Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (15,2.1971)

Przy usuwaniu warstwy późniejszej malowidła olejnego okazało się, że kryje się pod nią
znacznie starszy obraz wykonany farbami temperowymi na gruncie kredowym, o tematyce nie
związanej bezpośrednio z męczeństwem 49 zakonników. Odkryty obraz ukazał, w przeciwień-
stwie do narzuconej sobie postaci późniejszej, żywy koloryt o śmiałych zestawieniach kontra-
stujących ze sobą plam barwnych, odpowiadający upodobaniom malarskim okresu manieryzmu.
Nie zamalowana data 1599 odnosiła się do czasu powstania tej starszej warstwy malowidła,
o której z czasem zapomniano8. Zmiany wprowadzone przy przemalowaniu obrazu dotyczyły
głównie tłumu postaci otaczających tron Marii oraz dwóch świętych patronów klęczących na
pierwszym planie. Późniejszy artysta uszanował na ogół te elementy kompozycji, które służyły
do charakterystyki Matki Boskiej Różańcowej. Dając jednak do rąk Marii, Dzieciątka i aniołów
symbole śmierci męczeńskiej i umieszczając wstęgę z napisem, zaakcentował zmianę pierwotnego
tematu obrazu. Portrety, zwłaszcza kobiece, wykorzystał w nowej kompozycji, nieznacznie tylko
modyfikując rysy twarzy i zmieniając strój osób portretowanych.

Odsłonięta teraz kompozycja pierwotna ukazuje Marię siedzącą na tronie i podtrzymującą
lewą ręką Dzieciątko, które opiera się stopami na poduszce leżącej na kolanach Matki. Marię
zdobi cynobrowa suknia i niebieski płaszcz, który osunąwszy się z ramion, okrywa częściowo
jej kolana. Głowę osłania luźna biała chustka. Dzieciątko jest ubrane w szarą sukienkę o żółtych
światłach. Maria unosi w prawej ręce różaniec, mały Jezus trzyma swój różaniec w opuszczonej
lewej rączce, jak gdyby podawał go klęczącym koło tronu niewiastom; prawą rączkę unosi w geście
błogosławienia. Dwaj aniołowie trzymają nad głową Królowej Niebios ozdobną koronę i opusz-
czają ku zgromadzonym na ziemi dwa różańce.

Z obu stron tronu klęczy tłum osób, a na jego czele, na pierwszym planie obrazu, zwrócone
ku sobie dwie postacie w habitach — dominikanin i dominikanka. Grupę po lewej stronie tworzą
mężczyźni (il. 6) a po prawej niewiasty (il. 7). Wśród mężczyzn kilka postaci wyróżnia się swym
uroczystym strojem. Są to: papież, dwaj dostojnicy w koronach, młody kardynał, biskup oraz
w głębi głowa w mitrze książęcej. Ponadto w tej grupie zostali wyróżnieni dwaj mężczyźni w koł-
pakach, stojący tuż za biskupem. Bardzo wyraziste i indywidualne cechy posiada twarz o ciemnym
zaroście i wydatnym profilu sportretowana między biskupem i księciem. Reszta twarzy w tłumie
mężczyzn jest pokazana w nazbyt małych fragmentach, aby można było rozpoznać w nich wize-
runki konkretnych osobistości. Na korzyść autora obrazu przemawia fakt, że unikał on wyraźnie
szablonu i nawet ukazując tłum, starał się podkreślić w nim odrębność poszczególnych osób.

Zanim przejdziemy do bardziej szczegółowej analizy treści obrazu, należy już teraz wydobyć
te jego elementy, których określenie nie wymaga szerszego uzasadnienia. Ułatwi to dalsze roz-
ważania. Tak więc znaczenie niektórych osób w tym obrazie jest oczywiste. Do nich należy

8 Odkryta warstwa pierwotna została po konserwacji opublikowana po raz pierwszy w: Katalog zabytków
sztuki w Polsce, t. III, Województwo kieleckie, z. 11, Powiat sandomierski. Warszawa 1962, s. 72, il 233; św. Ka-
tarzynę ze Sieny określono tam mylnie jako św. Różę z Limy.

47