DOI article:
Seidel-Grzesinska, Agnieszka: Kościół Pokoju w Świdnicy w okresie habsburskim: wystrój i wyposażenie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.39128#0169
KOŚCIÓŁ POKOJU W ŚWIDNICY W OKRESIE HABSBURSKIM. WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE 169
Kosz wsparty jest na figurze anioła trzymającego księgę Ewangelii, baldachim wieńczy postać Zmartwych-
wstałego Chrystusa. Chrzcielnicę zdobią motywy ornamentalne i inskrypcja (Mk 16,16), a pierwotnie na
jej czaszy znajdowały się również herby fundatorów, Georga von Schweinitz i jego żony, Anny von Salza.
Malowane przedstawienia na przedpiersiach konfesjonałów przywołują przykłady bohaterów biblijnych,
którzy podnieśli się z popełnionych grzechów (króla Dawida, św. Marii Magdaleny, św. Piotra) oraz cud
uzdrowienia - uzdrowienie paralityka - unaoczniający odpuszczenie grzechów. Można się spodziewać, że
w XVII w. sprzęty liturgiczne w kościele świdnickim wyglądały bardzo podobnie.
W Jaworze, analogicznie jak w Świdnicy, dekoracja malarska została wykonana na stropie oraz pod-
niebiach i parapetach empor. Kompozycje słowno-obrazowe w kościele w Jaworze są jednak odrębne od
typów, które zdominowały kościół świdnicki.
Początkowo w jaworskim wnętrzu znajdowały się dwie kondygnacje empor obecne druga i czwarta
kondygnacja. Od lat 60. XVII w. wznoszono kondygnację pierwszą i trzecią. Parapety drugiej i czwartej
kondygnacji ozdobiły przedstawienia historii staro- i nowotestamentowych, wykonane na podstawie ilustracji
Mathaeusa Meriana z lat 1625-1627. Towarzyszą im krótkie komentarze układające się w wierszowaną
całość. Nad najwyższą z empor zawisły tarcze herbowe (głównie z ostatniej ćwierci XVII w.) i godła
cechowe (z początku XVIII w.). Herby szlacheckie ozdobiły też część parapetów pierwszej i trzeciej
kondygnacji empor; na tej ostatniej, obok lóż szlacheckich znalazły się miejsca dla członków cechów.
Ozdobiły je, podobnie jak w Świdnicy, motywy biblijne skojarzone z zawodem właścicieli, na przykład
na loży krawców przedstawienie starców w białych szatach przed tronem Baranka (Ap 4,4) czy Saula,
który udając się do wróżki w Endor, przebrał się w inny strój, aby go nie rozpoznano (1 Sm 28)204.
Najbliższe tradycji emblematycznej są przedstawienia na wschodnim skraju pierwszej kondygnacji empor,
sąsiadujące z lożą szewców.
Stropy i podniebia empor pokrył ornament w formie wici akantowej. Pośrodku stropu, w nawiązaniu
do imienia kościoła, umieszczono gołębicę Ducha Świętego w promienistej glorii. Na okładzinie wspie-
rających strop mieczy podobnie jak w Świdnicy - znalazły się przedstawienia aniołów prezentujących
arma Christi.
Elementy konstrukcyjne, słupy i rygle, ozdobił motyw palmowego pnia205. Motyw taki we wnętrzu
świątyni protestanckiej znany jest na Śląsku z kościoła w Pogorzeliskach206. Palma jest symbolem tego,
co wzniosłe i doskonałe. Przedstawienia palm i kwiatów, obok cherubinów, ozdabiały wnętrze miejsca
Świętego Świętych w świątyni Salomona (1 Kri 6,29). Palma jest też symbolem ludzi prawych, zgodnie
ze słowami psalmu: „Sprawiedliwy zakwitnie jak palma [...]. Zasadzeni w domu Pańskim rozkwitną na
dziedzińcach naszego Boga” (Ps 92,13 14) oraz kościoła triumfującego (Ap 7,9-10).
Mając na uwadze wskazane powyżej motywy, można przypuszczać, że również w Jaworze, podobnie
jak później w Świdnicy, dążono do sformułowania określonej całościowej symboliki wnętrza, ornamenty
roślinne pokrywające drewniane elementy konstrukcyjne i stropy przywodzą bowiem na myśl obecny
w sztuce od średniowiecza motyw niebiańskiej altany (niem. Himmelslaube), rajskiego ogrodu na ziemi207.
KOŚCIOŁY POKOJU - GENEZA OBRAZOWANIA
W stosunku do luterańskiej sztuki sakralnej narosło wiele nieporozumień, w tym również przekonanie
o jej niechęci do obrazów. Jednak w epoce baroku obraz często wypełniał luterańskie wnętrza, nadając
im specyficzne piętno208. Pod tym względem śląskie kościoły Pokoju nie stanowią zatem wyjątku. Nie
jest także wyjątkiem funkcjonowanie kościoła protestanckiego extra muros, na marginesie społeczności
204 Banaś, op. cit., s. 56-61.
205 Na okładzinie jednego z mieczy po stronie południowej znajduje się, sygnatura: Fischer.
206 Kościół fundowany w 1654 r.
207 Por. np. Die Bischofsresidenz Burg Ziesar und ihre Kapelle. Dokumentation der Wandmalereien in der Bischofsresidenz Burg
Ziesar im Kontext der spätmittlelalterlichen Kunst- und Kulturgeschichte der Mark Brandenburg und angrenzender Regionen, Hrsg.
