DOI Artikel:
Dobrzeniecki, Tadeusz: Maiestas Domini w zabytkach polskich i obcych z Polską związanych: [1]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19558#0014
i liturgiach. Kościół swobodnie podejmował imperialną ideologię Rzymu39. Wpływ cesarskiej
sztuki na ikonografię chrześcijańską, zaznaczający się od IV w. stał się od dawna przedmiotem
owocnych studiów40.
Przed IV wiekiem Chrystus przedstawiany był na rzymskich sarkofagach i malowidłach
katakumbowych jako Dobry Pasterz, cudotwórca, filozof w rozmowie z uczniami43. Około
połowy IV w. podjęte zostały próby akcentowania majestatycznego charakteru postaci Chrys-
tusa i wkrótce po 350 r. na dwu sarkofagach rzymskich — Juniusa Bassusa (il. 1) i Lat 174
(il. 2) — pojawił się Chrystus przedstawiony jako kosmiczny władca tronujący na sklepieniu
niebios. W ten sam sposób przedstawiany był rzymski cesarz jako cosmocrator42. Chrystus
podnosi prawą rękę w tym samym geście co cesarz-Sol invictus43 i jest przedstawiany zgodnie
39 Najważniejsze opracowania zewnętrznej formy imperialnej ideologii: R. Delbrueck, Die Consular-
diptychen und verwandte Denkmâler. (Studien zur Spàtantiken Kunstgeschichte, II), Berlin-Leipzig 1929 ; tenże,
Das spatantike Kaiserornat. Die Antike, VIII, 1932, s. 1—21; tenże, Spâtantike Kaiserportrâts. (Studien zur
spàtantiken Kunstgeschichte, VIII), Berlin 1933; A. A 1 f o 1 d i, Die Ausgestaltung des monarchischen Zeremo-
niells am rômischen Kaiserhôfe. Rômische Mitteillungen des Deutschen Archâologischen Instituts. Rômische
Abteilung, XLIX, 1934, s. 1—118; tenże, Insignien und Tracht der rômischen Kaiser. Rômische Mitteillungen,
jw., L, 1935, s. 1—171 ; O. Treitinger, Die ostrômische Kaiser- und Reichsidee nach ihrer Gestaltung im
hôfischen Zeremoniell. Jena 1938.
40 Publikacje wykorzystane w niniejszym artykule: W. J. Visser, Die Entwicklung des Christusbildes
in Literatur und Kunst in der friihchristlichen und friihbyzantinischen Zeit. Diss. Utrecht Bonn 1934; A. Gra-
bar, L'Empereur dans l'art Byzantin. (Publications de la Faculté des Lettres de l'Université de Strassbourg,
LXXV), Paris 1936; J. К o 11 w i t z, Christus ais Lehrer und die Gesetzesubergabe an Petrus in der konstanti-
nischen Kunst Roms. Rômische Quartalschrift fur christliche Altertumskunde und Kirchengeschichte, XLIV,
1936, s. 45—66; tenże, Ostrômische Plastik der theodosianischen Zeit. (Studien zur spàtantiken Kunstgeschi-
chte, XII), Berlin 1941 ; tenże, Das Bild von Christus dem Kônig in Kunst und Liturgie der christlichen Friih-
zeit. Théologie und Glaube, XXXVII—XXXVIII, 1947—1948, s. 95—117;" t e n ż e, Christus Basileus, Realle-
xikon fur Antike und Christentum. II, Stuttgart 1951—1954, szp. 1257—1962; H. P. L'Orange, Studies on
the Iconography of Cosmic Kingship in the Ancient World. Oslo 1953. )
41 J. Quasten, Das Bild des Guten Hirten in den altchristlichen Baptisterien und in den Taufliturgien
des Ostens und Westens. Das Siegel des Gottesherde. [w:] Antike und Christentum. Ergànzugsband I. Piscicuii,
Munster i.W. 1939, s. 220—244; J. К o 11 w i t z, Christusbild. Reallexikon fur Antike und Christentum. I,
1950 szp. 5—15: D. Drittes Jh. 1. Hirte 2. Lehrer 3. Orpheus 4. Chorfuhrer 5. Fischer 6. Steuermann 7. Basileus,
E. Tetrarchischfriihkonstantin. Zeit. 1. Wundertater 2. Hirte 3. Orpheus. 4. Lehrer der Apostel 5. Adoriert.
42 Koli witz, Christus ais Lehrer, jw., s. 57: w okresie późnokonstantyńskim działają dwie przyczyny
przeniesienia cesarskiej symboliki na Chrystusa. Pierwsza tkwi w wewnętrznej ewolucji obrazu Chrystusa, która
w tym czasie weszła w nowe stadium. Sobór w Nicei podniósł współistotność Syna z Ojcem do rangi dogmatu.
Symbole tego stulecia w coraz nowych formułach usiłują wyrazić treść tego dogmatu. Chrystus współistotny
z Ojcem, równie wieczny i potężny, odbiera tę samą cześć co i Ojciec. Drugą przyczyną jest działalność dworskich
teologów i panegirystów, stojących przed nowym zadaniem: chrześcijańskiej interpretacji władzy cesarskiej jako
odbicia i kontynuacji monarchii niebieskiej.
