DOI Artikel:
Czernek, Przemysław: Protestancka architektura sakralna na Śląsku Cieszyńskim w XX i XXI wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.39128#0216
216
PRZEMYSŁAW CZERNEK
fragment nieotynkowanej, ceglanej ściany, przyziemie zaś olicowano ostro ciosanym piaskowcem. Michejda
połączył w swoim dziele akcenty awangardowości i wernakularyzmu dwudziestowiecznej architektury
śląskiej, co szczególnie przejawiło się w kształcie sali liturgicznej, będącej przykładem niemal idealnej
integralności formy modernistycznego kościoła82.
ROZWÓJ SAKRALNEJ ARCHITEKTURY PROTESTANCKIEJ
NA ŚLĄSKU CIESZYŃSKIM PO 1945 ROKU
Po zakończeniu II wojny światowej Kościół ewangelicko-augsburski na Śląsku Cieszyńskim przystą-
pił do odbudowy zniszczonych świątyń. W latach 1948-1951 przeprowadzono częściową rekonstrukcję,
pochodzącego z 1797 r. kościoła parafialnego w Drogomyślu83. Wykonano ją według projektów architek-
ta Karola Kozieła84. Tempo, w jakim miejscowa wspólnota parafialna, pomimo trudności materialnych,
zrealizowała to zadanie, świadczy o determinacji i znakomitym zorganizowaniu miejscowych luteranów.
Cofające się wojska niemieckie obróciły w stertę gruzu poświęconą w 1916 r. kaplicę w Wieszczętach.
Wspólnota zdecydowała o budowie w tym miejscu nowej kaplicy85, poświęcono ją 11 września 1949 r.86
Została ona wzniesiona według sprawdzonego, tradycyjnego modelu „kościoła patentowego”. W tym wypad-
ku architekt poddał ów archetypiczny wzorzec „modernizacji”87 - geometryczny detal fasady kaplicy
nawiązuje do stylu art déco, którego elementy widoczne są w architekturze śląska cieszyńskiego z okresu
międzywojennego. Wejście główne umieszczone w fasadzie wieżowej zdobi schodkowy portal, zwieńczony
naczółkiem. Ściany elewacji korpusu koronuje wydatny gzyms, natomiast pasy ścian między oknami zdobi
ryflowanie. Środkowa część korpusu została zaakcentowana nieznacznie wysuniętymi ryzalitami, które
niegdyś były ozdobione finezyjnie wygiętymi szprosami88. We wnętrzu występuje tradycyjny schemat
przestrzenny, powtarzany przez architektów projektujących kościoły ewangelicko-augsburskie w latach
20. i 30. XX w. Wyjątkiem jest urządzenie prezbiterium, na którego wyposażenie składa się przyścienny
ołtarz oraz osobna kazalnica, ustawiona z lewej strony, tuż przy ścianie, na niewielkim podwyższeniu89.
Wnętrzu nadają rustykalny charakter drewniane żyrandole oraz spójny stylistycznie z nimi chór muzyczny.
W świątyni ewangelicko-augsburskiej istotne są dwa elementy: ołtarz - miejsce sakramentu, i kazalnica
miejsce zwiastowania90. W kaplicy w Wieszczętach odejście od tradycyjnego umiejscowienia ambony
poprawiło kontakt wspólnoty i kaznodziei podczas głoszenia kazań, ułatwiając realizację luterańskiej reguły
sola scriptura, będącej jedną z pięciu zasad protestantyzmu.
Do podobnej tradycji architektonicznej jak Wieszczętach odwołano się w poświęconym w 1948 r.
kościele w Olbrachcicach (obecnie Albrechtice w Republice Czeskiej)91. Świątynię wzniesiono dzięki
wyjątkowej ofiarnej pracy wykonywanej społecznie przez zaolziańskich protestantów. Z uwagi na brak
środków zbudowano ją częściowo z wtórnie użytych materiałów budowlanych. Jej forma, nawiązująca do
„matki kościołów zaolziańskich”, czyli do kościoła Jezusowego w polskim Cieszynie, świadczy o przy-
wiązaniu miejscowych protestantów do tradycji narodowych i symbolizuje łączność Zaolzia z Polską.
