DOI Artikel:
Czernek, Przemysław: Protestancka architektura sakralna na Śląsku Cieszyńskim w XX i XXI wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.39128#0223
PROTESTANCKA ARCHITEKTURA SAKRALNA NA SLĄSKU CIESZYŃSKIM W XX I XXI WIEKU
223
Architektura sakralna projektowana przez Stanisława Kwaśniewicza stanowiła „preludium” do poszu-
kiwań nowych środków wyrazu dla projektowanych kościołów na Śląsku. Jednym z twórców, którego
koncepcje rozwijały ekspresjonizm późnego modernizmu, umiejętnie połączony z regionalnym kontekstuali-
zmem, był Edward Kisiel119, projektant kościoła w Cieszynie-Marklowicach. Najbardziej rozpoznawalnym
elementem tego gmachu, poświęconego w 1987 r., jest stromy dach, „tnący” swoimi ostrymi kantami
przestrzeń (ii. 34, 34a). Ekspresyjny wyraz dzieła został dodatkowo „wydobyty” dzięki usytuowaniu na
pochyłym terenie. Elewację frontową na wysokości przyziemia obcowano płytami piaskowca. Wysoki
parter, podobnie jak w Bażanowicach, przeznaczono na cele utylitarne członków zboru.
W kolejnym kościele projektu Edwarda Kisiela, zbudowanym w Puńcowie w latach 1984-1990, można
dostrzec ewolucję formalną wypracowanej przez architekta koncepcji (il. 35). Założenie zostało wzbogacone
o wolno stojącą dzwonnicę, w której dzwony zawieszono między dwoma ramionami „klamry” wykonanej
z cienkich żelbetonowych ścianek (il. 36). Do wnętrza kościoła prowadzą schody połączone z tarasem.
Wierni po przejściu przez niewielki przedsionek wchodzą do jasnej monumentalnej sali liturgicznej, która
poprzez swoją wzniosłość kieruje ich ku transcendencji. Monumentalna architektura kościoła została zła-
godzona we wnętrzu dzięki zastosowaniu snycerskich elementów - boazerii na suficie i drewnianych
ław. Architekt umiejętnie wykorzystał różnice w wysokości stropu, podkreślając jego dekoracyjność za
pomocą naturalnego światła, wpadającego do nawy przez liczne okna umieszczone w uskokach dachu
oraz ścianach bocznych (ii. 37).
WIELOŚĆ KONCEPCJI.
PROTESTANCKA ARCHITEKTURA SAKRALNA KOŃCA XX
I POCZĄTKU XXI WIEKU NA ŚLĄSKU CIESZYŃSKIM.
PRÓBA PODSUMOWANIA
W latach bezpośrednio poprzedzających przełom polityczny prowadzący do zmian ustrojowych w Pol-
sce i Czechosłowacji w architekturze sakralnej Śląska Cieszyńskiego nadal stosowano formy świadczące
o inspiracji architekturą wernakularną, a także otaczającą naturą poprzez stosowanie miejscowych materiałów
budowlanych. Ten fenomen podkreśla typową dla estetyki „regionalizmu krytycznego” demokratyzację
i odrębność nowo wznoszonych w tym czasie kościołów protestanckich na Śląsku Cieszyńskim. Warto tu
przywołać projekty wspomnianego już Edwarda Kisiela.
W 1988 r. według projektu Kisiela został zbudowany kościół parafialny ap. Bartłomieja w Brennej-
-Górkach (il. 38). Architekt tym razem jeszcze silniej odwołał się do miejscowej tradycji, nawiązując do
architektury Beskidu Śląskiego poprzez zastosowanie stromego, dwuspadowego dachu oraz licowania
ścian wysokiego parteru brenniokiem, czyli piaskowcem wydobywanym w miejscowych kamieniołomach.
Nawiązał również do osiemnastowiecznej „tradycyjnej” architektury ewangelickich kościołów Śląska Cie-
szyńskiego, czego symbolem jest forma fasady od strony ulicy. Niewielka dzwonnica wieńczy kompozycję
na osi środkowej, poniżej znajduje się wejście główne do budynku, nad nim umieszczony został odbie-
gający stylistycznie funkcjonalistyczny daszek.
