DOI Artikel:
Wałek, Janusz: Rafaela "Portret młodzieńca" ze zbiorów Czartoryskich
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.21223#0050
48
Janusz Wałek
W rękopiśmiennym katalogu Domu Gotyckiego w Puławach umieszczono
rycinę autorstwa Filippo Cenciego84 (ii. 29), wykonaną jednak nie według posiada-
nego obrazu, lecz będącą dość wiernym odbiciem innego portretu, uchodzącego
wówczas za wizerunek własny Rafaela, a będącego w rzeczywistości portretem
florenckiego bankiera Bindo Altovitiego85. U Vasariego znajduje się wzmianka
o tym portrecie: „Dla pana Binda Altoviti, jeszcze kiedy był młodzieńcem, na-
malował [Rafael - przyp. autora] swój portret uważany za niezwykły”86. Do tej
wzmianki, kojarzonej czasem z naszym obrazem, nawiązał zasłużony tłumacz
Vasariego na język polski, Karol Estreicher87, wysuwając jeszcze raz tę pociąga-
jącą, lecz pozbawioną niestety podstaw sugestię, że przytoczony passus może
dotyczyć portretu ze zbiorów Czartoryskich.
III. PRÓBA ANALIZY FORMALNEJ OBRAZU
Jedyny obraz Rafaela, jaki trafił do polskich zbiorów, nie został dotąd
poddany szczegółowej analizie formalnej. Spróbujmy więc przyjrzeć się dokła-
dnie jego reprodukcjom i dokonać próby rozbioru jego geometrii i kolorystyki,
które - jak wspomniano już powyżej - na pierwszy rzut oka objawiają jasność
i precyzję godną najwybitniejszych dzieł dojrzałego renesansu.
Pierwszym wrażeniem, jakie odnosimy przy obserwacji portretu, jest to,
że malarz, formując postać modela, posłużył się schematem koła, figury ucho-
84 Filippo Cenci, ur. ok. r. 1810, grafik florencki, wykonywał ryciny według obra-
zów Rafaela, m.in. Fornariny i Autoportretu (zob. E. B e n e z i t, Dictionnaire des pein-
tres, Paris 1966, t. II, s. 397).
85 Portret Altovitiego (malowany ok. r. 1515) pozostawał do r. 1808 u rodziny
Altovitich we Florencji, a potem - zakupiony przez Ludwika I Bawarskiego jako autopor-
tret artysty - znalazł się zbiorach Alte Pinakothek w Monachium. Na krótko przed wybu-
chem II wojny światowej sprzedano go do Stanów Zjednoczonych i znajduje się obecnie
w National Gallery of Art w Waszyngtonie.
86 V as ar i, Żywoty..., s. 395. Passus z Vasariego brzmiący w wersji oryginalnej:
„A Bindo Altoviti [Rafael - przyp. autora] fece il ritratto suo, quando era giovane, che e
tenuto stupendissimo” stał się przedmiotem filologicznych rozważań G r u y e r a, o.c., II,
s. 10-11. Gruyer wykluczył możliwość, by portret, uznawany za wizerunek Altovitiego,
mógł być opisany przez Vasariego jako autoportret Rafaela, zwracając uwagę, że gdyby
istotnie Vasari mówił o autoportrecie, tekst winien by brzmieć: „ritratto proprio”, a nie
„ritratto suo”. Gruyer zwrócił też uwagę, że dopiero z końcem w. XVIII Bottari, autor
komentarzy do Żywotów Vasariego, uznał portret Altovitiego za autoportret Rafaela.
87 Estreicher komentarz [w:] V a s ar i, Żywoty..., s. 395.
Janusz Wałek
W rękopiśmiennym katalogu Domu Gotyckiego w Puławach umieszczono
rycinę autorstwa Filippo Cenciego84 (ii. 29), wykonaną jednak nie według posiada-
nego obrazu, lecz będącą dość wiernym odbiciem innego portretu, uchodzącego
wówczas za wizerunek własny Rafaela, a będącego w rzeczywistości portretem
florenckiego bankiera Bindo Altovitiego85. U Vasariego znajduje się wzmianka
o tym portrecie: „Dla pana Binda Altoviti, jeszcze kiedy był młodzieńcem, na-
malował [Rafael - przyp. autora] swój portret uważany za niezwykły”86. Do tej
wzmianki, kojarzonej czasem z naszym obrazem, nawiązał zasłużony tłumacz
Vasariego na język polski, Karol Estreicher87, wysuwając jeszcze raz tę pociąga-
jącą, lecz pozbawioną niestety podstaw sugestię, że przytoczony passus może
dotyczyć portretu ze zbiorów Czartoryskich.
III. PRÓBA ANALIZY FORMALNEJ OBRAZU
Jedyny obraz Rafaela, jaki trafił do polskich zbiorów, nie został dotąd
poddany szczegółowej analizie formalnej. Spróbujmy więc przyjrzeć się dokła-
dnie jego reprodukcjom i dokonać próby rozbioru jego geometrii i kolorystyki,
które - jak wspomniano już powyżej - na pierwszy rzut oka objawiają jasność
i precyzję godną najwybitniejszych dzieł dojrzałego renesansu.
Pierwszym wrażeniem, jakie odnosimy przy obserwacji portretu, jest to,
że malarz, formując postać modela, posłużył się schematem koła, figury ucho-
84 Filippo Cenci, ur. ok. r. 1810, grafik florencki, wykonywał ryciny według obra-
zów Rafaela, m.in. Fornariny i Autoportretu (zob. E. B e n e z i t, Dictionnaire des pein-
tres, Paris 1966, t. II, s. 397).
85 Portret Altovitiego (malowany ok. r. 1515) pozostawał do r. 1808 u rodziny
Altovitich we Florencji, a potem - zakupiony przez Ludwika I Bawarskiego jako autopor-
tret artysty - znalazł się zbiorach Alte Pinakothek w Monachium. Na krótko przed wybu-
chem II wojny światowej sprzedano go do Stanów Zjednoczonych i znajduje się obecnie
w National Gallery of Art w Waszyngtonie.
86 V as ar i, Żywoty..., s. 395. Passus z Vasariego brzmiący w wersji oryginalnej:
„A Bindo Altoviti [Rafael - przyp. autora] fece il ritratto suo, quando era giovane, che e
tenuto stupendissimo” stał się przedmiotem filologicznych rozważań G r u y e r a, o.c., II,
s. 10-11. Gruyer wykluczył możliwość, by portret, uznawany za wizerunek Altovitiego,
mógł być opisany przez Vasariego jako autoportret Rafaela, zwracając uwagę, że gdyby
istotnie Vasari mówił o autoportrecie, tekst winien by brzmieć: „ritratto proprio”, a nie
„ritratto suo”. Gruyer zwrócił też uwagę, że dopiero z końcem w. XVIII Bottari, autor
komentarzy do Żywotów Vasariego, uznał portret Altovitiego za autoportret Rafaela.
87 Estreicher komentarz [w:] V a s ar i, Żywoty..., s. 395.