Budowa kościoła była zadaniem karkołomnym w dramatycznym czasie dla funkcjonowania Kościoła
ewangelicko-augsburskiego w czeskiej części Śląska Cieszyńskiego92. Kościół zaprojektował nieznany
82 Obecny wystrój wnętrza został wykonany w latach 80. według projektów architekta Karela Cieślara.
83 Kalendarz Ewangelicki na Rok Przestępny 1952, s. 48.
84 Kii ber, op. cii., s. 54.
85 Ks. R Janik, Wypisy z dziejów kościoła w Wieszczętach-KoM>alach, Wieszczęta 1999, s. 16.
86 Ibidem, s. 26.
87 Wyszukany detal świątyni wskazuje, że autorem projektu budynku mógł być cieszyński architekt i budowniczy Józef Rasz-
ka (kuzyn rzeźbiarza Jana Raszki). Józef Raszka (ur. 1888 w Mostach koło Czeskiego Cieszyna - zm. 1965 w Cieszynie), ukończył
wydział budowlany Szkoły Przemysłowej w Bielsku (obecnie Bielsko-Biała). W latach 20. i 30. XX w. zaprojektował szereg obiektów
użyteczności publicznej i budynków prywatnych w Cieszynie (m.in. dom własny przy ul. Menniczej 42, 1933; rozbudowa elektrowni
miejskiej; willa wicewojewody śląskiego Zygmunta Żórawskiego przy ul. Błogockiej 20, 1937) i okolicy.
88 Podczas ostatniego remontu drewnianą stolarkę okienną zastąpiono plastikową.
89 Ołtarz zdobi obraz olejny autorstwa Karola Śliwki Chrystus pukający do drzwi.
90 Ks. J. Gross, Współczesna sztuka sakralna, [w:] Kalendarz Ewangelicki na Rok Zwyczajny 1969, s. 116.
91 „Pritiel lidu”, 1948, nr 2a, s. 7.
92 W okresie 1945-1948 sytuacja Polaków, w tym pastorów i ewangelików działających na Zaolziu, stała się niezwykle trudna
po bolesnym doświadczeniu okupacji hitlerowskiej oraz polityki II Rzeczypospolitej, która doprowadziła do zajęcia/odzyskania Zaolzia
PRZEMYSŁAW CZERNEK
fragment nieotynkowanej, ceglanej ściany, przyziemie zaś olicowano ostro ciosanym piaskowcem. Michejda
połączył w swoim dziele akcenty awangardowości i wernakularyzmu dwudziestowiecznej architektury
śląskiej, co szczególnie przejawiło się w kształcie sali liturgicznej, będącej przykładem niemal idealnej
integralności formy modernistycznego kościoła82.
ROZWÓJ SAKRALNEJ ARCHITEKTURY PROTESTANCKIEJ
NA ŚLĄSKU CIESZYŃSKIM PO 1945 ROKU
Po zakończeniu II wojny światowej Kościół ewangelicko-augsburski na Śląsku Cieszyńskim przystą-
pił do odbudowy zniszczonych świątyń. W latach 1948-1951 przeprowadzono częściową rekonstrukcję,
pochodzącego z 1797 r. kościoła parafialnego w Drogomyślu83. Wykonano ją według projektów architek-
ta Karola Kozieła84. Tempo, w jakim miejscowa wspólnota parafialna, pomimo trudności materialnych,
zrealizowała to zadanie, świadczy o determinacji i znakomitym zorganizowaniu miejscowych luteranów.
Cofające się wojska niemieckie obróciły w stertę gruzu poświęconą w 1916 r. kaplicę w Wieszczętach.
