DOI Artikel:
Czernek, Przemysław: Protestancka architektura sakralna na Śląsku Cieszyńskim w XX i XXI wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.39128#0200
200
PRZEMYSŁAW CZERNEK
9. Wnętrze kaplicy nowego cmentarza ewangelickiego w Bielsku. Fot. P. Czernek
do świata transcendentalnego39. Część parkowa owego miasta-labiryntu została przeznaczona na pochówki.
Takie rozwiązania były stosowane na początku XX stulecia w Niemczech40 i na terenie Austro-Węgier.
Centralnym punktem cmentarza ewangelickiego w Bielsku jest kaplica cmentarna, zbudowana na planie
prostokąta. Prezbiterium zamyka od wschodu półokrągła absyda. Obok wzniesiono niską wieżę. Kaplica
została nakryta stromym, dwuspadowym dachem. Prostokątne okna i uskokowy portal wejścia, utrzyma-
ne w manierze quadratstil41, kontrastują z płynnymi gzymsami szczytów oraz pofałdowanym tynkiem
zastosowanym w górnych partiach elewacji. Wnętrze budowli spełnia wszystkie postulaty estetyczne idei
„prawdy wewnętrznej”, wpajanej studentom wiedeńskiej Akademii Sztuk Pięknych przez Otto Wagnera42.
Wyważona w swej symplifikacji dekoracja sali liturgicznej nawiązuje również do piety stycznego schlichte
Schönheit43 (il. 9). Jej bezpretensjonalne piękno pozwalało na duchowe skupienie podczas modlitwy. Białą
połać ścian dekorują wąskie pasy mozaiki wykonanej z białych, czarnych i pojedynczych złotych tesser.
39 Walter Benjamin zwracał uwagę, że łuki triumfalne i bramy przemieniały tych, którzy pod nimi przechodzili. Moment przej-
ścia pod lukiem triumfalnym miał powodować doświadczenie chwały zwycięskiego bohatera. Jednak bramy i łuki triumfalne utraciły
w nowoczesnej metropolii swoją mityczną moc, rozumianą w kontekście rytuału przejścia. Zob. H. Paetzold, Miasto jako labirynt.
Walter Benjamin i nie tylko, tłum. A. Zaporowski, [w:] Przestrzeń, filozofia i architektura. Osiem rozmów o poznawaniu, produkowaniu
i konsumowaniu przestrzeni, red. E. Rewers, Poznań 1999, s. 118.
40 Pierwowzorem takiego rozwiązania był założony w 1872 r. Cmentarz Północny w Wiesbaden. Na cmentarzach tego typu,
lokowanych na peryferiach miast, zalecano budowę kolumbarium, kaplicy cmentarnej lub kościoła. Zob. A. Wanckel, Der Deutsche
evangelische kirchen bau zu Beginn des 20 Jahrhunderts. Ein Handbuch für Geistlische, Kirchenvorstände und Architekten, Wittenberg
1914, s. 285.
41 Quadratstil - styl rozpowszechniony dzięki działalności Wiener Werkstätte. Dekoracje i ornament stosowany przez twórców
związanych z Warsztatami Wiedeńskinń często opierał się na module kwadratu. Zob. A. Sieradzka, Początek działalności „ Wiener
Werkstätte'' i narodziny stylu art déco w Wiedniu w latach 1903-1907, „Ikonotheka”, 1998, nr 13, s. 194.
42 O funkcjonalnej syntezie architektonicznej w architekturze Otto Wagnera i jego szkoły. Zob. L. Topp, Complexity and Coher-
ence. The Chał lange of the Asylium Morturary in Central Europe 1898-1908, „Journal of the Society of Architectural Historians”, 2012,
Voi. 71, s. 28.
43 Idea została rozwinięta po raz pierwszy w Betsaal, zbudowanej w 1756 r. dla wspólnoty religijnej w Hennhut, założonej
w 1722 r. przez Nikolausa Ludwiga von Zinzendorfa. Zob. I. Osaymwese, Pietism, Colonialism and the Search for Utopia: Pietist
Space in Germany and the Gold Coast, „Thersholds”, 2005, no. 30, s. 16.
