DOI article:
Czernek, Przemysław: Protestancka architektura sakralna na Śląsku Cieszyńskim w XX i XXI wieku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.39128#0218
218
PRZEMYSŁAW CZERNEK
Konsekwencją tych działań była budowa nowych osiedli, w których projektanci nie rezerwowali miejsca
na budynki mające służyć celom sakralnym. Dobrym przykładem jest tu rozbudowa Górnego Cierlicka
(czes. Terlicka), gdzie przesiedlono ludność z Dolnego Cierlicka zalanego przez wody nowego zbiornika
retencyjnego. Dotknęło to też budynku szkoły ewangelickiej, gdzie odbywały się wcześniej nabożeństwa,
dlatego wspólnota luterańska została pozbawiona miejsca mogącego służyć celom liturgicznym. Starania
o budowę nowego kościoła dla cierlickiego zboru trwały dziewięć lat101. Władze czechosłowackie zgodziły
się na nią, pod warunkiem że gmach nie będzie przypominał swoją formą kościoła. Pozwolenie na budowę,
wydane w 1966 r., jasno precyzowało, iż nowy budynek może być jedynie domem modlitwy bez najbar-
dziej rozpoznawalnego atrybutu obiektu sakralnego, czyli wieży102. W tym miejscu należy podkreślić, że
takie działania czeskich władz socjalistycznych były tożsame z „kompleksem gmachu” charakterystycznym
dla każdej dwudziestowiecznej władzy totalitarnej, uważającej architekturę za narzędzie kontroli, chętnie
przez nią wykorzystywaną i wyłącznie dla niej zarezerwowaną103.
Pomimo trudności nową świątynię imienia dr. Marcina Lutra w Cierlicku, zbudowaną według projektu
Bronisława Firli, poświęcono już w 1967 r.104 Architektura kościoła, utrzymana w konwencji późnego
modernizmu, nawiązuje do protestanckich kościołów wzniesionych we Francji i Niemczech w latach
50. XX w.105 Jego prostopadłościenna bryła została przykryta nieco spłaszczonym, dwuspadowym dachem,
dzięki czemu przypomina w swej prostocie zwykły dom. Według zachowanych projektów i fotografii
znaczna powierzchnia ściany szczytowej została przeszklona W przeszkleniu znajdował się portal kryjący
wejście główne do kościoła. Zabieg ten dodatkowo podkreślał transparentność i nowoczesność (dziś mocno
101 Farm sbor Slezké cirkve ewangelicki a. v. Terlicku, Terlicko 2012, s. 13.
102 Ibidem.
103 D. Sudjic, Kompleks gmachu. Architektura władzy, tłum. A. Rasmus-Zgorzelska, Warszawa 2015, passim. W Europie, np.
w Hiszpanii czy Portugalii, do lat 50. i na początku 60. XX w. protestanci nie mogli budować kościołów z wieżami. Zob. Ks. J. Szarek,
Aktualnie problemy budownictwa kościelnego na zachodzie, [w:] Kalendarz Ewangelicki na Rok Zwyczajny 1969, s. 130.
104 Bronisław Filia (ur. 1924 w Górnej Suchej), w 1941-1942 uczył się w Szkole DecArt w Pradze. Po dezercji z wermachtu, do
którego został przymusowo wcielony w 1943, służył w 1944-1946 w Wojsku Polskim we Włoszech. Podczas służby ukończył Gimnazjum
Polskie w Alessano. Architekturę studiował na Politechnice Wrocławskiej, a następnie w Brnie, gdzie w 1951 otrzymał dyplom inżyniera
architekta. Pracował w Państwowym Biurze Projektów Architektonicznych Stavoprojekt Ostava (1952-1985). Prowadził ożywioną działalność
społeczną, należał do Związku Architektów w Czechosłowacji. Zob. http://www.kc-cieszyn.pl/index.php/news, 130/# (dostęp: 9.04.2017).
105 Spośród wielu przykładów warto wymienić kościół ewangelicki w Royan, proj. R. Baraton, J. Boughain, M. Hćbrard (1956),
czy też Matthäuskirche w Pforzheim, proj. E. Eieimann (1953). Zob. Weyres, Baiting, op. cit., s. 325-327.