Wspólnota zdecydowała o budowie w tym miejscu nowej kaplicy85, poświęcono ją 11 września 1949 r.86
Została ona wzniesiona według sprawdzonego, tradycyjnego modelu „kościoła patentowego”. W tym wypad-
ku architekt poddał ów archetypiczny wzorzec „modernizacji”87 - geometryczny detal fasady kaplicy
nawiązuje do stylu art déco, którego elementy widoczne są w architekturze śląska cieszyńskiego z okresu
międzywojennego. Wejście główne umieszczone w fasadzie wieżowej zdobi schodkowy portal, zwieńczony
naczółkiem. Ściany elewacji korpusu koronuje wydatny gzyms, natomiast pasy ścian między oknami zdobi
ryflowanie. Środkowa część korpusu została zaakcentowana nieznacznie wysuniętymi ryzalitami, które
niegdyś były ozdobione finezyjnie wygiętymi szprosami88. We wnętrzu występuje tradycyjny schemat
przestrzenny, powtarzany przez architektów projektujących kościoły ewangelicko-augsburskie w latach
20. i 30. XX w. Wyjątkiem jest urządzenie prezbiterium, na którego wyposażenie składa się przyścienny
ołtarz oraz osobna kazalnica, ustawiona z lewej strony, tuż przy ścianie, na niewielkim podwyższeniu89.
Wnętrzu nadają rustykalny charakter drewniane żyrandole oraz spójny stylistycznie z nimi chór muzyczny.
W świątyni ewangelicko-augsburskiej istotne są dwa elementy: ołtarz - miejsce sakramentu, i kazalnica
miejsce zwiastowania90. W kaplicy w Wieszczętach odejście od tradycyjnego umiejscowienia ambony
poprawiło kontakt wspólnoty i kaznodziei podczas głoszenia kazań, ułatwiając realizację luterańskiej reguły
sola scriptura, będącej jedną z pięciu zasad protestantyzmu.
Do podobnej tradycji architektonicznej jak Wieszczętach odwołano się w poświęconym w 1948 r.
kościele w Olbrachcicach (obecnie Albrechtice w Republice Czeskiej)91. Świątynię wzniesiono dzięki
wyjątkowej ofiarnej pracy wykonywanej społecznie przez zaolziańskich protestantów. Z uwagi na brak
środków zbudowano ją częściowo z wtórnie użytych materiałów budowlanych. Jej forma, nawiązująca do
„matki kościołów zaolziańskich”, czyli do kościoła Jezusowego w polskim Cieszynie, świadczy o przy-
wiązaniu miejscowych protestantów do tradycji narodowych i symbolizuje łączność Zaolzia z Polską.
Budowa kościoła była zadaniem karkołomnym w dramatycznym czasie dla funkcjonowania Kościoła
ewangelicko-augsburskiego w czeskiej części Śląska Cieszyńskiego92. Kościół zaprojektował nieznany
82 Obecny wystrój wnętrza został wykonany w latach 80. według projektów architekta Karela Cieślara.
83 Kalendarz Ewangelicki na Rok Przestępny 1952, s. 48.
84 Kii ber, op. cii., s. 54.
85 Ks. R Janik, Wypisy z dziejów kościoła w Wieszczętach-KoM>alach, Wieszczęta 1999, s. 16.
86 Ibidem, s. 26.
87 Wyszukany detal świątyni wskazuje, że autorem projektu budynku mógł być cieszyński architekt i budowniczy Józef Rasz-
ka (kuzyn rzeźbiarza Jana Raszki). Józef Raszka (ur. 1888 w Mostach koło Czeskiego Cieszyna - zm. 1965 w Cieszynie), ukończył
wydział budowlany Szkoły Przemysłowej w Bielsku (obecnie Bielsko-Biała). W latach 20. i 30. XX w. zaprojektował szereg obiektów
użyteczności publicznej i budynków prywatnych w Cieszynie (m.in. dom własny przy ul. Menniczej 42, 1933; rozbudowa elektrowni
miejskiej; willa wicewojewody śląskiego Zygmunta Żórawskiego przy ul. Błogockiej 20, 1937) i okolicy.
88 Podczas ostatniego remontu drewnianą stolarkę okienną zastąpiono plastikową.
89 Ołtarz zdobi obraz olejny autorstwa Karola Śliwki Chrystus pukający do drzwi.
90 Ks. J. Gross, Współczesna sztuka sakralna, [w:] Kalendarz Ewangelicki na Rok Zwyczajny 1969, s. 116.
91 „Pritiel lidu”, 1948, nr 2a, s. 7.
92 W okresie 1945-1948 sytuacja Polaków, w tym pastorów i ewangelików działających na Zaolziu, stała się niezwykle trudna
po bolesnym doświadczeniu okupacji hitlerowskiej oraz polityki II Rzeczypospolitej, która doprowadziła do zajęcia/odzyskania Zaolzia