43 H. P. L'Orange, Sol invictus imperator. Symbolae Osloenses, XIV, 1935, s, 86—114; tenże,
Studies, jw., s. 139—153: The Emperor ,,Huge Hand".
10
sztuki na ikonografię chrześcijańską, zaznaczający się od IV w. stał się od dawna przedmiotem
owocnych studiów40.
Przed IV wiekiem Chrystus przedstawiany był na rzymskich sarkofagach i malowidłach
katakumbowych jako Dobry Pasterz, cudotwórca, filozof w rozmowie z uczniami43. Około
połowy IV w. podjęte zostały próby akcentowania majestatycznego charakteru postaci Chrys-
tusa i wkrótce po 350 r. na dwu sarkofagach rzymskich — Juniusa Bassusa (il. 1) i Lat 174
(il. 2) — pojawił się Chrystus przedstawiony jako kosmiczny władca tronujący na sklepieniu
niebios. W ten sam sposób przedstawiany był rzymski cesarz jako cosmocrator42. Chrystus
podnosi prawą rękę w tym samym geście co cesarz-Sol invictus43 i jest przedstawiany zgodnie
39 Najważniejsze opracowania zewnętrznej formy imperialnej ideologii: R. Delbrueck, Die Consular-
diptychen und verwandte Denkmâler. (Studien zur Spàtantiken Kunstgeschichte, II), Berlin-Leipzig 1929 ; tenże,
Das spatantike Kaiserornat. Die Antike, VIII, 1932, s. 1—21; tenże, Spâtantike Kaiserportrâts. (Studien zur
spàtantiken Kunstgeschichte, VIII), Berlin 1933; A. A 1 f o 1 d i, Die Ausgestaltung des monarchischen Zeremo-
niells am rômischen Kaiserhôfe. Rômische Mitteillungen des Deutschen Archâologischen Instituts. Rômische
Abteilung, XLIX, 1934, s. 1—118; tenże, Insignien und Tracht der rômischen Kaiser. Rômische Mitteillungen,
jw., L, 1935, s. 1—171 ; O. Treitinger, Die ostrômische Kaiser- und Reichsidee nach ihrer Gestaltung im
hôfischen Zeremoniell. Jena 1938.
40 Publikacje wykorzystane w niniejszym artykule: W. J. Visser, Die Entwicklung des Christusbildes
in Literatur und Kunst in der friihchristlichen und friihbyzantinischen Zeit. Diss. Utrecht Bonn 1934; A. Gra-
bar, L'Empereur dans l'art Byzantin. (Publications de la Faculté des Lettres de l'Université de Strassbourg,
LXXV), Paris 1936; J. К o 11 w i t z, Christus ais Lehrer und die Gesetzesubergabe an Petrus in der konstanti-
nischen Kunst Roms. Rômische Quartalschrift fur christliche Altertumskunde und Kirchengeschichte, XLIV,
1936, s. 45—66; tenże, Ostrômische Plastik der theodosianischen Zeit. (Studien zur spàtantiken Kunstgeschi-
chte, XII), Berlin 1941 ; tenże, Das Bild von Christus dem Kônig in Kunst und Liturgie der christlichen Friih-
zeit. Théologie und Glaube, XXXVII—XXXVIII, 1947—1948, s. 95—117;" t e n ż e, Christus Basileus, Realle-
xikon fur Antike und Christentum. II, Stuttgart 1951—1954, szp. 1257—1962; H. P. L'Orange, Studies on
the Iconography of Cosmic Kingship in the Ancient World. Oslo 1953. )
41 J. Quasten, Das Bild des Guten Hirten in den altchristlichen Baptisterien und in den Taufliturgien
des Ostens und Westens. Das Siegel des Gottesherde. [w:] Antike und Christentum. Ergànzugsband I. Piscicuii,
Munster i.W. 1939, s. 220—244; J. К o 11 w i t z, Christusbild. Reallexikon fur Antike und Christentum. I,
1950 szp. 5—15: D. Drittes Jh. 1. Hirte 2. Lehrer 3. Orpheus 4. Chorfuhrer 5. Fischer 6. Steuermann 7. Basileus,
E. Tetrarchischfriihkonstantin. Zeit. 1. Wundertater 2. Hirte 3. Orpheus. 4. Lehrer der Apostel 5. Adoriert.
42 Koli witz, Christus ais Lehrer, jw., s. 57: w okresie późnokonstantyńskim działają dwie przyczyny
przeniesienia cesarskiej symboliki na Chrystusa. Pierwsza tkwi w wewnętrznej ewolucji obrazu Chrystusa, która
w tym czasie weszła w nowe stadium. Sobór w Nicei podniósł współistotność Syna z Ojcem do rangi dogmatu.
Symbole tego stulecia w coraz nowych formułach usiłują wyrazić treść tego dogmatu. Chrystus współistotny
z Ojcem, równie wieczny i potężny, odbiera tę samą cześć co i Ojciec. Drugą przyczyną jest działalność dworskich
teologów i panegirystów, stojących przed nowym zadaniem: chrześcijańskiej interpretacji władzy cesarskiej jako
odbicia i kontynuacji monarchii niebieskiej.
43 H. P. L'Orange, Sol invictus imperator. Symbolae Osloenses, XIV, 1935, s, 86—114; tenże,
Studies, jw., s. 139—153: The Emperor ,,Huge Hand".
10