DOI article:
Harasimowicz, Jan: Protestancka architektura kościelna XVI–XVIII wieku w Polsce i krajach sąsiednich
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.39128#0071
PROTESTANCKA ARCHITEKTURA KOŚCIELNA XVI-XVIII WIEKU W POLSCE I KRAJACH SĄSIEDNICH
71
9. Łęgowo (pow. Iława, woj. warmińsko-mazurskie), rzymskokatolicki kościół parafialny
pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny (do 1945 ewangelicko-luterański),
zbudowany i wyposażony 1600-1604. Widok wnętrza nawy w stronę empor. Fot. P. Birecki
wynoszące w sposób symboliczny zasiadających w nich patronów ponad głowy poddanych, tłoczących
się dołem w prostych ławach gminnych19.
Jakość artystyczna tego wyposażenia zależała od gustu i możliwości finansowych patronów, a także
od ich związków z przodującymi w tej części Europy ośrodkami sztuki: Pragą i Gdańskiem. Przykładem
luterańskiej budowli kościelnej ukształtowanej niemal w całości przez środowisko artystyczne związane
z dworem cesarza Rudolfa II w Pradze, w tym przez artystów tej rangi co Bartholomäus Spranger i Adriaen
de Vries, jest kościół Świętej Trójcy w Żórawinie koło Wrocławia20 (ił. 4), przykładem ekspansji środo-
wiska artystycznego nadbałtyckiej metropolii, a ściśle: warsztatu najwybitniejszego malarza gdańskiego
przełomu XVI i XVII w. Antona Moliera, jest kościół parafialny w Łęgowie koło Kisielic21 (il. 9).
Artystyczne klejnoty tej rangi były jednak stosunkowo rzadkie. Charakterystyczną dla luteranizmu tego
czasu „radość obrazowania” zaspokajano najczęściej przy pomocy rzeźbiarzy i malarzy dostępnych na
miejscu - na przykład pracujących w pobliskim większym mieście. Najczęściej uzupełniali oni nowymi
treściami już istniejące elementy wyposażenia, głównie średniowieczne retabula ołtarzowe, odziedziczone
po poprzedniej epoce22, a na sklepieniach, stropach i parapetach empor malowali liczne sceny biblijne,
układające się w „obrazowe katechizmy” (il. 12), a także całe galerie postaci biblijnych i alegorycznych.
19 Harasimowicz, Treści i funkcje ideowe..., s. 142-151; idem, Paläste der Heiligen Dreifaltigkeit..., s. 137-139.
20 Wiesenhütter, Der evangelische Kirchbau..., s. lln, il. 1-8; idem, Protestantischer Kirchenbau..., s. 21n, 165; Grundmann,
Der evangelische Kirchenbau..., s. 13n; Harasimowicz, Treści i funkcje ideowe..., s. 23-26, 74, 93-99, 114, 137, 150n; Katalog
Zabytków Sztuki w Polsce. Seria Nowa, t. 4: Wojewódzko wrocławskie, z. 2: Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice, red. J. Pokora,
M. Zlat, Warszawa 1991, s. 175-183, il. 99-107, 377-381; P. Oszczanowski, Casus Żórawiny. Kościół Trójcy Świętej w Żórawinie
około 1600 roku, Wrocław 2007.
21 Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, Bd. 3: Pomesanien, H. XII: Kreis Rosenberg..., s. 163-167; Wie-
senhütter, Protestantischer Kirchenbau..., s. 23.
22 J. Harasimowicz, Die Bewahrung von mittelalterlichen Kirchenschätzen und Ausstattungen durch die evangelisch-lutherische
Kirche in nachreformatorischer Zeit, [w:] ... das Heilige sichtbar machen. Domschätze in Vergangenheit, Gegenwart und Zukunft (Arbeits-
berichte des Landesamtes für Denkmalpflege und Archäologie Sachsen-Anhalt, 9), Hrsg. U. Wendland, Regensburg 2010, s. 307-324.
71
9. Łęgowo (pow. Iława, woj. warmińsko-mazurskie), rzymskokatolicki kościół parafialny
pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny (do 1945 ewangelicko-luterański),
zbudowany i wyposażony 1600-1604. Widok wnętrza nawy w stronę empor. Fot. P. Birecki
wynoszące w sposób symboliczny zasiadających w nich patronów ponad głowy poddanych, tłoczących
się dołem w prostych ławach gminnych19.
Jakość artystyczna tego wyposażenia zależała od gustu i możliwości finansowych patronów, a także
od ich związków z przodującymi w tej części Europy ośrodkami sztuki: Pragą i Gdańskiem. Przykładem
luterańskiej budowli kościelnej ukształtowanej niemal w całości przez środowisko artystyczne związane
z dworem cesarza Rudolfa II w Pradze, w tym przez artystów tej rangi co Bartholomäus Spranger i Adriaen
de Vries, jest kościół Świętej Trójcy w Żórawinie koło Wrocławia20 (ił. 4), przykładem ekspansji środo-
wiska artystycznego nadbałtyckiej metropolii, a ściśle: warsztatu najwybitniejszego malarza gdańskiego
przełomu XVI i XVII w. Antona Moliera, jest kościół parafialny w Łęgowie koło Kisielic21 (il. 9).
Artystyczne klejnoty tej rangi były jednak stosunkowo rzadkie. Charakterystyczną dla luteranizmu tego
czasu „radość obrazowania” zaspokajano najczęściej przy pomocy rzeźbiarzy i malarzy dostępnych na
miejscu - na przykład pracujących w pobliskim większym mieście. Najczęściej uzupełniali oni nowymi
treściami już istniejące elementy wyposażenia, głównie średniowieczne retabula ołtarzowe, odziedziczone
po poprzedniej epoce22, a na sklepieniach, stropach i parapetach empor malowali liczne sceny biblijne,
układające się w „obrazowe katechizmy” (il. 12), a także całe galerie postaci biblijnych i alegorycznych.
19 Harasimowicz, Treści i funkcje ideowe..., s. 142-151; idem, Paläste der Heiligen Dreifaltigkeit..., s. 137-139.
20 Wiesenhütter, Der evangelische Kirchbau..., s. lln, il. 1-8; idem, Protestantischer Kirchenbau..., s. 21n, 165; Grundmann,
Der evangelische Kirchenbau..., s. 13n; Harasimowicz, Treści i funkcje ideowe..., s. 23-26, 74, 93-99, 114, 137, 150n; Katalog
Zabytków Sztuki w Polsce. Seria Nowa, t. 4: Wojewódzko wrocławskie, z. 2: Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice, red. J. Pokora,
M. Zlat, Warszawa 1991, s. 175-183, il. 99-107, 377-381; P. Oszczanowski, Casus Żórawiny. Kościół Trójcy Świętej w Żórawinie
około 1600 roku, Wrocław 2007.
21 Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, Bd. 3: Pomesanien, H. XII: Kreis Rosenberg..., s. 163-167; Wie-
senhütter, Protestantischer Kirchenbau..., s. 23.
22 J. Harasimowicz, Die Bewahrung von mittelalterlichen Kirchenschätzen und Ausstattungen durch die evangelisch-lutherische
Kirche in nachreformatorischer Zeit, [w:] ... das Heilige sichtbar machen. Domschätze in Vergangenheit, Gegenwart und Zukunft (Arbeits-
berichte des Landesamtes für Denkmalpflege und Archäologie Sachsen-Anhalt, 9), Hrsg. U. Wendland, Regensburg 2010, s. 307-324.