DOI Artikel:
Harasimowicz, Jan: Protestancka architektura kościelna XVI–XVIII wieku w Polsce i krajach sąsiednich
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.39128#0072
72
JAN HARASIMOWICZ
10. Klępsk (pow. Zielona Góra, woj. lubuskie), rzymskokatolicki kościół filialny pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny
(do 1945 ewangelicko-luterański), przebudowany i wyposażony u schyłku XVI i na początku XVII w.
Widok beczkowego pseudosklepienia i zachodniej ściany chóru. Fot. M. Poradzisz-Cincio
uzupełniane niekiedy wizerunkami przywódców reformacji: Marcina Lutra (ił. 13) i Filipa Melanchtona.
Znakomite przykłady takich świątyń zachowały się do dziś, mimo zawirowań wojennych i późniejszych
zaniedbań, w różnych regionach Polski, między innymi na terenie polskiej części Łużyc Górnych -
w Swieciu, powiat Lubań23, na terenie dawnej Nowej Marchii w Klępsku, powiat Zielona Góra24 (il. 10),
na Pomorzu Nadodrzańskim w Wysiedlu, powiat Łobez25, wreszcie w dawnych Prusach Górnych -
w Rychnowie, powiat Ostróda26 (il. 11-13). Szczególnie w odniesieniu do tego ostatniego, wzniesionego
w całości z drewna w konstrukcji zrębowej, konstatacja dawnego badacza protestanckiego budownictwa
kościelnego „niemieckiego Wschodu”, Alfreda Wiesenhüttera, że wnętrza wielu kościołów luterańskich
tego regionu bardziej przypominają „izby mieszkalne naszego Pana Boga” niż „wyniosłe pałace Króla
Niebios”, wydaje się nad wyraz trafna27.
Całkiem nowe kościoły, nienależące do dotychczasowej sieci parafii, musieli budować małopolscy
kalwiniści i arianie (bracia polscy), którym na ogół nie udało się podobnie zresztą jak francuskim
hugenotom objąć w trwałe posiadanie kościołów średniowiecznych28. Wznoszone przez nich świątynie
23 Deliio-Handbuch der Kunstdenkmäler in Polen. Schlesien, Hrsg. E. Badstübner, D. Popp, A. Tomaszewski, D. von Winterfeld,
München-Berlin 2005, s. 938.
24 J. Harasimowicz, A. Seidel, Die Bildausstattung der ehern, evang. Kirche zu Klępsk (Klemzig) in der Mark Brandenburg,
[w:] Geschichte des protestantischen Kirchenbaues..., s. 289-299; J. Harasimowicz, Obrazowy katechizm pastora Holsteina w kościele
w Klępsku, [w:] Nobile Claret Opus. Studia z dziejów sztuki dedykowane Mieczysławowi Zlatowi (Acta Universitatis Wratislaviensis 2016,
Historia Sztuki 13), Wrocław 1998, s. 318-328; J. Harasimowicz, W.J. Brylla, Kościół w Klępsku. Pamięć Biblia Sztuka. Church in
Klępsk. Memory Bibie Art. Kirche in Klępsk. Gedächtnis Bibel Kunst, Zielona Góra 2014.
25 H. Lemcke, Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Bd. 3, H. 8-10: Die Kreise Salzig, Naugard,
Regenwalde, Stettin 1908-1912, s. 434-440; M. Wisłocki, Sztuka protestancka na Pomorzu 1535-1684 (Biblioteka Naukowa Muzeum
Narodowego w Szczecinie, Seria Historia Sztuki), Szczecin 2005, s. 59n, 72-76, 104n, 123, 132n, 148-150, 157.
26 Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, H. 3: Das Oberland, bearbeitet von A. Boetticher, Königsberg 1898,
s. 21-23, Rzempołuch, Przewodnik po zabytkach sztuki..., s. 117n.