H.D. Heimann, C. Bergstedt, H. Krohm, W. Sitte, Berlin 2009.
208 Poscharsky, op. cit., s. 21.
Kosz wsparty jest na figurze anioła trzymającego księgę Ewangelii, baldachim wieńczy postać Zmartwych-
wstałego Chrystusa. Chrzcielnicę zdobią motywy ornamentalne i inskrypcja (Mk 16,16), a pierwotnie na
jej czaszy znajdowały się również herby fundatorów, Georga von Schweinitz i jego żony, Anny von Salza.
Malowane przedstawienia na przedpiersiach konfesjonałów przywołują przykłady bohaterów biblijnych,
którzy podnieśli się z popełnionych grzechów (króla Dawida, św. Marii Magdaleny, św. Piotra) oraz cud
uzdrowienia - uzdrowienie paralityka - unaoczniający odpuszczenie grzechów. Można się spodziewać, że
w XVII w. sprzęty liturgiczne w kościele świdnickim wyglądały bardzo podobnie.
W Jaworze, analogicznie jak w Świdnicy, dekoracja malarska została wykonana na stropie oraz pod-
niebiach i parapetach empor. Kompozycje słowno-obrazowe w kościele w Jaworze są jednak odrębne od
typów, które zdominowały kościół świdnicki.
Początkowo w jaworskim wnętrzu znajdowały się dwie kondygnacje empor obecne druga i czwarta
kondygnacja. Od lat 60. XVII w. wznoszono kondygnację pierwszą i trzecią. Parapety drugiej i czwartej
kondygnacji ozdobiły przedstawienia historii staro- i nowotestamentowych, wykonane na podstawie ilustracji
Mathaeusa Meriana z lat 1625-1627. Towarzyszą im krótkie komentarze układające się w wierszowaną
całość. Nad najwyższą z empor zawisły tarcze herbowe (głównie z ostatniej ćwierci XVII w.) i godła
cechowe (z początku XVIII w.). Herby szlacheckie ozdobiły też część parapetów pierwszej i trzeciej
kondygnacji empor; na tej ostatniej, obok lóż szlacheckich znalazły się miejsca dla członków cechów.
Ozdobiły je, podobnie jak w Świdnicy, motywy biblijne skojarzone z zawodem właścicieli, na przykład
na loży krawców przedstawienie starców w białych szatach przed tronem Baranka (Ap 4,4) czy Saula,
który udając się do wróżki w Endor, przebrał się w inny strój, aby go nie rozpoznano (1 Sm 28)204.
Najbliższe tradycji emblematycznej są przedstawienia na wschodnim skraju pierwszej kondygnacji empor,
sąsiadujące z lożą szewców.
Stropy i podniebia empor pokrył ornament w formie wici akantowej. Pośrodku stropu, w nawiązaniu
do imienia kościoła, umieszczono gołębicę Ducha Świętego w promienistej glorii. Na okładzinie wspie-
rających strop mieczy podobnie jak w Świdnicy - znalazły się przedstawienia aniołów prezentujących
arma Christi.
Elementy konstrukcyjne, słupy i rygle, ozdobił motyw palmowego pnia205. Motyw taki we wnętrzu
świątyni protestanckiej znany jest na Śląsku z kościoła w Pogorzeliskach206. Palma jest symbolem tego,
co wzniosłe i doskonałe. Przedstawienia palm i kwiatów, obok cherubinów, ozdabiały wnętrze miejsca
Świętego Świętych w świątyni Salomona (1 Kri 6,29). Palma jest też symbolem ludzi prawych, zgodnie
ze słowami psalmu: „Sprawiedliwy zakwitnie jak palma [...]. Zasadzeni w domu Pańskim rozkwitną na
dziedzińcach naszego Boga” (Ps 92,13 14) oraz kościoła triumfującego (Ap 7,9-10).
Mając na uwadze wskazane powyżej motywy, można przypuszczać, że również w Jaworze, podobnie
jak później w Świdnicy, dążono do sformułowania określonej całościowej symboliki wnętrza, ornamenty
roślinne pokrywające drewniane elementy konstrukcyjne i stropy przywodzą bowiem na myśl obecny
w sztuce od średniowiecza motyw niebiańskiej altany (niem. Himmelslaube), rajskiego ogrodu na ziemi207.
KOŚCIOŁY POKOJU - GENEZA OBRAZOWANIA
W stosunku do luterańskiej sztuki sakralnej narosło wiele nieporozumień, w tym również przekonanie
o jej niechęci do obrazów. Jednak w epoce baroku obraz często wypełniał luterańskie wnętrza, nadając
im specyficzne piętno208. Pod tym względem śląskie kościoły Pokoju nie stanowią zatem wyjątku. Nie
jest także wyjątkiem funkcjonowanie kościoła protestanckiego extra muros, na marginesie społeczności
204 Banaś, op. cit., s. 56-61.
205 Na okładzinie jednego z mieczy po stronie południowej znajduje się, sygnatura: Fischer.
206 Kościół fundowany w 1654 r.
207 Por. np. Die Bischofsresidenz Burg Ziesar und ihre Kapelle. Dokumentation der Wandmalereien in der Bischofsresidenz Burg
Ziesar im Kontext der spätmittlelalterlichen Kunst- und Kulturgeschichte der Mark Brandenburg und angrenzender Regionen, Hrsg.
H.D. Heimann, C. Bergstedt, H. Krohm, W. Sitte, Berlin 2009.
208 Poscharsky, op. cit., s. 21.