DOI Artikel:
Czernek, Przemysław: Protestancka architektura sakralna na Śląsku Cieszyńskim w XX i XXI wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.39128#0228
228
PRZEMYSŁAW CZERNEK
39. Kościół ewangelicko-augsburski w Ogrodzonej, proj. Karol Gaś, poświęcony w 2006. Fot. P. Czernek
się przez witraże127. Projekt Karela Cieślara zakładał wykroczenie poza funkcje sakralne przez aktywizację
kulturalną oraz sportową członków zboru, sytuując tuż obok świątyni amfiteatr oraz boisko sportowe.
Kierunek rozwoju protestanckiej architektury sakralnej tworzonej na Śląsku Cieszyńskim w ostatnich
latach zdaje się potwierdzać jej konsekwentną ciągłość. W XX w., aż do lat 70., czerpała ona z kano-
nicznych form historycznych. Z powodu preferencji inwestorów, mimo zachęt ze strony architektów, dla
których radykalny modernizm stał się nieomal religią, aż do momentu budowy kościoła w Bażanowicach,
forma świątyń protestanckich była niezmienna. Architekci naśladowali archetypiczne, tradycyjne wzorce.
Prowadziło to do antynomicznych pęknięć, na przykład w projektach Tadeusza Michejdy (brak spójności
między wnętrzem a charakterem bryły kościoła w Istebnej). Kolejnym aspektem antynomicznym jest
typowa dla śląsko-cieszyńskich kościołów ich ascetyczność i wywodząca się z teologii Marcina Lutra chęć
bycia „Kościołem Widzialnym” dla lokalnej społeczności128 (dzięki odpowiedniemu kształtowaniu bryły
oraz dobremu usytuowaniu niemal zawsze udawało się zrealizować myśl wittenberskiego kaznodziei).
Niezbywalną cechą kościołów protestanckich tego regionu jest również minimalizm wnętrza, który ułatwia
realizację postulatów dydaktycznych i integracji wiernych129. Architekci, jak Stanisław Kwaśniewicz czy
Edward Kisiel, dostrzegli, że amfiteatralne rozstawienie ław w stosunku do kazalnicy i ołtarza znacząco
ułatwia kontakt kapłana i wspólnoty podczas mszy. Bez wątpienia zmiana w nowej rzymskokatolickiej
architekturze sakralnej, obecnej także na Śląsku Cieszyńskim, która nastąpiła za sprawą ustaleń Soboru
Watykańskiego II, miała wpływ na miejscową protestancką architekturę sakralną. Odpowiedzi wymaga
pytanie, jak znaczący był to wpływ130. W kontekście projektów postmodernistycznych przebadana powinna
również zostać kwestia charakterystycznego dla sakralnej architektury protestanckiej umiaru.
127 Projekt wnętrza powstał we współpracy z architektem wnętrz Zdenkiem Zelenką oraz artystą tworzącym witraże Jirim
Michalkem.
128 S. Michalski, Protestanci a sztuka. Spór o obrazy w epoce nowożytnej. Warszawa 1989, s. 47.
129 Wąs, op. cit., s. 171.
130 O wpływie Soboru Watykańskiego II na wnętrze sakralne, zob. I. Cichońska, K. Popera, K. Snopek, Architektura VII dnia,
Wrocław 2016, s. 149.
PRZEMYSŁAW CZERNEK
39. Kościół ewangelicko-augsburski w Ogrodzonej, proj. Karol Gaś, poświęcony w 2006. Fot. P. Czernek
się przez witraże127. Projekt Karela Cieślara zakładał wykroczenie poza funkcje sakralne przez aktywizację
kulturalną oraz sportową członków zboru, sytuując tuż obok świątyni amfiteatr oraz boisko sportowe.
Kierunek rozwoju protestanckiej architektury sakralnej tworzonej na Śląsku Cieszyńskim w ostatnich
latach zdaje się potwierdzać jej konsekwentną ciągłość. W XX w., aż do lat 70., czerpała ona z kano-
nicznych form historycznych. Z powodu preferencji inwestorów, mimo zachęt ze strony architektów, dla
których radykalny modernizm stał się nieomal religią, aż do momentu budowy kościoła w Bażanowicach,
forma świątyń protestanckich była niezmienna. Architekci naśladowali archetypiczne, tradycyjne wzorce.
Prowadziło to do antynomicznych pęknięć, na przykład w projektach Tadeusza Michejdy (brak spójności
między wnętrzem a charakterem bryły kościoła w Istebnej). Kolejnym aspektem antynomicznym jest
typowa dla śląsko-cieszyńskich kościołów ich ascetyczność i wywodząca się z teologii Marcina Lutra chęć
bycia „Kościołem Widzialnym” dla lokalnej społeczności128 (dzięki odpowiedniemu kształtowaniu bryły
oraz dobremu usytuowaniu niemal zawsze udawało się zrealizować myśl wittenberskiego kaznodziei).
Niezbywalną cechą kościołów protestanckich tego regionu jest również minimalizm wnętrza, który ułatwia
realizację postulatów dydaktycznych i integracji wiernych129. Architekci, jak Stanisław Kwaśniewicz czy
Edward Kisiel, dostrzegli, że amfiteatralne rozstawienie ław w stosunku do kazalnicy i ołtarza znacząco
ułatwia kontakt kapłana i wspólnoty podczas mszy. Bez wątpienia zmiana w nowej rzymskokatolickiej
architekturze sakralnej, obecnej także na Śląsku Cieszyńskim, która nastąpiła za sprawą ustaleń Soboru
Watykańskiego II, miała wpływ na miejscową protestancką architekturę sakralną. Odpowiedzi wymaga
pytanie, jak znaczący był to wpływ130. W kontekście projektów postmodernistycznych przebadana powinna
również zostać kwestia charakterystycznego dla sakralnej architektury protestanckiej umiaru.
127 Projekt wnętrza powstał we współpracy z architektem wnętrz Zdenkiem Zelenką oraz artystą tworzącym witraże Jirim
Michalkem.
128 S. Michalski, Protestanci a sztuka. Spór o obrazy w epoce nowożytnej. Warszawa 1989, s. 47.
129 Wąs, op. cit., s. 171.
130 O wpływie Soboru Watykańskiego II na wnętrze sakralne, zob. I. Cichońska, K. Popera, K. Snopek, Architektura VII dnia,
Wrocław 2016, s. 149.