DOI article:
Harasimowicz, Jan: Protestancka architektura kościelna XVI–XVIII wieku w Polsce i krajach sąsiednich
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.39128#0078
78
JAN HARASIMOWICZ
18. Leszno (m. pow., woj. wielkopolskie), rzymskokatolicki kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela
(do 1945 ewangelicko-reformowany). Zbudowany 1652-1654 jako zbór braci czeskich, przebudowany 1714-1716.
Widok wnętrza w stronę ambony. Fot. J. Harasimowicz
stała się budowa dużego murowanego kościoła, pod względem organizacji przestrzeni bardzo bliskiego
budowlom kalwińskim42 (il. 18). W tymże Lesznie, a także w kilku nowych miastach, założonych przez
polską szlachtę w końcowej fazie wojny trzydziestoletniej dla uchodźców ze Śląska, jak Bojanowo, Rawicz,
Szlichtyngowa czy Zaborowo (il. 19), stosunkowo szybko powstały nowe kościoły luterańskie w kon-
strukcji słupowo-ramowej43. Największy z nich, kościół imienia Świętego Krzyża w Lesznie, zastąpiono
z czasem monumentalną budowlą murowaną, porównywalną z barokowymi kościołami Drezna, a zwłaszcza
z kościołem imienia Trzech Króli na Nowym Mieście44. Nie udało się niestety zrealizować pierwotnego
42 Kohte, Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Posen, Bd. III: Die Kunstdenkmäler der Landkreise des Regierungsbe-
zirks Posen..., s. 213-215, il. 145; E. Kręgiewska-Foksowicz, Sztuka Leszna do początków XX wieku. Studium historyczne, Poznań
1982, s. 21n; J. Harasimowicz, Sztuka mieszczańska w Europie Środkowowschodniej. Stan i perspektywy badań, [w:] Sztuka miast
i mieszczaństwa XV XVIII wieku w Europie Środkowowschodniej, red. J. Harasimowicz, Warszawa 1990, s. 15-55, tu s. 24n, il. 4.
43 Kohte, Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Posen, Bd. III: Die Kunstdenkmäler der Landkreise des Regierungsbezirks
Posen..., s. 139n, 201n, 234; P. Banaś, Studia nad śląską architekturą protestancką 2. połowy XVII wieku, „Roczniki Sztuki Śląskiej”,
8, 1971, s. 35-89, tu s. 67-69; Kowalski, Zabytki Środkowego Nadodrza..., s. 234n; Harasimowicz, Lutheran Churches in Poland...,
s. 413M16, il. 15.2, 15.6.
44 Kohte, Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Posen, Bd. III: Die Kunstdenkmäler der Landkreise des Regierungsbezirks
Posen..., s. 217-220; G. Smend, Die Kreuzkirche in Lissa. Ein Beitrag zu ihrer Baugeschichte, Lissa 1910; J. Kohte, Die Kreuz-
-Kirche in Lissa. Ein Denkmal des protestantischen Kirchenbaues, „Historische Gesellschaft für Posen. Mitteilungen”, 3, 1935, s. 22-34;
Wiesenhütter, Protestantischer Kirchenbau..., s. 73n; Kręglewska-Foksowicz, Sztuka Leszna..., s. 25n, 48-54; A. Kusztelski,
Zbór ewangelicki ów. Krzyża w Lesznie. Problem autorstwa i pierwotnego projektu, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 37, 1992,
s. 145-157; J. Harasimowicz, Leszno - Poznań - Warszawa. Protestanckie budownictwo kościelne w osiemnastowiecznej Polsce
i jego europejskie paranlele, [w:] Polska i Europa w dobie nowożytnej. / LEurope moderne: nouveau monde, nouvelle civilisation? /
Modem Europe - New World, New Civilisation? Prace naukowe dedykowane Profesorowi Juliuszowi A. Chrościckiemu, Warszawa 2009,
s. 391-400, tu s. 392n, il. 3-7; idem, Lutheran Churches in Poland..., s. 427-431, il. 15.10-15.12.
