DOI Artikel:
Wałek, Janusz: Rafaela "Portret młodzieńca" ze zbiorów Czartoryskich
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.21223#0064
62
Janusz Wałek
„Cortegiano - zauważył Jakub Burckhardt - musi znać doskonale wszystkie
szlachetne rozrywki, musi umieć skakać, biegać, pływać i walczyć; przede wszyst-
kim musi być dobrym tancerzem i (rozumie się samo przez się) znakomitym jeźdź-
cem. Ponadto musi władać paru językami, co najmniej włoskim i łaciną, znać się
na literaturze i mieć własny sąd o dziełach sztuki, w grze na instrumentach
wymaga się od niego nawet pewnej wirtuozerii, z czym się jednak
w miarę możliwości powinien kryć. Rozumie się, że w żadnej z tych dziedzin nie
mogło być mowy o gruntowności, z wyjątkiem władania orężem; ta wzajemna
neutralizacja rozmaitych zalet składa się właśnie na indywidualność, w której żad-
na cecha nie zyskuje przewagi”109.
Jest wielce prawdopodobne, że Castiglione, opracowując swój traktat
o idealnym człowieku epoki, dyskutował na jego temat z Rafaelem. Znali się
dobrze, a nawet byli zaprzyjaźnieni, łączyły ich też prawdopodobnie wspólne
prace, jak np. przygotowanie dla papieża Leona X raportu o stanie rzymskich
zabytków110. Niewykluczone więc, że właśnie w czasie tych kontaktów (Casti-
glione pozował też Rafaelowi do portretu) artysta powziął zamysł stworzenia podob-
nego wzoru duchowej i cielesnej doskonałości człowieka, wzoru uomo ideale,
wyrażonego tym razem środkami malarskimi.
„Postać dworzanina, na którym skupia się zainteresowanie Castigliona-
napisał Sapegno - nie jest portretem żadnej osoby konkretnej i wywodzącej się
z rzeczywistości codziennej, jest raczej wzorem idealnym, zaczerpniętym ze świa-
ta idei platońskich [...], jest ideąwymarzonąi przeżytąw fantazji [...], najwyższą
normą stawianą jako wzór do naśladowania poszczególnym jednostkom nie po to,
aby ją wprowadzały w czyn, lecz po to, aby zbliżyły się do niej i starały
zrealizować ją przynajmniej częściowo; wreszcie jest symbolem wysokiego po-
ziomu duchowego”111.
Nie jest zapewne dziełem przypadku, że Rafael skierował właśnie do
Baltazara Castiglione - wiele razy przytaczane później przez badaczy - słowa
dotyczące idealnego wizerunku kobiety: „Mówię, że aby wymalować jednąpiękną
kobietę, musiałbym widzieć wiele najpiękniejszych, i to pod warunkiem, że Pan
będzie ze mną aby dokonać wyboru. A w braku dobrych sądów i pięknych ko-
109 J. Burckhardt, Kultura Odrodzenia we Włoszech, Warszawa 1965 (tłum.
M. Kreczowska), s. 205-206.
110 Zachowały się dwa egzemplarze tego raportu. Przytacza go w całości w wersji
oryginalnej m.in. Passavant, Raphael d’Urbin..., 1.1, s. 508-519. Por. także Burck-
hardt, Kultura Odrodzenia..., s. 101 oraz tamże przyp. 3 do rozdziału III. Polski-prze-
kład listu opublikował M. Karpowicz, Rafael, Warszawa 1978, s. 61-68; zob. także
Tatarkiewicz, o.c., s. 146, oraz Teoretycy, pisarze i artyści o sztuce..., s. 35-42.
111 Sapegno, o.c., s. 228.
Janusz Wałek
„Cortegiano - zauważył Jakub Burckhardt - musi znać doskonale wszystkie
szlachetne rozrywki, musi umieć skakać, biegać, pływać i walczyć; przede wszyst-
kim musi być dobrym tancerzem i (rozumie się samo przez się) znakomitym jeźdź-
cem. Ponadto musi władać paru językami, co najmniej włoskim i łaciną, znać się
na literaturze i mieć własny sąd o dziełach sztuki, w grze na instrumentach
wymaga się od niego nawet pewnej wirtuozerii, z czym się jednak
w miarę możliwości powinien kryć. Rozumie się, że w żadnej z tych dziedzin nie
mogło być mowy o gruntowności, z wyjątkiem władania orężem; ta wzajemna
neutralizacja rozmaitych zalet składa się właśnie na indywidualność, w której żad-
na cecha nie zyskuje przewagi”109.
Jest wielce prawdopodobne, że Castiglione, opracowując swój traktat
o idealnym człowieku epoki, dyskutował na jego temat z Rafaelem. Znali się
dobrze, a nawet byli zaprzyjaźnieni, łączyły ich też prawdopodobnie wspólne
prace, jak np. przygotowanie dla papieża Leona X raportu o stanie rzymskich
zabytków110. Niewykluczone więc, że właśnie w czasie tych kontaktów (Casti-
glione pozował też Rafaelowi do portretu) artysta powziął zamysł stworzenia podob-
nego wzoru duchowej i cielesnej doskonałości człowieka, wzoru uomo ideale,
wyrażonego tym razem środkami malarskimi.
„Postać dworzanina, na którym skupia się zainteresowanie Castigliona-
napisał Sapegno - nie jest portretem żadnej osoby konkretnej i wywodzącej się
z rzeczywistości codziennej, jest raczej wzorem idealnym, zaczerpniętym ze świa-
ta idei platońskich [...], jest ideąwymarzonąi przeżytąw fantazji [...], najwyższą
normą stawianą jako wzór do naśladowania poszczególnym jednostkom nie po to,
aby ją wprowadzały w czyn, lecz po to, aby zbliżyły się do niej i starały
zrealizować ją przynajmniej częściowo; wreszcie jest symbolem wysokiego po-
ziomu duchowego”111.
Nie jest zapewne dziełem przypadku, że Rafael skierował właśnie do
Baltazara Castiglione - wiele razy przytaczane później przez badaczy - słowa
dotyczące idealnego wizerunku kobiety: „Mówię, że aby wymalować jednąpiękną
kobietę, musiałbym widzieć wiele najpiękniejszych, i to pod warunkiem, że Pan
będzie ze mną aby dokonać wyboru. A w braku dobrych sądów i pięknych ko-
109 J. Burckhardt, Kultura Odrodzenia we Włoszech, Warszawa 1965 (tłum.
M. Kreczowska), s. 205-206.
110 Zachowały się dwa egzemplarze tego raportu. Przytacza go w całości w wersji
oryginalnej m.in. Passavant, Raphael d’Urbin..., 1.1, s. 508-519. Por. także Burck-
hardt, Kultura Odrodzenia..., s. 101 oraz tamże przyp. 3 do rozdziału III. Polski-prze-
kład listu opublikował M. Karpowicz, Rafael, Warszawa 1978, s. 61-68; zob. także
Tatarkiewicz, o.c., s. 146, oraz Teoretycy, pisarze i artyści o sztuce..., s. 35-42.
111 Sapegno, o.c., s. 228.