DOI article:
Czernek, Przemysław: Protestancka architektura sakralna na Śląsku Cieszyńskim w XX i XXI wieku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.39128#0226
226
PRZEMYSŁAW CZERNEK
37. Wnętrze nawy kościoła ewangelicko-augsburskiego w Puńcowie. Fot. P. Czernek
-augsburskiej. Dach, który został zaprojektowany w tak szczególny sposób, wyróżnia kościół mieszczący
się w tej konwencji.
Architektura sakralna Edwarda Kisiela, będąca dowodem śmiałości jej twórcy, zyskała ważne miej-
sce w świadomości śląsko-cieszyńskiego Kościoła ewangelickiego, czego dowodzą późniejsze obiekty
nawiązujące do tego wzorca. Jednym z nich jest poświęcony w 2005 r. kościół Świętej Trójcy w Lesznej
Górnej, zaprojektowany przez Karola Gasia122.
Pod koniec lat 80. XX w. nowy kościół w Cieszynie postanowiła wybudować protestancka Wspólnota
„Elim”, należąca wówczas do Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego w Polsce123. Projekty świątyni przy
ulicy Bóżniczej przygotował architekt Leonard Gross124. Zamysłem projektanta było jak najlepsze wkom-
ponowanie kościoła w przestrzeń sąsiadującą bezpośrednio z zabytkową zabudową dominującą w centrum
miasta. Budynek z zewnątrz tylko w niewielkim stopniu przypomina obiekt sakralny. Jedynym wskazaniem
na jego funkcję jest krzyż stanowiący integralną część ściany szczytowej, w której umieszczono wejście.
Do najważniejszych elementów bryły należą mansardowy dach oraz profile okien, częściowo zagłębiające
się w okap dachu. Kształty ram okiennych swobodnie nawiązują do architektonicznych form historycz-
nych. Wnętrze sali służącej celom liturgicznym jest pozbawione ozdób i podziałów, dzięki czemu idealnie
odpowiada swemu przeznaczeniu. Zrealizowany w 1985 r. projekt był utrzymany w całości w konwencji
postmodernistycznej, która na Śląsku Cieszyńskim zaistniała już pod koniec lat 70. XX w.125
Architektem, który najlepiej potrafił odpowiedzieć na rosnące zapotrzebowanie miejscowej diaspory
luterańskiej na nowe kościoły, projektując w duchu postmodernizmu, był Karol Gaś. Doskonałym przy-
122 Karol Gaś jest również autorem projektu kościoła dla parafii ewangelicko-augsburskiej w Wiśle-Głębcach, jego budowa roz-
poczęła się w 2004 r. Forma bryły kościoła pozwala na zakwalifikowanie go do typu „kościołów namiotowych”.
123 Po likwidacji w 1988 r. Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego (ZKE) Wspólnota „Elim” działa jako Zbór Kościoła Zielo-
noświątkowego Rzeczypospolitej.
124 Inżynier architekt Leonard Gross, pracownik Miastoprojektu Katowice O. Cieszyn i Miastoprojektu Bielsko-Biała O. Cieszyn.
Autor oraz współautor projektów w Cieszynie: nowych osiedli mieszkaniowych wzniesionych w I. 70. i 80., gmachu siedziby Państwowej
Kasy Oszczędności i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (róg Bielskiej i Kolejowej).
125 Jednym z pierwszych projektów mieszczących się w dyskursie postmodernistycznym jest Spółdzielczy Dom Handlowy w Biel-
sku-Białej. Projekt powstał w 1. połowie lat 70. w Biurze Budownictwa Ogólnego Miastoprojekt Bielsko-Biała, w Pracowni Wielobran-
żowej kierowanej przez architekta Józefa Szostaka. Jego autorami byli Jerzy Skulimowski i Józef Szostak. Budowę przewidzianą (przed
kryzysem gospodarki PRL) na lata 1975-1976 zakończono w 1988. Zob. „Architektura”, 1976, nr 9, s. 9.