PRZEMYSŁAW CZERNEK
Konsekwencją tych działań była budowa nowych osiedli, w których projektanci nie rezerwowali miejsca
na budynki mające służyć celom sakralnym. Dobrym przykładem jest tu rozbudowa Górnego Cierlicka
(czes. Terlicka), gdzie przesiedlono ludność z Dolnego Cierlicka zalanego przez wody nowego zbiornika
retencyjnego. Dotknęło to też budynku szkoły ewangelickiej, gdzie odbywały się wcześniej nabożeństwa,
dlatego wspólnota luterańska została pozbawiona miejsca mogącego służyć celom liturgicznym. Starania
o budowę nowego kościoła dla cierlickiego zboru trwały dziewięć lat101. Władze czechosłowackie zgodziły
się na nią, pod warunkiem że gmach nie będzie przypominał swoją formą kościoła. Pozwolenie na budowę,
wydane w 1966 r., jasno precyzowało, iż nowy budynek może być jedynie domem modlitwy bez najbar-
dziej rozpoznawalnego atrybutu obiektu sakralnego, czyli wieży102. W tym miejscu należy podkreślić, że
takie działania czeskich władz socjalistycznych były tożsame z „kompleksem gmachu” charakterystycznym
dla każdej dwudziestowiecznej władzy totalitarnej, uważającej architekturę za narzędzie kontroli, chętnie
przez nią wykorzystywaną i wyłącznie dla niej zarezerwowaną103.
Pomimo trudności nową świątynię imienia dr. Marcina Lutra w Cierlicku, zbudowaną według projektu
Bronisława Firli, poświęcono już w 1967 r.104 Architektura kościoła, utrzymana w konwencji późnego
modernizmu, nawiązuje do protestanckich kościołów wzniesionych we Francji i Niemczech w latach
50. XX w.105 Jego prostopadłościenna bryła została przykryta nieco spłaszczonym, dwuspadowym dachem,
dzięki czemu przypomina w swej prostocie zwykły dom. Według zachowanych projektów i fotografii
znaczna powierzchnia ściany szczytowej została przeszklona W przeszkleniu znajdował się portal kryjący
wejście główne do kościoła. Zabieg ten dodatkowo podkreślał transparentność i nowoczesność (dziś mocno
101 Farm sbor Slezké cirkve ewangelicki a. v. Terlicku, Terlicko 2012, s. 13.
102 Ibidem.
103 D. Sudjic, Kompleks gmachu. Architektura władzy, tłum. A. Rasmus-Zgorzelska, Warszawa 2015, passim. W Europie, np.
w Hiszpanii czy Portugalii, do lat 50. i na początku 60. XX w. protestanci nie mogli budować kościołów z wieżami. Zob. Ks. J. Szarek,
Aktualnie problemy budownictwa kościelnego na zachodzie, [w:] Kalendarz Ewangelicki na Rok Zwyczajny 1969, s. 130.
104 Bronisław Filia (ur. 1924 w Górnej Suchej), w 1941-1942 uczył się w Szkole DecArt w Pradze. Po dezercji z wermachtu, do
którego został przymusowo wcielony w 1943, służył w 1944-1946 w Wojsku Polskim we Włoszech. Podczas służby ukończył Gimnazjum
Polskie w Alessano. Architekturę studiował na Politechnice Wrocławskiej, a następnie w Brnie, gdzie w 1951 otrzymał dyplom inżyniera
architekta. Pracował w Państwowym Biurze Projektów Architektonicznych Stavoprojekt Ostava (1952-1985). Prowadził ożywioną działalność
społeczną, należał do Związku Architektów w Czechosłowacji. Zob. http://www.kc-cieszyn.pl/index.php/news, 130/# (dostęp: 9.04.2017).
105 Spośród wielu przykładów warto wymienić kościół ewangelicki w Royan, proj. R. Baraton, J. Boughain, M. Hćbrard (1956),
czy też Matthäuskirche w Pforzheim, proj. E. Eieimann (1953). Zob. Weyres, Baiting, op. cit., s. 325-327.