DOI Artikel:
Harasimowicz, Jan: Protestancka architektura kościelna XVI–XVIII wieku w Polsce i krajach sąsiednich
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.39128#0077
PROTESTANCKA ARCHITEKTURA KOŚCIELNA XVI-XVIII WIEKU W POLSCE I KRAJACH SĄSIEDNICH
77
17. Stegna (pow. Nowy Dwór Gdański, woj. pomorskie), rzymskokatolicki kościół parafialny
pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa (do 1945 ewangelicko-luterański), zbudowany 1681-1683.
Widok wnętrza w stronę ołtarza. Fot. P. Birecki
to zwolennicy Menno Simmonsa, odrzucający wszelki przepych ceremonialny, w tym także budowanie
okazałych świątyń37. Władze miast pruskich były bardzo menonitom rade, gdyż pod względem etosu pracy
nie mieli oni sobie równych, nie rezygnowały jednak z prób nakłonienia ich do przejścia na luteranizm.
To do nich między innymi zwracały się bogate dekoracje obrazowe żuławskich kościołów w Kaczy nosie38,
Kieżmarku39 i Stegnie40 (ił. 17), nie mówiąc już o Górsku pod Toruniem, gdzie starannie przemyślany
program obrazowy stropu kościoła wcale nie ukrywał swoich „misyjnych” intencji41.
Nowe protestanckie kościoły powstawały także w ramach innych akcji kolonizacyjnych - na przykład
fry dery cjańskiej (za panowania króla Prus Fryderyka II), która objęła bagniste tereny Przełomu Odry
(Oderbruch) oraz tereny nad dolną Wartą na zachód od Gorzowa, czy józefińskiej (za panowania cesa-
rza Józefa II), która objęła włączone do Austrii ziemie południowej Polski. Dla rozwoju protestanckiego
budownictwa kościelnego większe znaczenie miało jednak powstawanie nowych osad dla uchodźców
religijnych z Czech, Moraw i Śląska na położonych wzdłuż granicy ze Śląskiem terytoriach południowo-
-zachodniej Wielkopolski. Pierwsza fala uchodźców dotarła tu już w połowie XVI w., a powstały wówczas
w Lesznie ośrodek życia religijnego Jednoty Braci Czeskich rozrósł się z czasem na tyle, że konieczna
37 Świątynie menonickie na Żuławach Wiślanych były bardzo skromne i pozbawione dekoracji obrazowej. Najważniejsza z nich,
zniszczona w końcowej fazie II wojny światowej, została zbudowana w 1768 r. w Stogach koło Malborka, zob. Die Bau- und Kunstdenk-
mäler der Provinz Westpreußen, Bd. 4: Marienburg, H. I: Die Städte Neuteich und Tiegenhof und die ländlichen Ortschaften, bearbeitet
von B. Schmid, Danzig 1919, s. 68n.
38 Ibidem, s. 69-78. Nieużytkowany, poważnie uszkodzony kościół został w 1984 r. rozebrany, przewieziony do Elbląga i tam
odtworzony w kształcie zbliżonym do pierwotnego.
39 K. Cieślak, Między Rzymem, Wittenberga a Genewą. Sztuka Gdańska jako miasta podzielonego wyznani owo (Monografie
Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej), Wrocław 2000, s. 228, 255, 325, il. 80-83.
40 Ibidem, s. 233, 259, 322-324, il. 84-91.
41 Birecki, Sztuka laterańska na ziemi chełmińskiej, s. 142-148.
77
17. Stegna (pow. Nowy Dwór Gdański, woj. pomorskie), rzymskokatolicki kościół parafialny
pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa (do 1945 ewangelicko-luterański), zbudowany 1681-1683.
Widok wnętrza w stronę ołtarza. Fot. P. Birecki
to zwolennicy Menno Simmonsa, odrzucający wszelki przepych ceremonialny, w tym także budowanie
okazałych świątyń37. Władze miast pruskich były bardzo menonitom rade, gdyż pod względem etosu pracy
nie mieli oni sobie równych, nie rezygnowały jednak z prób nakłonienia ich do przejścia na luteranizm.
To do nich między innymi zwracały się bogate dekoracje obrazowe żuławskich kościołów w Kaczy nosie38,
Kieżmarku39 i Stegnie40 (ił. 17), nie mówiąc już o Górsku pod Toruniem, gdzie starannie przemyślany
program obrazowy stropu kościoła wcale nie ukrywał swoich „misyjnych” intencji41.
Nowe protestanckie kościoły powstawały także w ramach innych akcji kolonizacyjnych - na przykład
fry dery cjańskiej (za panowania króla Prus Fryderyka II), która objęła bagniste tereny Przełomu Odry
(Oderbruch) oraz tereny nad dolną Wartą na zachód od Gorzowa, czy józefińskiej (za panowania cesa-
rza Józefa II), która objęła włączone do Austrii ziemie południowej Polski. Dla rozwoju protestanckiego
budownictwa kościelnego większe znaczenie miało jednak powstawanie nowych osad dla uchodźców
religijnych z Czech, Moraw i Śląska na położonych wzdłuż granicy ze Śląskiem terytoriach południowo-
-zachodniej Wielkopolski. Pierwsza fala uchodźców dotarła tu już w połowie XVI w., a powstały wówczas
w Lesznie ośrodek życia religijnego Jednoty Braci Czeskich rozrósł się z czasem na tyle, że konieczna
37 Świątynie menonickie na Żuławach Wiślanych były bardzo skromne i pozbawione dekoracji obrazowej. Najważniejsza z nich,
zniszczona w końcowej fazie II wojny światowej, została zbudowana w 1768 r. w Stogach koło Malborka, zob. Die Bau- und Kunstdenk-
mäler der Provinz Westpreußen, Bd. 4: Marienburg, H. I: Die Städte Neuteich und Tiegenhof und die ländlichen Ortschaften, bearbeitet
von B. Schmid, Danzig 1919, s. 68n.
38 Ibidem, s. 69-78. Nieużytkowany, poważnie uszkodzony kościół został w 1984 r. rozebrany, przewieziony do Elbląga i tam
odtworzony w kształcie zbliżonym do pierwotnego.
39 K. Cieślak, Między Rzymem, Wittenberga a Genewą. Sztuka Gdańska jako miasta podzielonego wyznani owo (Monografie
Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej), Wrocław 2000, s. 228, 255, 325, il. 80-83.
40 Ibidem, s. 233, 259, 322-324, il. 84-91.
41 Birecki, Sztuka laterańska na ziemi chełmińskiej, s. 142-148.