PRZEMYSŁAW CZERNEK
37. Wnętrze nawy kościoła ewangelicko-augsburskiego w Puńcowie. Fot. P. Czernek
-augsburskiej. Dach, który został zaprojektowany w tak szczególny sposób, wyróżnia kościół mieszczący
się w tej konwencji.
Architektura sakralna Edwarda Kisiela, będąca dowodem śmiałości jej twórcy, zyskała ważne miej-
sce w świadomości śląsko-cieszyńskiego Kościoła ewangelickiego, czego dowodzą późniejsze obiekty
nawiązujące do tego wzorca. Jednym z nich jest poświęcony w 2005 r. kościół Świętej Trójcy w Lesznej
Górnej, zaprojektowany przez Karola Gasia122.
Pod koniec lat 80. XX w. nowy kościół w Cieszynie postanowiła wybudować protestancka Wspólnota
„Elim”, należąca wówczas do Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego w Polsce123. Projekty świątyni przy
ulicy Bóżniczej przygotował architekt Leonard Gross124. Zamysłem projektanta było jak najlepsze wkom-
ponowanie kościoła w przestrzeń sąsiadującą bezpośrednio z zabytkową zabudową dominującą w centrum
miasta. Budynek z zewnątrz tylko w niewielkim stopniu przypomina obiekt sakralny. Jedynym wskazaniem
na jego funkcję jest krzyż stanowiący integralną część ściany szczytowej, w której umieszczono wejście.
Do najważniejszych elementów bryły należą mansardowy dach oraz profile okien, częściowo zagłębiające
się w okap dachu. Kształty ram okiennych swobodnie nawiązują do architektonicznych form historycz-
nych. Wnętrze sali służącej celom liturgicznym jest pozbawione ozdób i podziałów, dzięki czemu idealnie
odpowiada swemu przeznaczeniu. Zrealizowany w 1985 r. projekt był utrzymany w całości w konwencji
postmodernistycznej, która na Śląsku Cieszyńskim zaistniała już pod koniec lat 70. XX w.125
Architektem, który najlepiej potrafił odpowiedzieć na rosnące zapotrzebowanie miejscowej diaspory
luterańskiej na nowe kościoły, projektując w duchu postmodernizmu, był Karol Gaś. Doskonałym przy-
122 Karol Gaś jest również autorem projektu kościoła dla parafii ewangelicko-augsburskiej w Wiśle-Głębcach, jego budowa roz-
poczęła się w 2004 r. Forma bryły kościoła pozwala na zakwalifikowanie go do typu „kościołów namiotowych”.
123 Po likwidacji w 1988 r. Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego (ZKE) Wspólnota „Elim” działa jako Zbór Kościoła Zielo-
noświątkowego Rzeczypospolitej.
124 Inżynier architekt Leonard Gross, pracownik Miastoprojektu Katowice O. Cieszyn i Miastoprojektu Bielsko-Biała O. Cieszyn.
Autor oraz współautor projektów w Cieszynie: nowych osiedli mieszkaniowych wzniesionych w I. 70. i 80., gmachu siedziby Państwowej
Kasy Oszczędności i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (róg Bielskiej i Kolejowej).
125 Jednym z pierwszych projektów mieszczących się w dyskursie postmodernistycznym jest Spółdzielczy Dom Handlowy w Biel-
sku-Białej. Projekt powstał w 1. połowie lat 70. w Biurze Budownictwa Ogólnego Miastoprojekt Bielsko-Biała, w Pracowni Wielobran-
żowej kierowanej przez architekta Józefa Szostaka. Jego autorami byli Jerzy Skulimowski i Józef Szostak. Budowę przewidzianą (przed
kryzysem gospodarki PRL) na lata 1975-1976 zakończono w 1988. Zob. „Architektura”, 1976, nr 9, s. 9.