DOI Artikel:
Harasimowicz, Jan: Protestancka architektura kościelna XVI–XVIII wieku w Polsce i krajach sąsiednich
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.39128#0079
PROTESTANCKA ARCHITEKTURA KOŚCIELNA XVI-XVIII WIEKU W POLSCE I KRAJACH SĄSIEDNICH
79
19. Leszno-Zaborowo (m. pow., woj. wielkopolskie), rzymskokatolicki kościół parafialny
pw. Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej (do 1945 ewangelicko-luterański), zbudowany w połowie XVII w.,
przebudowany 1795. Widok ogólny od południowego zachodu. Fot. J. Harasimowicz
planu przykrycia jej przestrzeni ogromną kopułą, jednak nawet to, co ostatecznie - mimo piętrzących się
przeszkód - osiągnięto, musiało budzić wielki respekt.
Jeszcze większy respekt budziły trzy śląskie kościoły Pokoju {Friedenskirchen) - w Głogowie, Jaworze
(ił. 20) i Świdnicy, które były nie tylko starannie przemyślanymi, dobrze zaprojektowanymi budowlami,
lecz także instytucjami prawnokościelnymi, wyposażonymi w międzynarodowe gwarancje najwyższej
rangi45. Ograniczenia, które przy ich budowie obowiązywały usytuowanie poza murami miasta, nie-
trwałość materiału, brak wież, brak finansowego wsparcia ze strony władcy - wyszły im w ostatecznym
rachunku na korzyść, spajając i wzmacniając każdą z gmin. Do tych kościołów przybywały na nabożeń-
stwa setki luterańskich mieszkańców z pobliskich miejscowości. Jeśli jednak ktoś mieszkał bliżej granic
Śląska z Saksonią, Brandenburgią i Polską, lub bliżej granic z uprzywilejowanymi wyznaniowo terytoriami
Śląska: księstwami Brzegu, Legnicy, Wołowa i Oleśnicy oraz miastem Wrocław, mógł wysłuchać ewan-
gelickich kazań w usytuowanych tuż za tymi granicami kościołach ucieczkowych (.Zufluchtskirchen) lub
w nowo wznoszonych wzdłuż tych granic kościołach granicznych (Grenzkirchen)46. Były one zazwyczaj.
45 Wiesenhütter, Der evangelische Kirchbau..., s. 13-21; idem, Protestantischer Kirchenban..., s. 67n; H. Bunzel, Die Frie-
denskirche zu Schweidnitz. Geschichte einer Friedenskirche von ihrem Entstehen bis zu ihrem Versinken ins Museumsdasein, Ulm 1958;
Grundmann, Der evangelische Kirchenbau..., s. 18-21; Banaś, Studia nad śląską architekturą..., s. 53-64; U. Hutter-Wolandt,
Die evangelische Friedenskirche »Zum Heiligen Geist« zu Jauer/Jawor, Meckenheim 1994; A. Seidel-Grzesińska, Kościół Pokoju
w Świdnicy. Architektura, wystrój i wyposażenie w latach 1652-1741, Wrocław 2000; J. Harasimowicz, Der evangelische Kirchen-
bau in Schlesien unter der habsburgischen Regierung, „Jahrbuch für Schlesische Kirchengeschichte”, 81 2002, s. 79-87, tu s. 83-85;
R. Sörries, Von Kaisers Gnaden. Protestantische Kirchenbauten im Habsburger Reich, Köln-Weimar-Wien 2008, s. 26-28, 99-104.
46 G. Eberlein, Die schlesischen Grenzkirchen im 17. Jahrhundert, [w:] Vorträge gehalten auf der VI. Generalversammlung des
Vereins für Ref ormationsgeschichte am 11. April 1901 in Breslau von Professor Dr. Erich Brandenburg und Pastor Lie. Gerhard Eberlein,
Halle (Saale) 1901, s. 31-64; Wiesenhütter, Der evangelische Kirchbau..., s. 13-21; idem, Protestantischer Kirchenbau..., s. 50-52;
79
19. Leszno-Zaborowo (m. pow., woj. wielkopolskie), rzymskokatolicki kościół parafialny
pw. Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej (do 1945 ewangelicko-luterański), zbudowany w połowie XVII w.,
przebudowany 1795. Widok ogólny od południowego zachodu. Fot. J. Harasimowicz
planu przykrycia jej przestrzeni ogromną kopułą, jednak nawet to, co ostatecznie - mimo piętrzących się
przeszkód - osiągnięto, musiało budzić wielki respekt.
Jeszcze większy respekt budziły trzy śląskie kościoły Pokoju {Friedenskirchen) - w Głogowie, Jaworze
(ił. 20) i Świdnicy, które były nie tylko starannie przemyślanymi, dobrze zaprojektowanymi budowlami,
lecz także instytucjami prawnokościelnymi, wyposażonymi w międzynarodowe gwarancje najwyższej
rangi45. Ograniczenia, które przy ich budowie obowiązywały usytuowanie poza murami miasta, nie-
trwałość materiału, brak wież, brak finansowego wsparcia ze strony władcy - wyszły im w ostatecznym
rachunku na korzyść, spajając i wzmacniając każdą z gmin. Do tych kościołów przybywały na nabożeń-
stwa setki luterańskich mieszkańców z pobliskich miejscowości. Jeśli jednak ktoś mieszkał bliżej granic
Śląska z Saksonią, Brandenburgią i Polską, lub bliżej granic z uprzywilejowanymi wyznaniowo terytoriami
Śląska: księstwami Brzegu, Legnicy, Wołowa i Oleśnicy oraz miastem Wrocław, mógł wysłuchać ewan-
gelickich kazań w usytuowanych tuż za tymi granicami kościołach ucieczkowych (.Zufluchtskirchen) lub
w nowo wznoszonych wzdłuż tych granic kościołach granicznych (Grenzkirchen)46. Były one zazwyczaj.
45 Wiesenhütter, Der evangelische Kirchbau..., s. 13-21; idem, Protestantischer Kirchenban..., s. 67n; H. Bunzel, Die Frie-
denskirche zu Schweidnitz. Geschichte einer Friedenskirche von ihrem Entstehen bis zu ihrem Versinken ins Museumsdasein, Ulm 1958;
Grundmann, Der evangelische Kirchenbau..., s. 18-21; Banaś, Studia nad śląską architekturą..., s. 53-64; U. Hutter-Wolandt,
Die evangelische Friedenskirche »Zum Heiligen Geist« zu Jauer/Jawor, Meckenheim 1994; A. Seidel-Grzesińska, Kościół Pokoju
w Świdnicy. Architektura, wystrój i wyposażenie w latach 1652-1741, Wrocław 2000; J. Harasimowicz, Der evangelische Kirchen-
bau in Schlesien unter der habsburgischen Regierung, „Jahrbuch für Schlesische Kirchengeschichte”, 81 2002, s. 79-87, tu s. 83-85;
R. Sörries, Von Kaisers Gnaden. Protestantische Kirchenbauten im Habsburger Reich, Köln-Weimar-Wien 2008, s. 26-28, 99-104.
46 G. Eberlein, Die schlesischen Grenzkirchen im 17. Jahrhundert, [w:] Vorträge gehalten auf der VI. Generalversammlung des
Vereins für Ref ormationsgeschichte am 11. April 1901 in Breslau von Professor Dr. Erich Brandenburg und Pastor Lie. Gerhard Eberlein,
Halle (Saale) 1901, s. 31-64; Wiesenhütter, Der evangelische Kirchbau..., s. 13-21; idem, Protestantischer Kirchenbau..., s. 50-52;