DOI Heft:
Sztuka nowożytna
DOI Artikel:Ruszczyc, Janina: Zapomniane sobiesciana warszawskie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19555#0106
Przedstawienie Matki Boskiej psychosostria powstało z przekształcenia typu hodegetrn.
Najbardziej znanym przykładem takiego ujęcia jest wizerunek Matki Boskiej umieszczony w oł-
tarzu głównym kościoła S. Maria del Popolo w Rzymie, pochodzący z końca XIII wieku i czczony
jako cudowny30. Znana jest XIV-wieczna ikona tego typu w Ohrydzie31. Naśladownictwem
obrazu rzymskiego są przedstawienia spotykane w Europie zachodniej, a zwłaszcza wizerunek
czczony w Maria Langegg w Austrii32.
Ustalenie, czy obraz warszawski można zaliczyć do powyższej grupy przedstawień psycho-
sostrii, będzie możliwe dopiero po dokładnym zbadaniu całej powierzchni malowidła. Może
też uda się z czasem wyjaśnić bliższe okoliczności ofiarowania tego obrazu Janowi III przez
papieża, a z kolei przez króla Arcybractwu Różańcowemu.
Spośród przedmiotów znajdujących się nadal w posiadaniu Arcybractwa zwraca uwagę
feretron datowany 167733. Pewne trudności nastręcza odnalezienie go wśród pozycji inwentarza
z 1864 roku, nie zawsze precyzyjnie opisanych. Domyślamy się, że dotyczy go informacja 35 —
„Obraz N:P: Różańcowej wyobrażający Ss° Dominika i Stil Rużą [sic!] w koronach złoconych,
także do noszenia"34.
W feretronie tym widzimy po jednej stronie wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem (il. 2)
a po drugiej kompozycję wielofigurową i nałożony plastycznie monogram I H S. Przedstawienie
Matki Boskiej z Dzieciątkiem jest najbliższe swym układem starej i bardzo szanowanej ikonie,
zwanej „Salus populi Romani" a także Matką Boską Śnieżną, przechowywanej w najstarszej
rzymskiej bazylice poświęconej Matce Boskiej — Santa Maria Maggiore (il. 3)35. Wizerunek
warszawski różni się od wzoru rzymskiego przede wszystkim tym, że postać Marii jest ucięta
na wysokości pasa i dlatego nie widzimy skrzyżowanych dłoni, różni się także tym, że obie głowy
są zwieńczone koronami. Skrócenie postaci mogło być spowodowane koniecznością wprawienia
większego obrazu w nieduży feretron. Natomiast ukoronowaniem obu głów chciano podkreślić
królewską godność Marii, której ofiarowano przecież w XVII wieku tytuł Królowej Korony
Polskiej.
30 H. Hager, Die Anfange des italienischen Altarbildes. Miinchen 1962, il. 48, 107; obraz warszawski
różni się od wizerunku rzymskiego przede wszystkim tym, że Dzieciątko kładzie lewą dłoń na lewej dłoni Marii;
ikona florencka ukazuje znaczne podobieństwo z obrazem warszawskim szczególnie w ujęciu postaci Dzieciątka
i Jego stopek.
31 W. Felicetti-Liebenfels, Geschichte der byzantinischen Ikonenmalerei. Lausanne 1956,
s. 77, tabl. 88 A; B. Rothemund, Handbuch der Ikonenkunst. Miinchen 1966, s. 234.
32 Rothemund, jw.
33 O istnieniu tego feretronu dowiedziałam się z materiałów inwentaryzacyjnych mgr Cezarego Kocota,
któremu niniejszym uprzejmie dziękuję za użyczenie mi zdjęcia tego obiektu.
34 „Dokumenty", jw., Inwentarz Połączonych Bractw, jw.
35 G. A. We U en, Theotokos. Utrecht — Antwerpen 1961, s. 96, 129; Felicetti-Liebenfels,
jw., s. 28, il. 33 A; Rothemund, jw., s. 233.
102
Najbardziej znanym przykładem takiego ujęcia jest wizerunek Matki Boskiej umieszczony w oł-
tarzu głównym kościoła S. Maria del Popolo w Rzymie, pochodzący z końca XIII wieku i czczony
jako cudowny30. Znana jest XIV-wieczna ikona tego typu w Ohrydzie31. Naśladownictwem
obrazu rzymskiego są przedstawienia spotykane w Europie zachodniej, a zwłaszcza wizerunek
czczony w Maria Langegg w Austrii32.
Ustalenie, czy obraz warszawski można zaliczyć do powyższej grupy przedstawień psycho-
sostrii, będzie możliwe dopiero po dokładnym zbadaniu całej powierzchni malowidła. Może
też uda się z czasem wyjaśnić bliższe okoliczności ofiarowania tego obrazu Janowi III przez
papieża, a z kolei przez króla Arcybractwu Różańcowemu.
Spośród przedmiotów znajdujących się nadal w posiadaniu Arcybractwa zwraca uwagę
feretron datowany 167733. Pewne trudności nastręcza odnalezienie go wśród pozycji inwentarza
z 1864 roku, nie zawsze precyzyjnie opisanych. Domyślamy się, że dotyczy go informacja 35 —
„Obraz N:P: Różańcowej wyobrażający Ss° Dominika i Stil Rużą [sic!] w koronach złoconych,
także do noszenia"34.
W feretronie tym widzimy po jednej stronie wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem (il. 2)
a po drugiej kompozycję wielofigurową i nałożony plastycznie monogram I H S. Przedstawienie
Matki Boskiej z Dzieciątkiem jest najbliższe swym układem starej i bardzo szanowanej ikonie,
zwanej „Salus populi Romani" a także Matką Boską Śnieżną, przechowywanej w najstarszej
rzymskiej bazylice poświęconej Matce Boskiej — Santa Maria Maggiore (il. 3)35. Wizerunek
warszawski różni się od wzoru rzymskiego przede wszystkim tym, że postać Marii jest ucięta
na wysokości pasa i dlatego nie widzimy skrzyżowanych dłoni, różni się także tym, że obie głowy
są zwieńczone koronami. Skrócenie postaci mogło być spowodowane koniecznością wprawienia
większego obrazu w nieduży feretron. Natomiast ukoronowaniem obu głów chciano podkreślić
królewską godność Marii, której ofiarowano przecież w XVII wieku tytuł Królowej Korony
Polskiej.
30 H. Hager, Die Anfange des italienischen Altarbildes. Miinchen 1962, il. 48, 107; obraz warszawski
różni się od wizerunku rzymskiego przede wszystkim tym, że Dzieciątko kładzie lewą dłoń na lewej dłoni Marii;
ikona florencka ukazuje znaczne podobieństwo z obrazem warszawskim szczególnie w ujęciu postaci Dzieciątka
i Jego stopek.
31 W. Felicetti-Liebenfels, Geschichte der byzantinischen Ikonenmalerei. Lausanne 1956,
s. 77, tabl. 88 A; B. Rothemund, Handbuch der Ikonenkunst. Miinchen 1966, s. 234.
32 Rothemund, jw.
33 O istnieniu tego feretronu dowiedziałam się z materiałów inwentaryzacyjnych mgr Cezarego Kocota,
któremu niniejszym uprzejmie dziękuję za użyczenie mi zdjęcia tego obiektu.
34 „Dokumenty", jw., Inwentarz Połączonych Bractw, jw.
35 G. A. We U en, Theotokos. Utrecht — Antwerpen 1961, s. 96, 129; Felicetti-Liebenfels,
jw., s. 28, il. 33 A; Rothemund, jw., s. 233.
102