PRZEMYSŁAW CZERNEK
9. Wnętrze kaplicy nowego cmentarza ewangelickiego w Bielsku. Fot. P. Czernek
do świata transcendentalnego39. Część parkowa owego miasta-labiryntu została przeznaczona na pochówki.
Takie rozwiązania były stosowane na początku XX stulecia w Niemczech40 i na terenie Austro-Węgier.
Centralnym punktem cmentarza ewangelickiego w Bielsku jest kaplica cmentarna, zbudowana na planie
prostokąta. Prezbiterium zamyka od wschodu półokrągła absyda. Obok wzniesiono niską wieżę. Kaplica
została nakryta stromym, dwuspadowym dachem. Prostokątne okna i uskokowy portal wejścia, utrzyma-
ne w manierze quadratstil41, kontrastują z płynnymi gzymsami szczytów oraz pofałdowanym tynkiem
zastosowanym w górnych partiach elewacji. Wnętrze budowli spełnia wszystkie postulaty estetyczne idei
„prawdy wewnętrznej”, wpajanej studentom wiedeńskiej Akademii Sztuk Pięknych przez Otto Wagnera42.
Wyważona w swej symplifikacji dekoracja sali liturgicznej nawiązuje również do piety stycznego schlichte
Schönheit43 (il. 9). Jej bezpretensjonalne piękno pozwalało na duchowe skupienie podczas modlitwy. Białą
połać ścian dekorują wąskie pasy mozaiki wykonanej z białych, czarnych i pojedynczych złotych tesser.
39 Walter Benjamin zwracał uwagę, że łuki triumfalne i bramy przemieniały tych, którzy pod nimi przechodzili. Moment przej-
ścia pod lukiem triumfalnym miał powodować doświadczenie chwały zwycięskiego bohatera. Jednak bramy i łuki triumfalne utraciły
w nowoczesnej metropolii swoją mityczną moc, rozumianą w kontekście rytuału przejścia. Zob. H. Paetzold, Miasto jako labirynt.
Walter Benjamin i nie tylko, tłum. A. Zaporowski, [w:] Przestrzeń, filozofia i architektura. Osiem rozmów o poznawaniu, produkowaniu
i konsumowaniu przestrzeni, red. E. Rewers, Poznań 1999, s. 118.
40 Pierwowzorem takiego rozwiązania był założony w 1872 r. Cmentarz Północny w Wiesbaden. Na cmentarzach tego typu,
lokowanych na peryferiach miast, zalecano budowę kolumbarium, kaplicy cmentarnej lub kościoła. Zob. A. Wanckel, Der Deutsche
evangelische kirchen bau zu Beginn des 20 Jahrhunderts. Ein Handbuch für Geistlische, Kirchenvorstände und Architekten, Wittenberg
1914, s. 285.
41 Quadratstil - styl rozpowszechniony dzięki działalności Wiener Werkstätte. Dekoracje i ornament stosowany przez twórców
związanych z Warsztatami Wiedeńskinń często opierał się na module kwadratu. Zob. A. Sieradzka, Początek działalności „ Wiener
Werkstätte'' i narodziny stylu art déco w Wiedniu w latach 1903-1907, „Ikonotheka”, 1998, nr 13, s. 194.
42 O funkcjonalnej syntezie architektonicznej w architekturze Otto Wagnera i jego szkoły. Zob. L. Topp, Complexity and Coher-
ence. The Chał lange of the Asylium Morturary in Central Europe 1898-1908, „Journal of the Society of Architectural Historians”, 2012,
Voi. 71, s. 28.
43 Idea została rozwinięta po raz pierwszy w Betsaal, zbudowanej w 1756 r. dla wspólnoty religijnej w Hennhut, założonej
w 1722 r. przez Nikolausa Ludwiga von Zinzendorfa. Zob. I. Osaymwese, Pietism, Colonialism and the Search for Utopia: Pietist
Space in Germany and the Gold Coast, „Thersholds”, 2005, no. 30, s. 16.