DOI Artikel:
Wałek, Janusz: Rafaela "Portret młodzieńca" ze zbiorów Czartoryskich
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.21223#0063
Rafaela ,,Portret młodzieńca’’ ze zbiorów Czartoryskich
61
efekt absolutnego piękna, które stawało się w życiu najwyższą wartością, godną
nieustannego podziwu.
„Na tym szczeblu dopiero życie jest coś warte, jeśli w ogóle warte; wtedy,
gdy człowiek piękno samo w sobie ogląda”105. To zdanie z Uczty Platona mogło-
by być uznane za dewizę przyświecającą ludziom tamtego czasu, którzy znowu
-jak w greckiej starożytności - zaczynali hołdować jakiejś nowej kalokagatii,
wierząc w jedność cielesnego piękna i duchowego dobra, którą-jak mniemano
- można osiągnąć także w rezultacie intensywnych ćwiczeń, a nie tylko poprzez
wysokie urodzenie. Zaprzyjaźniony z Rafaelem Piętro Bembo pisał, że piękno
jest „czymś akcydentalnym u człowieka zarówno w jego duszy, jak w jego ciele.
Dlatego też jak piękne jest ciało, jeśli między jego członkami istnieje proporcja,
tak pięknąjest dusza, której cnoty stanowią harmonię, i tym większy udział ma
zarówno dusza, jak ciało w pięknie, im pełniejszy i dojrzalszy jest wdzięk owej
proporcji i wewnętrznej harmonii ich części”106 107.
Najpełniej koncepcję idealnego człowieka renesansowego wyraził Balta-
zar Castiglione pod postacią doskonałego dworzanina. Jego słynne dzieło// li-
bro del Cortegiano101, tworzone w łatach 1508-16, a opublikowane dopiero
w roku 1528 - przewyższało wszystko, co na ten temat napisano, i doczekało się
szerokiego rozpowszechnienia i odzewu w całej Europie. „W portrecie dworza-
nina - zauważył historyk literatury włoskiej Natalino Sapegno - konkretyzuje
się najwznioślejsza cząstka renesansowego ducha: ideał człowieka, który osią-
gnął pełną świadomość rzeczy i doskonałe opanowanie samego siebie, który
ułożył własne życie wedle praw cudownej równowagi oraz harmonijnej zgody
władz fizycznych i duchowych, nakazów indywidualnych i społecznych czło-
wieka i natury. Idealny dworzanin staje się w ten sposób symbolem wysokiego
poziomu duchowego”108.
Idealnego dworzanina w ujęciu Baltazara Castiglione miała charakteryzo-
wać nieustanna dążność do doskonalenia własnej osobowości. Sam ideał - jak
można przypuszczać - pozostawał niedościgły.
105 Cyt. za Tatarkiewicz, o.c., t. II, s. 156.
106 Cyt. za E. G ar i n. Filozofia Odrodzenia we Włoszech, Warszawa 1969, s. 164.
107 Traktat Baltazara Castiglione tłumaczony był na wszystkie języki europejskie.
Na język polski przełożył go Łukasz Górnicki ; jego piękny, ale bardzo dowolny przekład
ukazał się już w r. 1566. Niestety Górnicki pominął w swoim tłumaczeniu prawie wszyst-
kie kwestie estetyczne, wszelkie zagadnienia związane z malarstwem, mając na uwadze
zapewne mniej wyrobionego w tych sprawach polskiego odbiorcę. Zagadnienie relacji
między oryginałem a tłumaczeniem właśnie w zakresie problematyki estetycznej omawia
m.in. J. Białostocki, Polski i włoski dworzanin o malarstwie (Twórczość, 6, 1982), s.
107-115.
108 N. Sapegno, Historia literatury włoskiej w zarysie, Warszawa 1969, s. 228.
61
efekt absolutnego piękna, które stawało się w życiu najwyższą wartością, godną
nieustannego podziwu.
„Na tym szczeblu dopiero życie jest coś warte, jeśli w ogóle warte; wtedy,
gdy człowiek piękno samo w sobie ogląda”105. To zdanie z Uczty Platona mogło-
by być uznane za dewizę przyświecającą ludziom tamtego czasu, którzy znowu
-jak w greckiej starożytności - zaczynali hołdować jakiejś nowej kalokagatii,
wierząc w jedność cielesnego piękna i duchowego dobra, którą-jak mniemano
- można osiągnąć także w rezultacie intensywnych ćwiczeń, a nie tylko poprzez
wysokie urodzenie. Zaprzyjaźniony z Rafaelem Piętro Bembo pisał, że piękno
jest „czymś akcydentalnym u człowieka zarówno w jego duszy, jak w jego ciele.
Dlatego też jak piękne jest ciało, jeśli między jego członkami istnieje proporcja,
tak pięknąjest dusza, której cnoty stanowią harmonię, i tym większy udział ma
zarówno dusza, jak ciało w pięknie, im pełniejszy i dojrzalszy jest wdzięk owej
proporcji i wewnętrznej harmonii ich części”106 107.
Najpełniej koncepcję idealnego człowieka renesansowego wyraził Balta-
zar Castiglione pod postacią doskonałego dworzanina. Jego słynne dzieło// li-
bro del Cortegiano101, tworzone w łatach 1508-16, a opublikowane dopiero
w roku 1528 - przewyższało wszystko, co na ten temat napisano, i doczekało się
szerokiego rozpowszechnienia i odzewu w całej Europie. „W portrecie dworza-
nina - zauważył historyk literatury włoskiej Natalino Sapegno - konkretyzuje
się najwznioślejsza cząstka renesansowego ducha: ideał człowieka, który osią-
gnął pełną świadomość rzeczy i doskonałe opanowanie samego siebie, który
ułożył własne życie wedle praw cudownej równowagi oraz harmonijnej zgody
władz fizycznych i duchowych, nakazów indywidualnych i społecznych czło-
wieka i natury. Idealny dworzanin staje się w ten sposób symbolem wysokiego
poziomu duchowego”108.
Idealnego dworzanina w ujęciu Baltazara Castiglione miała charakteryzo-
wać nieustanna dążność do doskonalenia własnej osobowości. Sam ideał - jak
można przypuszczać - pozostawał niedościgły.
105 Cyt. za Tatarkiewicz, o.c., t. II, s. 156.
106 Cyt. za E. G ar i n. Filozofia Odrodzenia we Włoszech, Warszawa 1969, s. 164.
107 Traktat Baltazara Castiglione tłumaczony był na wszystkie języki europejskie.
Na język polski przełożył go Łukasz Górnicki ; jego piękny, ale bardzo dowolny przekład
ukazał się już w r. 1566. Niestety Górnicki pominął w swoim tłumaczeniu prawie wszyst-
kie kwestie estetyczne, wszelkie zagadnienia związane z malarstwem, mając na uwadze
zapewne mniej wyrobionego w tych sprawach polskiego odbiorcę. Zagadnienie relacji
między oryginałem a tłumaczeniem właśnie w zakresie problematyki estetycznej omawia
m.in. J. Białostocki, Polski i włoski dworzanin o malarstwie (Twórczość, 6, 1982), s.
107-115.
108 N. Sapegno, Historia literatury włoskiej w zarysie, Warszawa 1969, s. 228.