DOI Artikel:
Skrodzka, Agnieszka: Nagrobki osobistości z końca XVIII i 1. połowy XIX stulecia na Cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim w Warszawie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.39128#0176
176
AGNIESZKA SKRODZKA
1. Nagrobek Anny Reginy Kilemann z domu Tenger, po 1793. Cmentarz Ewangelicko-Augsburski w Warszawie.
Fot. A. Skrodzka
NAGROBKI PÓŹNOBAROKOWE
Nagrobki z końca XVIII i 1. połowy XIX stulecia są skupione przy alei biegnącej wzdłuż muru
frontowego przy ulicy Młynarskiej oraz wzdłuż alei przy murze prawym, od ulicy Żytniej, a także za
wzniesioną w 1834 r. kaplicą Halpertów i po obu jej stronach. Jednymi z najstarszych zachowanych
nagrobków są eklektyczne pomniki, których stylistyka wyraźnie nawiązuje do sztuki barokowej. Warto
zwrócić uwagę przede wszystkim na pochówek, który upamiętnia Annę Reginę Kilemann z domu Tenger,
żonę introligatora króla Stanisława Augusta, zmarłą w 1793 r. najprawdopodobniej w połogu ze swym
niemowlęciem (il. I)34. Pomnik przedstawia pionową płytę nagrobną pękniętą wzdłuż na trzy części.
W powstałej szczelinie znajduje się postać młodej kobiety, zapewne Anny Kilemann, trzymającej za rękę
dziecko. Kobieta próbuje wydostać się z czeluści grobowca, odpychając lewą ręką górną część płyty.
Wzór dla tego dzieła stanowi pomnik Marii Magdaleny Langhans i jej nowo narodzonego syna wykona-
ny przez wybitnego berlińskiego rzeźbiarza Johanna Augusta Nahla, a wystawiony w 1753 r. w kościele
protestanckim w Hindelbank koło Berna (Szwajcaria)35 (il. 2). Dzieło to zostało spopularyzowane przez
sztychy i powtórzenia, a także utwory literackie i opisy podróżników36. Według relacji z epoki, złamana
34 Rudkowski, op. cit., s. 56.
35 T. Weidner, Nagrobek Marii Magdaleny Langhans w Hindelbank i jego recepcja w Warszawie, [w:] Obecni..., s. 48;
A.Ch. Gampp, Das Grabmal der Maria Magdalena Langhans von Johann August Nahl von 1751, „Kunst + Architektur in der Sch-
weiz”, 1995, Bd. 46, s. 72-75.
36 T. Eggeling, Nah! Johann August, [w:] The Dictionary of Art, ed. J. Turner, Voi. 22, New York 1996, s. 436N37; K. Blohm,
Nahl Johann August, [w:] Neue Deutsche Biographie, Hrsg. H. Jaeger, F. Menges, München 1997, s. 721. Zob. rycinę Christiana von
Mechela oraz nagrobek Johanna Valentina Sonnensheima (1780 r.); Weidner, op. cit., s. 48-49.
AGNIESZKA SKRODZKA
1. Nagrobek Anny Reginy Kilemann z domu Tenger, po 1793. Cmentarz Ewangelicko-Augsburski w Warszawie.
Fot. A. Skrodzka
NAGROBKI PÓŹNOBAROKOWE
Nagrobki z końca XVIII i 1. połowy XIX stulecia są skupione przy alei biegnącej wzdłuż muru
frontowego przy ulicy Młynarskiej oraz wzdłuż alei przy murze prawym, od ulicy Żytniej, a także za
wzniesioną w 1834 r. kaplicą Halpertów i po obu jej stronach. Jednymi z najstarszych zachowanych
nagrobków są eklektyczne pomniki, których stylistyka wyraźnie nawiązuje do sztuki barokowej. Warto
zwrócić uwagę przede wszystkim na pochówek, który upamiętnia Annę Reginę Kilemann z domu Tenger,
żonę introligatora króla Stanisława Augusta, zmarłą w 1793 r. najprawdopodobniej w połogu ze swym
niemowlęciem (il. I)34. Pomnik przedstawia pionową płytę nagrobną pękniętą wzdłuż na trzy części.
W powstałej szczelinie znajduje się postać młodej kobiety, zapewne Anny Kilemann, trzymającej za rękę
dziecko. Kobieta próbuje wydostać się z czeluści grobowca, odpychając lewą ręką górną część płyty.
Wzór dla tego dzieła stanowi pomnik Marii Magdaleny Langhans i jej nowo narodzonego syna wykona-
ny przez wybitnego berlińskiego rzeźbiarza Johanna Augusta Nahla, a wystawiony w 1753 r. w kościele
protestanckim w Hindelbank koło Berna (Szwajcaria)35 (il. 2). Dzieło to zostało spopularyzowane przez
sztychy i powtórzenia, a także utwory literackie i opisy podróżników36. Według relacji z epoki, złamana
34 Rudkowski, op. cit., s. 56.
35 T. Weidner, Nagrobek Marii Magdaleny Langhans w Hindelbank i jego recepcja w Warszawie, [w:] Obecni..., s. 48;
A.Ch. Gampp, Das Grabmal der Maria Magdalena Langhans von Johann August Nahl von 1751, „Kunst + Architektur in der Sch-
weiz”, 1995, Bd. 46, s. 72-75.
36 T. Eggeling, Nah! Johann August, [w:] The Dictionary of Art, ed. J. Turner, Voi. 22, New York 1996, s. 436N37; K. Blohm,
Nahl Johann August, [w:] Neue Deutsche Biographie, Hrsg. H. Jaeger, F. Menges, München 1997, s. 721. Zob. rycinę Christiana von
Mechela oraz nagrobek Johanna Valentina Sonnensheima (1780 r.); Weidner, op. cit., s. 48-49.