Schlesischen Geschichte, 21),
Köln-Weimar-Wien 2010, s. 262-270; Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Seria Nowa, t. 4: Województwo wrocławskie (dolnośląskie),
z. 4: Powiat Oława, red. E. Kołaczkiewicz Warszawa 2013, s. 139-141, il. 29-32.
15 I.K. Dött, Protestantische Querkirchen in Deutschland und der Schweiz, Münster 1955; Germann, Der protestantische Kir-
chenbau in der Schweiz..., s. 80-85, 107-144; J.U. Kunzendorf, Querkirchen in Berlin-Brandenburg. Studien zur Architektur evan-
gelischer Kirchenräume seit dem Beginn des 18. Jahrhunderts in Berlin und der Provinz Brandenburg, Oslo 1992; K. Ottenheym,
R Rosenberg, N. Smit, Hendrick de Keyser. Architectura Moderna - Moderne bouwkunst in Amsterdam 1600-1625, Amsterdam 2008,
s. 46-54, 58-63; K. Eilwardt. Der Typus der Querkirche in den evangelischen Territorien des Reiches. Definition und Begriffe, [w:]
Protestantischer Kirchenbau der Frühen Neuzeit in Europa..., s. 175-188; B. Reymond, La porte des deux. Architecture des temples
protestants, Lausanne 2015, s. 68-80.
16 Wiesenhütter, Protestantischer Kirchenbau..., s. 164-213; Harasimowicz, Treści i funkcje ideowe..., s. 51-163; idem,
Paläste der Heiligen Dreifaltigkeit..., s. 132-139.
17 Dobrym przykładem asymetrycznego założenia emporowego jest kościół parafialny w Szestnie na Mazurach, przebudowa-
ny w 1. połowie XVII w., zob. Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, H. 6: Masuren, bearbeitet von A. Boetticher,
Königsberg 1896, s. 100-108; A. Rzempołuch, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992, s. 94n.
18 Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, Bd. 3: Pomesanien, H. XII: Kreis Rosenberg, bearbeitet von B. Schmid,
Danzig 1906, s. 204—210.
69
6. Oława (m. pow., woj. dolnośląskie), rzymskokatolicki kościół parafialny pw. Najświętszej Marii Panny Matki Pocieszenia
(do 1945 ewangelicko-luterański), przebudowany 1587-1589. Widok wnętrza korpusu nawowego od południowego wschodu.
Fot. J. Chodasewicz
Fryderyka i Jana Jerzego14. Ten nowy korpus był bardzo prostą, oszczędną w detalach pseudohalą, wspartą
na filarach. Empora umieszczona w nim została tylko z jednej strony, naprzeciwko ambony, antycypując
niejako typowy dla protestanckiego budownictwa kościelnego XVII i XVIII w. układ poprzeczny15.
Większość zmian przeprowadzonych w luterańskich kościołach parafialnych na przełomie XVI
i XVII w. nie ingerowała w ich architektoniczną strukturę i polegała na wprowadzeniu do wnętrz ade-
kwatnego do nowych potrzeb wyposażenia liturgicznego16. W bardzo wielu kościołach pojawiły się nowe
ołtarze, ambony i chrzcielnice, tworzące charakterystyczną „triadę liturgiczną”, a także umieszczane na
przeciwległych krańcach kościołów prospekty organowe. Wzdłuż ścian kościołów miejskich, najczęściej
naprzeciwko ambony (ił. 7), zaczęto wznosić empory i loże17, przybierające niekiedy - jak uczy przykład
kościoła parafialnego w Suszu w południowej Pomezanii18 (ił. 8) - bardzo okazały kształt. Chóry wiejskich
kościołów pod szlacheckim patronatem zaczęto wyposażać w loże kolatorskie z zamykanymi oknami.
14 J. Harasimowicz, Bernhard Niuron - ein Brieger Baumeister der Renaissance, [w:] idem, Schwärmergeist und Freiheitsden-
ken. Beiträge zur Kunst- und Kulturgeschichte Schlesiens in der Frühen Neuzeit (Neue Forschungen zur Schlesischen Geschichte, 21),
Köln-Weimar-Wien 2010, s. 262-270; Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Seria Nowa, t. 4: Województwo wrocławskie (dolnośląskie),
z. 4: Powiat Oława, red. E. Kołaczkiewicz Warszawa 2013, s. 139-141, il. 29-32.
15 I.K. Dött, Protestantische Querkirchen in Deutschland und der Schweiz, Münster 1955; Germann, Der protestantische Kir-
chenbau in der Schweiz..., s. 80-85, 107-144; J.U. Kunzendorf, Querkirchen in Berlin-Brandenburg. Studien zur Architektur evan-
gelischer Kirchenräume seit dem Beginn des 18. Jahrhunderts in Berlin und der Provinz Brandenburg, Oslo 1992; K. Ottenheym,
R Rosenberg, N. Smit, Hendrick de Keyser. Architectura Moderna - Moderne bouwkunst in Amsterdam 1600-1625, Amsterdam 2008,
s. 46-54, 58-63; K. Eilwardt. Der Typus der Querkirche in den evangelischen Territorien des Reiches. Definition und Begriffe, [w:]
Protestantischer Kirchenbau der Frühen Neuzeit in Europa..., s. 175-188; B. Reymond, La porte des deux. Architecture des temples
protestants, Lausanne 2015, s. 68-80.
16 Wiesenhütter, Protestantischer Kirchenbau..., s. 164-213; Harasimowicz, Treści i funkcje ideowe..., s. 51-163; idem,
Paläste der Heiligen Dreifaltigkeit..., s. 132-139.
17 Dobrym przykładem asymetrycznego założenia emporowego jest kościół parafialny w Szestnie na Mazurach, przebudowa-
ny w 1. połowie XVII w., zob. Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, H. 6: Masuren, bearbeitet von A. Boetticher,
Königsberg 1896, s. 100-108; A. Rzempołuch, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992, s. 94n.
18 Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, Bd. 3: Pomesanien, H. XII: Kreis Rosenberg, bearbeitet von B. Schmid,
Danzig 1906, s. 204—210.