DOI Artikel:
Seidel-Grzesinska, Agnieszka: Kościół Pokoju w Świdnicy w okresie habsburskim: wystrój i wyposażenie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.39128#0138
138
AGNIESZKA SEIDEL-GRZES INSKA
1. Świdnica, kościół Pokoju, widok od południowego wschodu. Fot. B. Pytel
Wzmożonej aktywności fundatorskiej świdnickich protestantów położyło kres przejście Śląska spod
panowania Habsburgów pod berło Hohenzollernów. O ile w warunkach ograniczenia wolności wyznania
powstawały liczne oryginalne realizacje, o tyle po rozszerzeniu swobód religijnych mecenat artystyczny
związany z kościołami Pokoju wydaje się tracić na dynamice. Przyczyniła się do tego niewątpliwie ogólna
ewolucja form pobożności, na którą wpływ miały nasilające się nurty oświeceniowe, ale także czynniki
wynikające ze zmiany sytuacji geopolitycznej. W sferze religijnej było to otwarcie przez króla Fryderyka II
możliwości budowy na Śląsku nowych kościołów ewangelickich, tak zwanych fry dery cjańskich domów
modlitwy, co spowodowało, że liczne i skonsolidowane wokół świątyń w Jaworze i Świdnicy wspólnoty
protestanckie uległy rozproszeniu. W sferze politycznej znaczący okazał się zapewne brak konieczności dal-
szego manifestowania lojalności wobec odmiennej wyznaniowo świeckiej władzy zwierzchniej, a w sferze
gospodarczej istotnym czynnikiem było pewne osłabienie pozycji miasta związane z przejściem w struktury
innego państwa. Ostatecznie żadne z następnych stuleci nie pozostawiło we wnętrzach kościołów Pokoju
tak mnogich i pięknych śladów jak to, które upłynęło pod władzą Habsburgów.
Kościołowi w Jaworze obszerne opracowanie przed laty poświęcił Paweł Banaś4. Poniższe rozważania
dotyczyć będą wystroju i wyposażenia kościoła w Świdnicy. Wystrój współtworzą tu malowidła ścienne,
emporo we i stropowe oraz snycerska dekoracja parapetów empor i lóż; wyposażenie liturgiczne stanowią:
późnobarokowy ołtarz, prospekt organowy i konfesjonał, barokowa ambona oraz maniery styczna chrzcielnica.
Licznie zachowały się pochodzące z różnego czasu siedziska: ławy, loże, zydle i stołki5. Zmienne koleje
losu przetrwały także epitafia, tarcze heraldyczne i godła cechowe6, obrazy7, utensylia liturgiczne8, skarbony9
4 P. Banaś, Studia nad śląską architekturą protestancką 2. połowy XVII wieku, „Roczniki Sztuki Śląskiej”, 8, 1971, s. 52-66.
5 H. Rosa, Gesamtcharakteristik der Stühle in der Friedenskirche Schweidnitz, [w:] Restaurierung der Friedenskirche vor
Schweidnitz. Referate des zM’eiten deutsch-polnischen Workshops zum Stand der Untersuchungen. 03. und 04. November 1994, Schwei-
dnitz Świdnica, Świdnica 1994 (mps, strony niepaginowane); Wiara jak serce..., s. 67-74.
6 Kościół Pokoju w Świdnicy, tekst B. Skoczylas-Stadnik, Legnica [2003], s. 56; Wiara jak serce..., s. 18-19.
7 Kościół Pokoju w Świdnicy..., s. 78-81.
8 A. S eidel-Grzesińska, Barokowe aparaty liturgiczne fundacji świdnickich protestantów, [w:] Marmur dziejowy. Studia z historii
sztuki, red. E. Chojecka [et al.] (Prace Komisji Historii Sztuki, 32), Poznań 2002, s. 249-258; Wiara jak serce..., s. 48-60.
9 Wiara jak serce..., s. 64-65.
AGNIESZKA SEIDEL-GRZES INSKA
1. Świdnica, kościół Pokoju, widok od południowego wschodu. Fot. B. Pytel
Wzmożonej aktywności fundatorskiej świdnickich protestantów położyło kres przejście Śląska spod
panowania Habsburgów pod berło Hohenzollernów. O ile w warunkach ograniczenia wolności wyznania
powstawały liczne oryginalne realizacje, o tyle po rozszerzeniu swobód religijnych mecenat artystyczny
związany z kościołami Pokoju wydaje się tracić na dynamice. Przyczyniła się do tego niewątpliwie ogólna
ewolucja form pobożności, na którą wpływ miały nasilające się nurty oświeceniowe, ale także czynniki
wynikające ze zmiany sytuacji geopolitycznej. W sferze religijnej było to otwarcie przez króla Fryderyka II
możliwości budowy na Śląsku nowych kościołów ewangelickich, tak zwanych fry dery cjańskich domów
modlitwy, co spowodowało, że liczne i skonsolidowane wokół świątyń w Jaworze i Świdnicy wspólnoty
protestanckie uległy rozproszeniu. W sferze politycznej znaczący okazał się zapewne brak konieczności dal-
szego manifestowania lojalności wobec odmiennej wyznaniowo świeckiej władzy zwierzchniej, a w sferze
gospodarczej istotnym czynnikiem było pewne osłabienie pozycji miasta związane z przejściem w struktury
innego państwa. Ostatecznie żadne z następnych stuleci nie pozostawiło we wnętrzach kościołów Pokoju
tak mnogich i pięknych śladów jak to, które upłynęło pod władzą Habsburgów.
Kościołowi w Jaworze obszerne opracowanie przed laty poświęcił Paweł Banaś4. Poniższe rozważania
dotyczyć będą wystroju i wyposażenia kościoła w Świdnicy. Wystrój współtworzą tu malowidła ścienne,
emporo we i stropowe oraz snycerska dekoracja parapetów empor i lóż; wyposażenie liturgiczne stanowią:
późnobarokowy ołtarz, prospekt organowy i konfesjonał, barokowa ambona oraz maniery styczna chrzcielnica.
Licznie zachowały się pochodzące z różnego czasu siedziska: ławy, loże, zydle i stołki5. Zmienne koleje
losu przetrwały także epitafia, tarcze heraldyczne i godła cechowe6, obrazy7, utensylia liturgiczne8, skarbony9
4 P. Banaś, Studia nad śląską architekturą protestancką 2. połowy XVII wieku, „Roczniki Sztuki Śląskiej”, 8, 1971, s. 52-66.
5 H. Rosa, Gesamtcharakteristik der Stühle in der Friedenskirche Schweidnitz, [w:] Restaurierung der Friedenskirche vor
Schweidnitz. Referate des zM’eiten deutsch-polnischen Workshops zum Stand der Untersuchungen. 03. und 04. November 1994, Schwei-
dnitz Świdnica, Świdnica 1994 (mps, strony niepaginowane); Wiara jak serce..., s. 67-74.
6 Kościół Pokoju w Świdnicy, tekst B. Skoczylas-Stadnik, Legnica [2003], s. 56; Wiara jak serce..., s. 18-19.
7 Kościół Pokoju w Świdnicy..., s. 78-81.
8 A. S eidel-Grzesińska, Barokowe aparaty liturgiczne fundacji świdnickich protestantów, [w:] Marmur dziejowy. Studia z historii
sztuki, red. E. Chojecka [et al.] (Prace Komisji Historii Sztuki, 32), Poznań 2002, s. 249-258; Wiara jak serce..., s. 48-60.
9 Wiara jak serce..., s. 64-65.