Podobne rozwiązania zastosował Kisiel w kościele ap. Pawła w Bładnicach Dolnych, poświęconym
w 1999 r.120 Dach świątyni przełamany jest w osi kalenicy i tworzy przestrzeń dla okienek, przez które
wpada światło do wnętrza. Znaczna wysokość dachu, opartego na więźbie zbudowanej z monolitycznych,
betonowych belek, sprawia, że budowlę tę można zakwalifikować do typu „kościołów namiotowych”121.
Namiot jest ważnym symbolem eschatologii biblijnej, stanowiącej istotny element konfesji ewangelicko-
119 Edward Kisiel (ur. 1933 w Cieszynie - zrn. 1995 tamże), po ukończeniu Technikum Budowlanego w Cieszynie pracował
w Miastoprojekcie Katowice Pracownia Terenowa w Cieszynie jako asystent projektant (1955-1957). W 1957-1963 studiował na Wydziale
Architektury Politechniki Wrocławskiej. W 1964-1975 był architektem miejskim w Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Cieszynie;
kierownik Pracowni Planowania Przestrzennego i Architektury Wojewódzkiego Biura Projektów w Bielsku-Białej - Pracownia w Cieszynie.
Od 1981 prowadził własną pracownię projektową „Dom” w Brennej i Cieszynie. Najważniejsze realizacje: dom wczasowy Jubilat w Wiśle
(współautor), Dom Sportu w Radlinie (z Karolem Koziełem, 1966), projekt Domu Dziecka w Radlinie (1970), osiedle letniskowe Huty
Batory w Brennej Bukowej, projekt kościoła rzymskokatolickiego w Cieszynie-Pastwiskach (1986). Zob. Zbiory Pracowni Archiwum
Dziedzictwa Architektury Śląska Biblioteki Śląskiej w Katowicach. Zbór Edwarda Kisiela. Status Architekta Twórcy nr. 1179, nie sygn.
120 „Gazeta Ustrońska”, 1999, nr 38, s. 1.
121 O kościołach namiotowych zob. Wąs, op. cit., s. 106.
223
Architektura sakralna projektowana przez Stanisława Kwaśniewicza stanowiła „preludium” do poszu-
kiwań nowych środków wyrazu dla projektowanych kościołów na Śląsku. Jednym z twórców, którego
koncepcje rozwijały ekspresjonizm późnego modernizmu, umiejętnie połączony z regionalnym kontekstuali-
zmem, był Edward Kisiel119, projektant kościoła w Cieszynie-Marklowicach. Najbardziej rozpoznawalnym
elementem tego gmachu, poświęconego w 1987 r., jest stromy dach, „tnący” swoimi ostrymi kantami
przestrzeń (ii. 34, 34a). Ekspresyjny wyraz dzieła został dodatkowo „wydobyty” dzięki usytuowaniu na
pochyłym terenie. Elewację frontową na wysokości przyziemia obcowano płytami piaskowca. Wysoki
parter, podobnie jak w Bażanowicach, przeznaczono na cele utylitarne członków zboru.
W kolejnym kościele projektu Edwarda Kisiela, zbudowanym w Puńcowie w latach 1984-1990, można
dostrzec ewolucję formalną wypracowanej przez architekta koncepcji (il. 35). Założenie zostało wzbogacone
o wolno stojącą dzwonnicę, w której dzwony zawieszono między dwoma ramionami „klamry” wykonanej
z cienkich żelbetonowych ścianek (il. 36). Do wnętrza kościoła prowadzą schody połączone z tarasem.
Wierni po przejściu przez niewielki przedsionek wchodzą do jasnej monumentalnej sali liturgicznej, która
poprzez swoją wzniosłość kieruje ich ku transcendencji. Monumentalna architektura kościoła została zła-
godzona we wnętrzu dzięki zastosowaniu snycerskich elementów - boazerii na suficie i drewnianych
ław. Architekt umiejętnie wykorzystał różnice w wysokości stropu, podkreślając jego dekoracyjność za
pomocą naturalnego światła, wpadającego do nawy przez liczne okna umieszczone w uskokach dachu
oraz ścianach bocznych (ii. 37).
