DOI Artikel:
Skrodzka, Agnieszka: Nagrobki osobistości z końca XVIII i 1. połowy XIX stulecia na Cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim w Warszawie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.39128#0189
NAGROBKI OSOBISTOŚCI Z KOŃCA XVIII I 1. POŁOWY XIX STULECIA...
189
19. Mauzoleum Petyskusów, po 1836. Cmentarz Ewangelicko-Augsburski w Warszawie. Fot. A. Skrodzka
* * *
W podsumowaniu warto podkreślić, że warszawski Cmentarz Ewangelicko-Augsburski jest godny
uwagi nie tylko ze względu na znajdujące się na nim liczne, interesujące dzieła sztuki. Usytuowanie
monumentów wśród bujnej przyrody nadało mu charakter romantycznego parku i zachęcało do kontem-
placyjnych spacerów cmentarnymi alejkami. U schyłku XVIII i na początku XIX stulecia pod wpływem
prądów oświeceniowych i sentymentalnych europejskie nekropolie zaczęto traktować jako „melancholijne
ogrody” ozdobione „budowlami poświęconymi żałobie”, a atmosferę zadumy i nostalgii miała współtwo-
rzyć starannie dobrana roślinność100. To właśnie upamiętniające zmarłych zabytki, najczęściej w kostiumie
antykizującym i neogotyckim, wespół z odpowiednimi gatunkami drzew i kwiatów miały pobudzać do
smętnych refleksji nad minionymi czasami i wywoływać rzewne uczucia101. Była to jedna z podstawo-
wych funkcji, jaką przypisywano ówcześnie powstającym parkom i ogrodom sentymentalnym, a także
kształtowanym na ich podobieństwo nekropoliom102.
Przedstawione pomniki można zaliczyć do najciekawszych obiektów sepulkralnych, jakie wzniesiono
na terenie warszawskiego Cmentarza Ewangelicko-Augsburskiego. Część z nich wybrano do niniejsze-
go opracowania ze względu na interesującą formę, inne z uwagi na wysokie walory estetyczne i klasę
wykonania. Najstarsze z przedstawionych nagrobków, pochodzące z końca XVIII i początku XIX stulecia,
charakteryzują się formą i dekoracją najbardziej zróżnicowaną, ukształtowaną w dużej mierze, jak się
wydaje, barokową wyobraźnią kamieniarzy. Operowali oni jednak tradycyjnymi elementami, wykorzy-
stywanymi w nowożytnej rzeźbie sepulkralnej, takimi jak: tumba z postacią zmarłego, płyta sarkofagowa
100 Zob. J. Białostocki, Płeć śmierci, Gdańsk 1999, s. 125; A.S. Czyż, Cmentarz na Rossie w XIX w. - jego najstarsze dzieje,
nagrobki i kaplice (tekst przygotowany do druku - dr hab. Annie Sylwii Czyż dziękuję za udostępnienie maszynopisu).
101 Izabela Czartoryska wskazywała konkretne gatunki drzew, które „wyrażają smutne wspomnienia”. Są to: wierzba, topola
i brzoza; [I. Czartoryska], Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów przez I.C., drukiem W.B. Koma, Wrocław 1805, s. 52.
102 A. Morawińska, Ogrody, [w:] Słownik literatury polskiego oświecenia (Vademecum Polonisty), red. T. Kostkiewiczowa,
Wrocław 2006, s. 334.
189
19. Mauzoleum Petyskusów, po 1836. Cmentarz Ewangelicko-Augsburski w Warszawie. Fot. A. Skrodzka
* * *
W podsumowaniu warto podkreślić, że warszawski Cmentarz Ewangelicko-Augsburski jest godny
uwagi nie tylko ze względu na znajdujące się na nim liczne, interesujące dzieła sztuki. Usytuowanie
monumentów wśród bujnej przyrody nadało mu charakter romantycznego parku i zachęcało do kontem-
placyjnych spacerów cmentarnymi alejkami. U schyłku XVIII i na początku XIX stulecia pod wpływem
prądów oświeceniowych i sentymentalnych europejskie nekropolie zaczęto traktować jako „melancholijne
ogrody” ozdobione „budowlami poświęconymi żałobie”, a atmosferę zadumy i nostalgii miała współtwo-
rzyć starannie dobrana roślinność100. To właśnie upamiętniające zmarłych zabytki, najczęściej w kostiumie
antykizującym i neogotyckim, wespół z odpowiednimi gatunkami drzew i kwiatów miały pobudzać do
smętnych refleksji nad minionymi czasami i wywoływać rzewne uczucia101. Była to jedna z podstawo-
wych funkcji, jaką przypisywano ówcześnie powstającym parkom i ogrodom sentymentalnym, a także
kształtowanym na ich podobieństwo nekropoliom102.
Przedstawione pomniki można zaliczyć do najciekawszych obiektów sepulkralnych, jakie wzniesiono
na terenie warszawskiego Cmentarza Ewangelicko-Augsburskiego. Część z nich wybrano do niniejsze-
go opracowania ze względu na interesującą formę, inne z uwagi na wysokie walory estetyczne i klasę
wykonania. Najstarsze z przedstawionych nagrobków, pochodzące z końca XVIII i początku XIX stulecia,
charakteryzują się formą i dekoracją najbardziej zróżnicowaną, ukształtowaną w dużej mierze, jak się
wydaje, barokową wyobraźnią kamieniarzy. Operowali oni jednak tradycyjnymi elementami, wykorzy-
stywanymi w nowożytnej rzeźbie sepulkralnej, takimi jak: tumba z postacią zmarłego, płyta sarkofagowa
100 Zob. J. Białostocki, Płeć śmierci, Gdańsk 1999, s. 125; A.S. Czyż, Cmentarz na Rossie w XIX w. - jego najstarsze dzieje,
nagrobki i kaplice (tekst przygotowany do druku - dr hab. Annie Sylwii Czyż dziękuję za udostępnienie maszynopisu).
101 Izabela Czartoryska wskazywała konkretne gatunki drzew, które „wyrażają smutne wspomnienia”. Są to: wierzba, topola
i brzoza; [I. Czartoryska], Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów przez I.C., drukiem W.B. Koma, Wrocław 1805, s. 52.
102 A. Morawińska, Ogrody, [w:] Słownik literatury polskiego oświecenia (Vademecum Polonisty), red. T. Kostkiewiczowa,
Wrocław 2006, s. 334.