JAN HARASIMOWICZ
18. Leszno (m. pow., woj. wielkopolskie), rzymskokatolicki kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela
(do 1945 ewangelicko-reformowany). Zbudowany 1652-1654 jako zbór braci czeskich, przebudowany 1714-1716.
Widok wnętrza w stronę ambony. Fot. J. Harasimowicz
stała się budowa dużego murowanego kościoła, pod względem organizacji przestrzeni bardzo bliskiego
budowlom kalwińskim42 (il. 18). W tymże Lesznie, a także w kilku nowych miastach, założonych przez
polską szlachtę w końcowej fazie wojny trzydziestoletniej dla uchodźców ze Śląska, jak Bojanowo, Rawicz,
Szlichtyngowa czy Zaborowo (il. 19), stosunkowo szybko powstały nowe kościoły luterańskie w kon-
strukcji słupowo-ramowej43. Największy z nich, kościół imienia Świętego Krzyża w Lesznie, zastąpiono
z czasem monumentalną budowlą murowaną, porównywalną z barokowymi kościołami Drezna, a zwłaszcza
z kościołem imienia Trzech Króli na Nowym Mieście44. Nie udało się niestety zrealizować pierwotnego
42 Kohte, Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Posen, Bd. III: Die Kunstdenkmäler der Landkreise des Regierungsbe-
zirks Posen..., s. 213-215, il. 145; E. Kręgiewska-Foksowicz, Sztuka Leszna do początków XX wieku. Studium historyczne, Poznań
1982, s. 21n; J. Harasimowicz, Sztuka mieszczańska w Europie Środkowowschodniej. Stan i perspektywy badań, [w:] Sztuka miast
i mieszczaństwa XV XVIII wieku w Europie Środkowowschodniej, red. J. Harasimowicz, Warszawa 1990, s. 15-55, tu s. 24n, il. 4.
43 Kohte, Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Posen, Bd. III: Die Kunstdenkmäler der Landkreise des Regierungsbezirks
Posen..., s. 139n, 201n, 234; P. Banaś, Studia nad śląską architekturą protestancką 2. połowy XVII wieku, „Roczniki Sztuki Śląskiej”,
8, 1971, s. 35-89, tu s. 67-69; Kowalski, Zabytki Środkowego Nadodrza..., s. 234n; Harasimowicz, Lutheran Churches in Poland...,
s. 413M16, il. 15.2, 15.6.
44 Kohte, Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Posen, Bd. III: Die Kunstdenkmäler der Landkreise des Regierungsbezirks
Posen..., s. 217-220; G. Smend, Die Kreuzkirche in Lissa. Ein Beitrag zu ihrer Baugeschichte, Lissa 1910; J. Kohte, Die Kreuz-
-Kirche in Lissa. Ein Denkmal des protestantischen Kirchenbaues, „Historische Gesellschaft für Posen. Mitteilungen”, 3, 1935, s. 22-34;
Wiesenhütter, Protestantischer Kirchenbau..., s. 73n; Kręglewska-Foksowicz, Sztuka Leszna..., s. 25n, 48-54; A. Kusztelski,
Zbór ewangelicki ów. Krzyża w Lesznie. Problem autorstwa i pierwotnego projektu, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 37, 1992,
s. 145-157; J. Harasimowicz, Leszno - Poznań - Warszawa. Protestanckie budownictwo kościelne w osiemnastowiecznej Polsce
i jego europejskie paranlele, [w:] Polska i Europa w dobie nowożytnej. / LEurope moderne: nouveau monde, nouvelle civilisation? /
Modem Europe - New World, New Civilisation? Prace naukowe dedykowane Profesorowi Juliuszowi A. Chrościckiemu, Warszawa 2009,
s. 391-400, tu s. 392n, il. 3-7; idem, Lutheran Churches in Poland..., s. 427-431, il. 15.10-15.12.