WIELOŚĆ KONCEPCJI.
PROTESTANCKA ARCHITEKTURA SAKRALNA KOŃCA XX
I POCZĄTKU XXI WIEKU NA ŚLĄSKU CIESZYŃSKIM.
PRÓBA PODSUMOWANIA
W latach bezpośrednio poprzedzających przełom polityczny prowadzący do zmian ustrojowych w Pol-
sce i Czechosłowacji w architekturze sakralnej Śląska Cieszyńskiego nadal stosowano formy świadczące
o inspiracji architekturą wernakularną, a także otaczającą naturą poprzez stosowanie miejscowych materiałów
budowlanych. Ten fenomen podkreśla typową dla estetyki „regionalizmu krytycznego” demokratyzację
i odrębność nowo wznoszonych w tym czasie kościołów protestanckich na Śląsku Cieszyńskim. Warto tu
przywołać projekty wspomnianego już Edwarda Kisiela.
W 1988 r. według projektu Kisiela został zbudowany kościół parafialny ap. Bartłomieja w Brennej-
-Górkach (il. 38). Architekt tym razem jeszcze silniej odwołał się do miejscowej tradycji, nawiązując do
architektury Beskidu Śląskiego poprzez zastosowanie stromego, dwuspadowego dachu oraz licowania
ścian wysokiego parteru brenniokiem, czyli piaskowcem wydobywanym w miejscowych kamieniołomach.
Nawiązał również do osiemnastowiecznej „tradycyjnej” architektury ewangelickich kościołów Śląska Cie-
szyńskiego, czego symbolem jest forma fasady od strony ulicy. Niewielka dzwonnica wieńczy kompozycję
na osi środkowej, poniżej znajduje się wejście główne do budynku, nad nim umieszczony został odbie-
gający stylistycznie funkcjonalistyczny daszek.
Podobne rozwiązania zastosował Kisiel w kościele ap. Pawła w Bładnicach Dolnych, poświęconym
w 1999 r.120 Dach świątyni przełamany jest w osi kalenicy i tworzy przestrzeń dla okienek, przez które
wpada światło do wnętrza. Znaczna wysokość dachu, opartego na więźbie zbudowanej z monolitycznych,
betonowych belek, sprawia, że budowlę tę można zakwalifikować do typu „kościołów namiotowych”121.
Namiot jest ważnym symbolem eschatologii biblijnej, stanowiącej istotny element konfesji ewangelicko-
119 Edward Kisiel (ur. 1933 w Cieszynie - zrn. 1995 tamże), po ukończeniu Technikum Budowlanego w Cieszynie pracował
w Miastoprojekcie Katowice Pracownia Terenowa w Cieszynie jako asystent projektant (1955-1957). W 1957-1963 studiował na Wydziale
Architektury Politechniki Wrocławskiej. W 1964-1975 był architektem miejskim w Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Cieszynie;
kierownik Pracowni Planowania Przestrzennego i Architektury Wojewódzkiego Biura Projektów w Bielsku-Białej - Pracownia w Cieszynie.
Od 1981 prowadził własną pracownię projektową „Dom” w Brennej i Cieszynie. Najważniejsze realizacje: dom wczasowy Jubilat w Wiśle
(współautor), Dom Sportu w Radlinie (z Karolem Koziełem, 1966), projekt Domu Dziecka w Radlinie (1970), osiedle letniskowe Huty
Batory w Brennej Bukowej, projekt kościoła rzymskokatolickiego w Cieszynie-Pastwiskach (1986). Zob. Zbiory Pracowni Archiwum
Dziedzictwa Architektury Śląska Biblioteki Śląskiej w Katowicach. Zbór Edwarda Kisiela. Status Architekta Twórcy nr. 1179, nie sygn.
120 „Gazeta Ustrońska”, 1999, nr 38, s. 1.
121 O kościołach namiotowych zob. Wąs, op. cit., s. 106.