DOI Artikel:
Harasimowicz, Jan: Protestancka architektura kościelna XVI–XVIII wieku w Polsce i krajach sąsiednich
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.39128#0082
82
JAN HARASIMOWICZ
22. Cieszyn (m. pow., woj. śląskie), ewangelicko-luterański kościół Łaski im. Jezusa, zbudowany 1709-1730.
Widok wnętrza w stronę ołtarza. Fot. Wikimedia Commons
kościołów, ile „domów modlitwy” (Bethäuser)50, gdyż określenie „kościół” przysługiwało tylko istniejącym
w danych miejscowościach świątyniom parafialnym, a te były od połowy XVII w. wyłącznie katolickie.
Stanowisko to zmieniło się dopiero po zakończeniu wojen śląskich i ostatecznym uznaniu praw Prus do
Śląska, gdy król nie musiał się już tak bardzo liczyć ze stanowiskiem Kościoła katolickiego. Wtedy tak
zwane fry dery cjańskie domy modlitwy, budowane pospiesznie, najczęściej z drewna lub w konstrukcji
słupowo-ramowej, zastępować zaczęto solidnymi budowlami murowanymi, wznoszonymi według projek-
tów wybitnych architektów, z Carlem Gotthardem Langhansem na czele51 (il. 28, 29). Zasada wydawania
przez władcę koncesji na budowę kościołów ewangelickich obowiązywała także w Polsce - po przyznaniu
niekatolikom swobód wyznaniowych przez sejm w 1768 r.52, oraz w krajach monarchii habsburskiej po
50 G. Grundmann, Die Bethäuser und Bethauskirchen des Kreises Hirschberg. Ein Beitrag zur Geschichte der protestantischen
Kirchenbaukunst in Schlesien, Breslau 1922; Wiesenhütter, Der evangelische Kirchbau..., s. 13-21; Grundmann, Der evangelische
Kirchenbau..., s. 53-67; J. Harasimowicz, Der Kirchenbau unter Friedrich II. /Budownictwo kościelne czasów Fryderyka II, „Jahrbuch
für Schlesische Kirchengeschichte, N. F. 91/92, 2012/2013, s. 119-145, tu s. 125-127, 141-143; J.K. Kos, Ani centrum, ani peryferie.
Architektura pruskiego Śląska w okresie autonomii administracyjnej w latach 1740-1815, Wrocław 2016, s. 254-273.
51 W.T. Hinrichs, Carl Gotthard Langhaus, ein schlesischer Baumeister 1733-1808 (Studien zur deutschen Kunstgeschichte,
116), Straßburg 1909; Wiesenhütter, Der evangelische Kirchbau..., s. 21-27; idem, Protestantischer Kirchenbau..., s. 72n, 110-113;
Grundmann, Der evangelische Kirchenbau..., s. 67-73; J.K. Kos, Kościoły miejskie Carla Gottharda Langhansa, [w:] Sztuka miast
i mieszczaństwa..., s. 457-470; idem. Protestantischer Kirchenbau in Schlesien 1741 bis 1815. Ein Überblick, [w:] Protestantischer
Kirchenbau der Frühen Neuzeit in Europa..., s. 309-322; idem, Ani centrum, ani peryferie..., s. 274-301.
52 Harasimowicz, Leszno - Poznań - Warszawa..., s. 394-398; idem, Lutheran Churches in Poland..., s. 432-443.
JAN HARASIMOWICZ
22. Cieszyn (m. pow., woj. śląskie), ewangelicko-luterański kościół Łaski im. Jezusa, zbudowany 1709-1730.
Widok wnętrza w stronę ołtarza. Fot. Wikimedia Commons
kościołów, ile „domów modlitwy” (Bethäuser)50, gdyż określenie „kościół” przysługiwało tylko istniejącym
w danych miejscowościach świątyniom parafialnym, a te były od połowy XVII w. wyłącznie katolickie.
Stanowisko to zmieniło się dopiero po zakończeniu wojen śląskich i ostatecznym uznaniu praw Prus do
Śląska, gdy król nie musiał się już tak bardzo liczyć ze stanowiskiem Kościoła katolickiego. Wtedy tak
zwane fry dery cjańskie domy modlitwy, budowane pospiesznie, najczęściej z drewna lub w konstrukcji
słupowo-ramowej, zastępować zaczęto solidnymi budowlami murowanymi, wznoszonymi według projek-
tów wybitnych architektów, z Carlem Gotthardem Langhansem na czele51 (il. 28, 29). Zasada wydawania
przez władcę koncesji na budowę kościołów ewangelickich obowiązywała także w Polsce - po przyznaniu
niekatolikom swobód wyznaniowych przez sejm w 1768 r.52, oraz w krajach monarchii habsburskiej po
50 G. Grundmann, Die Bethäuser und Bethauskirchen des Kreises Hirschberg. Ein Beitrag zur Geschichte der protestantischen
Kirchenbaukunst in Schlesien, Breslau 1922; Wiesenhütter, Der evangelische Kirchbau..., s. 13-21; Grundmann, Der evangelische
Kirchenbau..., s. 53-67; J. Harasimowicz, Der Kirchenbau unter Friedrich II. /Budownictwo kościelne czasów Fryderyka II, „Jahrbuch
für Schlesische Kirchengeschichte, N. F. 91/92, 2012/2013, s. 119-145, tu s. 125-127, 141-143; J.K. Kos, Ani centrum, ani peryferie.
Architektura pruskiego Śląska w okresie autonomii administracyjnej w latach 1740-1815, Wrocław 2016, s. 254-273.
51 W.T. Hinrichs, Carl Gotthard Langhaus, ein schlesischer Baumeister 1733-1808 (Studien zur deutschen Kunstgeschichte,
116), Straßburg 1909; Wiesenhütter, Der evangelische Kirchbau..., s. 21-27; idem, Protestantischer Kirchenbau..., s. 72n, 110-113;
Grundmann, Der evangelische Kirchenbau..., s. 67-73; J.K. Kos, Kościoły miejskie Carla Gottharda Langhansa, [w:] Sztuka miast
i mieszczaństwa..., s. 457-470; idem. Protestantischer Kirchenbau in Schlesien 1741 bis 1815. Ein Überblick, [w:] Protestantischer
Kirchenbau der Frühen Neuzeit in Europa..., s. 309-322; idem, Ani centrum, ani peryferie..., s. 274-301.
52 Harasimowicz, Leszno - Poznań - Warszawa..., s. 394-398; idem, Lutheran Churches in Poland..., s. 432-443.