DOI Artikel:
Wałek, Janusz: Rafaela "Portret młodzieńca" ze zbiorów Czartoryskich
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.21223#0059
Rafaela ,,Portret młodzieńca” ze zbiorów Czartoryskich
57
przy omawianiu Szkoły Ateńskiej: „Oprócz bogactwa szczegółów ten fresk odznacza
się kompozycją całości tak starannie wymierzoną i uporządkowaną że Rafael dał
tu widoczne świadectwo, że jest pierwszy wśród wszystkich, którzy
z pędzlem w ręku pracują98.
Kompozycja Portretu młodzieńca, która już na pierwszy rzut oka wydaje
się starannie opracowana, przy bardziej uważnym oglądaniu ujawnia po kolei
wszystkie, precyzyjnie wyważone elementy, składające się na jej harmonijną
całość. Budująjąprzede wszystkim wyraźne rytmy geometryczne i kolorystycz-
ne. Prostokątowi okna po prawej stronie obrazu u góry odpowiada nieomal rów-
ne mu co do rozmiarów pole po przeciwległej stronie u dołu, dające się łatwo
wyznaczyć dzięki pełnej czytelności jednego z narożników tego pola, zamykają-
cego się pomiędzy zarysowaną wyraźnie pod miękkim rękawem koszuli mło-
dzieńca krawędzią stołu a pionowym spadem fałdów rękawa zgodnym ze skie-
rowaną ku górze dłonią.
Bardzo starannie zostały wyważone w tym obrazie partie „aktywne” i „pa-
sywne” pod względem rysunkowym i malarskim. Nasycona skomplikowanym
rysunkiem (fałdy i zwoje koszuli) i kolorem jest cała partia ubioru, szczególnie
płaszcz narzucony na ramię. Jego grube futro zostało tak ukazane, że wywołuje
wrażenie nagłego stężenia materii malarskiej, przez co cała ta strefa obrazu wyda-
je się gęsta, ociężała. Wszystko roztapia się tutaj wprawie bezkształtnej brunatno-
ści, grawitującej bezwładnie ku dolnemu narożnikowi. Tą jakby przytępioną mroczna
partia obrazu ma jednak swój optyczny równoważnik w postaci jasnej, zupełnie
pustej ściany, która obszerną płaszczyzną zamyka w głębi kompozycję. Ta jasna
ściana stanowi odciążenie dla bardziej skomplikowanej malarsko i rysunkowo dol-
nej części obrazu. Ciemna w zarysie głowa sportretowanego odciska się na tle
ściany mocną negatywową plamą podczas gdy gors i rękawy koszuli wnikają
jasnymi polami w ciemniejsząpartię dolną. Można w związku z tym powiedzieć,
że osiągnięta została w tym obrazie wyraźna równowaga pomiędzy partiami jasny-
mi i ciemnymi.
Porządek kompozycji podkreślaj ątakże zdecydowane rytmy jej poszcze-
gólnych elementów. W górnej partii obrazu jest to wyrazisty rytm pól piono-
wych. Od lewej strony ku prawej regularne pola w kształcie pionowo ustawio-
nych prostokątów - pole ściany, pole z wpisaną weń głową sportretowanego
i pole okienne - wyznaczają: opadające prawie równolegle do krawędzi obrazu
włosy modela i boczna krawędź okna. Te rytmicznie układające się piony
w górnej strefie obrazu przechodzą chociaż już nie tak wyraźnie, w dolną jego
98 Tamże, s. 386.
57
przy omawianiu Szkoły Ateńskiej: „Oprócz bogactwa szczegółów ten fresk odznacza
się kompozycją całości tak starannie wymierzoną i uporządkowaną że Rafael dał
tu widoczne świadectwo, że jest pierwszy wśród wszystkich, którzy
z pędzlem w ręku pracują98.
Kompozycja Portretu młodzieńca, która już na pierwszy rzut oka wydaje
się starannie opracowana, przy bardziej uważnym oglądaniu ujawnia po kolei
wszystkie, precyzyjnie wyważone elementy, składające się na jej harmonijną
całość. Budująjąprzede wszystkim wyraźne rytmy geometryczne i kolorystycz-
ne. Prostokątowi okna po prawej stronie obrazu u góry odpowiada nieomal rów-
ne mu co do rozmiarów pole po przeciwległej stronie u dołu, dające się łatwo
wyznaczyć dzięki pełnej czytelności jednego z narożników tego pola, zamykają-
cego się pomiędzy zarysowaną wyraźnie pod miękkim rękawem koszuli mło-
dzieńca krawędzią stołu a pionowym spadem fałdów rękawa zgodnym ze skie-
rowaną ku górze dłonią.
Bardzo starannie zostały wyważone w tym obrazie partie „aktywne” i „pa-
sywne” pod względem rysunkowym i malarskim. Nasycona skomplikowanym
rysunkiem (fałdy i zwoje koszuli) i kolorem jest cała partia ubioru, szczególnie
płaszcz narzucony na ramię. Jego grube futro zostało tak ukazane, że wywołuje
wrażenie nagłego stężenia materii malarskiej, przez co cała ta strefa obrazu wyda-
je się gęsta, ociężała. Wszystko roztapia się tutaj wprawie bezkształtnej brunatno-
ści, grawitującej bezwładnie ku dolnemu narożnikowi. Tą jakby przytępioną mroczna
partia obrazu ma jednak swój optyczny równoważnik w postaci jasnej, zupełnie
pustej ściany, która obszerną płaszczyzną zamyka w głębi kompozycję. Ta jasna
ściana stanowi odciążenie dla bardziej skomplikowanej malarsko i rysunkowo dol-
nej części obrazu. Ciemna w zarysie głowa sportretowanego odciska się na tle
ściany mocną negatywową plamą podczas gdy gors i rękawy koszuli wnikają
jasnymi polami w ciemniejsząpartię dolną. Można w związku z tym powiedzieć,
że osiągnięta została w tym obrazie wyraźna równowaga pomiędzy partiami jasny-
mi i ciemnymi.
Porządek kompozycji podkreślaj ątakże zdecydowane rytmy jej poszcze-
gólnych elementów. W górnej partii obrazu jest to wyrazisty rytm pól piono-
wych. Od lewej strony ku prawej regularne pola w kształcie pionowo ustawio-
nych prostokątów - pole ściany, pole z wpisaną weń głową sportretowanego
i pole okienne - wyznaczają: opadające prawie równolegle do krawędzi obrazu
włosy modela i boczna krawędź okna. Te rytmicznie układające się piony
w górnej strefie obrazu przechodzą chociaż już nie tak wyraźnie, w dolną jego
98 Tamże, s. 386.