27 Wiesenhütter, Protestantischer Kirchenbau..., s. 38n.
28 T. Przypkowski, Zabytki Reformacji w Kielecczyźnie, [w:] Studia Renesansowe, t. 1, red. M. Walicki, Wrocław 1956,
s. 57-86; J. Harasimowicz, I,es églises de la Renaissance en Pologne, Lithuanie et Ruthénie, [w:] L’église dans I'architecture de la
JAN HARASIMOWICZ
10. Klępsk (pow. Zielona Góra, woj. lubuskie), rzymskokatolicki kościół filialny pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny
(do 1945 ewangelicko-luterański), przebudowany i wyposażony u schyłku XVI i na początku XVII w.
Widok beczkowego pseudosklepienia i zachodniej ściany chóru. Fot. M. Poradzisz-Cincio
uzupełniane niekiedy wizerunkami przywódców reformacji: Marcina Lutra (ił. 13) i Filipa Melanchtona.
Znakomite przykłady takich świątyń zachowały się do dziś, mimo zawirowań wojennych i późniejszych
zaniedbań, w różnych regionach Polski, między innymi na terenie polskiej części Łużyc Górnych -
w Swieciu, powiat Lubań23, na terenie dawnej Nowej Marchii w Klępsku, powiat Zielona Góra24 (il. 10),
na Pomorzu Nadodrzańskim w Wysiedlu, powiat Łobez25, wreszcie w dawnych Prusach Górnych -
w Rychnowie, powiat Ostróda26 (il. 11-13). Szczególnie w odniesieniu do tego ostatniego, wzniesionego
w całości z drewna w konstrukcji zrębowej, konstatacja dawnego badacza protestanckiego budownictwa
kościelnego „niemieckiego Wschodu”, Alfreda Wiesenhüttera, że wnętrza wielu kościołów luterańskich
tego regionu bardziej przypominają „izby mieszkalne naszego Pana Boga” niż „wyniosłe pałace Króla
Niebios”, wydaje się nad wyraz trafna27.
Całkiem nowe kościoły, nienależące do dotychczasowej sieci parafii, musieli budować małopolscy
kalwiniści i arianie (bracia polscy), którym na ogół nie udało się podobnie zresztą jak francuskim
hugenotom objąć w trwałe posiadanie kościołów średniowiecznych28. Wznoszone przez nich świątynie
23 Deliio-Handbuch der Kunstdenkmäler in Polen. Schlesien, Hrsg. E. Badstübner, D. Popp, A. Tomaszewski, D. von Winterfeld,
München-Berlin 2005, s. 938.
24 J. Harasimowicz, A. Seidel, Die Bildausstattung der ehern, evang. Kirche zu Klępsk (Klemzig) in der Mark Brandenburg,
[w:] Geschichte des protestantischen Kirchenbaues..., s. 289-299; J. Harasimowicz, Obrazowy katechizm pastora Holsteina w kościele
w Klępsku, [w:] Nobile Claret Opus. Studia z dziejów sztuki dedykowane Mieczysławowi Zlatowi (Acta Universitatis Wratislaviensis 2016,
Historia Sztuki 13), Wrocław 1998, s. 318-328; J. Harasimowicz, W.J. Brylla, Kościół w Klępsku. Pamięć Biblia Sztuka. Church in
Klępsk. Memory Bibie Art. Kirche in Klępsk. Gedächtnis Bibel Kunst, Zielona Góra 2014.
25 H. Lemcke, Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Bd. 3, H. 8-10: Die Kreise Salzig, Naugard,
Regenwalde, Stettin 1908-1912, s. 434-440; M. Wisłocki, Sztuka protestancka na Pomorzu 1535-1684 (Biblioteka Naukowa Muzeum
Narodowego w Szczecinie, Seria Historia Sztuki), Szczecin 2005, s. 59n, 72-76, 104n, 123, 132n, 148-150, 157.
26 Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, H. 3: Das Oberland, bearbeitet von A. Boetticher, Königsberg 1898,
s. 21-23, Rzempołuch, Przewodnik po zabytkach sztuki..., s. 117n.
27 Wiesenhütter, Protestantischer Kirchenbau..., s. 38n.
28 T. Przypkowski, Zabytki Reformacji w Kielecczyźnie, [w:] Studia Renesansowe, t. 1, red. M. Walicki, Wrocław 1956,
s. 57-86; J. Harasimowicz, I,es églises de la Renaissance en Pologne, Lithuanie et Ruthénie, [w:] L’église dans I'architecture de la